Палеозой – эраси 340 млн йил давом этган. Мазкур эра ҳаётнинг бир мунча хилма-хиллиги, такомиллашиши билан таърифланади. Шу эрадан бошлаб эукариот организмлар танаси скелет ҳосил қилиб, палеонтологик солномасининг тўлиқ ва изчил бўлишига ймкон яратган.
Кембрий – даврида икдим мўьтадил бўлиб, ўсимлик ва ҳайвонлар денгизда тарқалган. Уларнинг баъзилари ўтроқ, баъзилари сув оқими билан ҳаракатланган. Ҳайвонлардан икки палла чиғаноқли, қорин оёқли, бош оёқли моллюскалар, ҳалқали чувалчанглар, трилобитлар кенг тарқалган ва фаол ҳаракатланган. Умуртқали ҳайвонларнинг дастлабки вакиллари қалқондорлар яшаган. Жағ бўлмаган. Улар ҳозирги даврда яшаётган тўгарак оғизлилар, миногалар, миксиналарнинг узоқ аждоди ҳисобланади. Туркистон, Олтой, Зарафшон тоғ тизмаларидаи кембр даврига хос содда ҳайвонлар, булутлар, ковакичлилар, қисқичбақалар, кўк-яшил, яшил сув ўтлари топилган. Ҳисор тоғ тизмаларида эса қурукдикда яшовчи ўсимлик споралари аниқланган.
Ордавик – даврида дснгизлар сатҳи ортиб, унда яшил, қўнғир, қизил сув ўтлари, бошоёқли, қориноёқли моллюскаларнинг хилма-хиллиги ортади.
Коралл рифларининг ҳосил бўлиши авж олади. Булутлар ҳамда баъзи бир икки палла чиғаноқли моллюскаларнинг турли-туманлиги камаяди.
Силур – даврида тоғ ҳосил бўлиш жараёнлари кучайиб, қуруқлик сатҳи ортади. Иқлим нисбатан қуруқ бўлади. Бошоёкли моллюскалар ниҳоятда кўпаяди. Давр охирига келиб қисқичбақачаёнлар ривожланади. Умуртқасизларнинг яна бир тип вакиллари бўлмиш нинатанлилар пайдо бўлади.Силурнинг охирида қирғоқ яқинидаги сувларда тарқалган кўп ҳужайрали яшил сув ўтларининг баъзилари яшаш учун кураш, табиий танланиш туфайли қуруқликка чиқишга муваффақ бўладилар. Тупроқ дастлабки қуруқликдаги ўсимликларнинг тарқалишига имкон берган. Тупроқда органик бирикмаларнинг тўпланиши кейинчалик замбуруғларнинг пайдо бўлиши учун имкон яратган. Марказий Осиёда кучли вулқонли жараёнларрўй берган. Иқлим илиқ булган. Зарафшон тоғ тизмаларида ковакичли ҳайвонлар билан, паст буйли псилофитни тошга тушган тасвири топилган.
Девон – даврида қуруқлик ортиши денгизлар сатҳи камайиб, бўлиниб кетиши янада давом этган. Иқлим мўътадил бўлган. Қуруқликнинг қўпгина қисми дашт, ярим даштга айланган. Денгизларда тоғайли балиқлар ривожланиб, қалқондор балиқларнинг яшаш учун курашда камая бориши рўи берган. Сўнгра суякли балиқлар келиб чиққан. Саёз ҳавзаларда икки ёқлама нафас олувчи балиқлар, панжа қанотли балиқлар ривожланган. Панжа қанотли балиқларнинг айрим вакиллари — латимерия тирик «қазилма» сифатида ҳрзир ҳам Жанубий Африка. Мадагаскар қирғоқларидаги сувлардан топилган. Бу даврда баланд бўлиб ўсувчи папоротниклар, қирқбўғимлар, плаунлар дастлабки ўрмонлар ҳосил қилади. Бўғимоёкли ҳайвонларнинг айрим гуруҳлари ҳаво билан нафас олишга ўтиши туфайли кўп оёқлилар ва дастлабки ҳашаротлар пайдо бўлади.
Девон даврининг ўрталарига келиб, панжа қанотли балиқларнинг айрим гуруҳлари қуруқликка чиқади. Натиждда сувда ҳам қуруқликда яшовчиларнинг дастлабки турлари вужудга келади.
Do'stlaringiz bilan baham: |