1. Esklyuzivlik yoki iste’moldan mahrum qilish xususiyati deganda nima tushunasiz?

Nazorat savollari

1. Esklyuzivlik yoki iste’moldan mahrum qilish xususiyati deganda nima tushunasiz? Iste’moldan mahrum qilish xususiyati- shuki ma’lum bir turdagi mahsulotlarni foydalanishni cheklash bunga misol qilib qanday bir turdagi sa’nat asarlarini mualiflik huquqi bilan uni cheklash.Iste’molda cheklanganlik xususiyati deganda nimani tushunasiz? Shaxsiy buyumlar-ist’emoldan mahrum qilinish va iste’molda cheklanganlik xususiyatlariga ega. Masalan, konussimon qutili muzqaymoqda Iste’molda cheklanganlik xususiyati ko`rib chiqish mumkin. Konussimon qutili muzqaymoq iste’molda cheklangan, chunki agarda biror kishi muzqaymoqni iste’mol qilsa boshqa bir kishi aynan o`sha muzqaymoqni iste’mol qilish imkoniyatiga ega bo`lmaydi.

Pitsa bo`lagi eksklyuzivlik xususiyatiga egami?Yo’q Bu iste’molda cheklanganlik xususiyatiga egami?Ha.

2. Ommaviy mahsulotga ta’rif bering va unga misol keltiring. Xususiy bozor ommaviy mahsulot bilan o`z holicha yaxshi ta’minlab bera oladimi? Tushuntiring. U yoki bu mahsulot ommaviy mahsulotga mansub ekanligini aniqlashda, avvalo uni egasi kim ekanligiga va ushbu benefitsiarlar iste’moldan mahrum qilish xususiyatiga ega yoki yo`qligiga e’tibor qaratish zarur. Qachonki mahsulot iste’molchilari soni ko`p va ulardan u yoki bunisini ajratish imkoni bo`lmasa “tekinxo`rlar” muammosi yuzaga keladi. Agar mayoq bir qancha kapitanlarga xizmat ko`rsatsa bu ommaviy mahsulot, va shu bilan birga u birgina port egasiga xizmat ko`rsatsa xususiy mahsulot hisoblanadi.

3. Harajatlar va daromadlar tahlili nima? Nega bu muhim? Nega bu qiyin? Aytaylik, davlat yangi shosseni qurish loyihasini – ommaviy mahsulotni (xizmatni) ko`rib chiqayapti. Shosse qurilishi to`g`risida yakuniy xulosaga kelishdan oldin, davlat, shosseni unga ketadigan harajatlar va keyinchalik uni faoliyatini ta’minlash harajatlari bilan ishlatishi mumkin bo`lganlardan kelib tushuvchi foydani ko`rib chiqishi lozim. Bu qarorga kelishdan oldin davlat, harajatlar va daromadlarni tahlil qilish deb nomlanuvchi jamiyatga ushbu tovar yalpi foydasini aniqlab beradigan tadqiqotni olib borish uchun iqtisodchilar va injenerlar komandasini jalb qilishi mumkin.

Harajatlar va daromadlar tahlili o`ziga xos murakkab jarayon. Shosse kelgusida barcha uchun bepul foydalanishga mo`ljallanganligi sababli uning qiymatini (yoki foydalilik darajasini) aniqlovchi narx mavjud emas.
4. Umumiy resurslarga ta’ri bering va misol keltiring. Davlatni aralashuvisiz kishilar bu mahsulotlardan i qanday tartibda foydalanishadi? Nega? Umumiy resurslar, xuddi ommaviy mahsulotlar kabi iste’moldan mahrum qilinish xususiyatiga ega emas: ular iste’mol qiluvchilar uchun mavjud va bepul. Shu bilan birga umumiy resurslar cheklanganlik xususiyatiga ega: biror kishining umumiy resurslarni iste’mol qilishi boshqa bir kishining ularni iste’mol qilish imkoniyatlarini pasaytirib yuboradi.Umumiy resursga suv misol bo’la oladi.Agar Davlat tomonidan aralashuv mavjud bo’lsa resurs o’zining umumiylik xususyatini yo’qotadi,ma’lum bir shaxslar tomonidan egallanadi.