|
Falsafiy bilimlar tizimi.
Hozirgi zamon falsafasi doirasida ko‘pincha quyidagi mustaqil sohalarni ajratishadi: falsafa
tarixi, ontologiya - borliq to‘g‘risidagi ta’limot, gnoseologiya (epistemologiya) - bilish
to‘g‘risidagi ta’limot, aksiologiya - qadriyatlar to‘g‘risidagi ta’limot, falsafiy antropologiya -
inson to‘g‘risidagi ta’limot, ijtimoiy falsafa – jamiyat to‘g‘risidagi ta’limot, mantiq – tafakkur
qonunlari va shakllari to‘g‘risidagi ta’limot, etika – axloq to‘g‘risidagi ta’limot, estetika –
go‘zallik to‘g‘risidagi ta’limot. Gnoseologiya sub’ektning bilish faoliyatining prinsiplari, qonuniyatlari, shakllari,
bosqichlari va darajalarini, shuningdek, shu prinsip va qonunlardan kelib chiqadigan, haqiqiy
bilimga erishilishini ta’minlaydigan talablar va mezonlarni o‘rganadi. Bilish nazariyasi bilish
jarayonining oddiy, kundalik darajasini ham, bilishning umumiy ilmiy shakllari va metodlarini
ham tadqiq qiladi.. Skeptiklar bilishning
mumkinligiga e’tiroz bildirmaganlar, lekin bizning bilimlarimizning ishonchliligini, ularning
tashqi dunyo hodisalariga muvofiqligini shubha ostiga qo‘yganlar.
Agnostitsizm – bu shunday ta’limotki, unga ko‘ra dunyo haqida haqiqiy, ishonchli bilimlarga
erishib bo‘lmaydi. Agnostitsizm bilishni faqat biluvchi aqlning faoliyati deb biladi
23. Borliqning turlari
Borliqning asosiy turlari muammosiga turlicha yondashuvlar mavjud. Masalan, materializm o‘z e’tiborini moddiy borliqqa qaratib, uni birlamchi, belgilovchi deb xisoblaydi. Idealizm esa, odatda, borliqni ma’naviy shakllariga e’tibor beradi, u ma’naviy-ruxiy borliqning shakllarini birlamchi, belgilovchi deb e’tirof etadi. Darhaqiqat, borliq shakllarini dastlab bir-biridan farq qiluvchi va ayni vaqtda bir-biri bilan o‘zaro a’loqadorlikda bo‘lgan moddiy va ma’naviy borliqqa ajratish qulay. Ammo ular o‘rtasidagi farq nisbiydir, chunki ular har biri o‘z navbatida yana bir qancha shakl va ko‘rinishlarga ega. Shunga ko‘ra moddiy borliqni: tabiiy borliq, insoniy borliq va ijtimoiy borliqqa, ma’naviy-ruxiy borliqni esa individuallashgan ma’naviy borliq va ob’ektivlashgan ma’naviy borliqqa bo‘lish mumkin. Umumiylashgan tarzda esa borliq shakllari quyidagilardan iborat: 1. Tabiiy borliq. 2. Inson borligi. 3. Ma’naviy borliq.4. Ijtimoiy borliq.Endi shular ustida kengroq to‘xtalaylik. tabiiy borliq ikki xil ko‘rinishga ega: 1) insongacha, uning ongidan tashqari va unga bog‘liq bo‘lmagan xolda mavjud narsa, hodisa va jarayonlarni o‘z ichiga olgan tabiat. Uni shartli ravishda «birlamchi tabiat» deb xam ataladi. 2) inson tomonidan tabiatdagi narsa va xodisalarga monand yaratilgan tabiiy borliq, boshqacha aytganda, «ikkilamchi tabiat». Ikkilamchi tabiat ijtimoiy xayotda inson extiyojini qondirish zaruriyati, ijtimoiy turmushda biror-bir funktsiyani bajarish zaruriyati tufayli yaratiladi. Masalan, madaniy o‘simliklar, uy xayvonlari, binolar, yo‘llar, kiyim-kechaklar, sun’iy xom-ashyo va xokazolar. «Ikkilamchi tabiat», bir tomondan, «birlamchi tabiat» kabi, ob’ektiv, real borliq bo‘lib, inson ongidan tashqarida mavjud bo‘lsa, ikkinchi tomondan, u insonga bog’liq hamdir, chunki unda kishilarning maqsadlari, g‘oyalari, bilim va mehnatlari mujassamlashgan bo‘ladi. Shu ma’noda «ikkilamchi tabiat» nisbiy mustaqil borliqdir.
|
7. Falsafaning sohalari.
Falsafiy tadqiqotning o'n uch xil sohalari mavjud
Falsafa yagona, birlashgan mavzu sifatida muomala qilish o'rniga, odatda bir qator mutaxassislikka aylanadi va zamonaviy falsafachilar bir sohada mutaxassis bo'lishlari mumkin, ammo boshqalar haqida juda oz narsa bilishadi. Axir, falsafa hayotning barcha jabhalarida murakkab masalalarni hal qiladi - barcha falsafalar bo'yicha mutaxassis bo'lish, hayotning taqdim etadigan barcha asosiy masalalari bo'yicha mutaxassis bo'lishni talab qiladi. Bu, har bir falsafa bo'limi to'liq avtonom degani emas - ko'pincha ayrim sohalar orasida ko'pincha bir-biriga o'xshashlik bor. Misol uchun, siyosiy va huquqiy falsafa odatda axloqiy va axloqiy jihatdan o'zaro bog'liq, metafizik savollar esa din falsafasida umumiy masalalardir. Ba'zan falsafaning qanday sohasiga to'g'ri javob berayotgani aniq emas. Axloqiy axloq me'yorlari va xulq-atvorni o'rganishdir va odatda " axloqiy falsafa " deb nomlanadi. Mantiq - to'g'ri va noto'g'ri fikrlash va bahslash usullarini o'rganishdir. Tilning falsafasi bizning tilimizning fikrlash tarzimiz bilan qanday aloqasi borligini o'rganishni o'z ichiga oladi. G'arb falsafasida bu soha barcha haqiqatning asosiy tabiati - bu nima, nega bu va qanday tushunish kerakligini o'rganish bo'ldi. Ba'zilar faqat metafizikani "oliy" haqiqatni yoki har bir narsaning ortida "ko'rinmas" tabiatni o'rganish deb hisoblashadi, ammo bu haqiqat emas. Aksincha, butun haqiqatni, ko'rinadigan va ko'rinmasligini o'rganishdir.
8. Global jarayonlar va barqaror taraqqiyot
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
