1. Energiya va uning mavjud bo’lish shakllari

Ikkinchi  gipotezani  1620  yilda  ingliz  faylasufi  F.  Bekon  ilgari  surdi. 

Uningcha,  issiqlik  jismdagi  nihoyatda  mayda  zarrachalarning  ichki 

harakatidan iborat va jism harorati undagi zarrachalarning harakat tezligigi 

bilan  aniqlanadi,  degan  xulosaga  keldi.  Bu  nazariya  fanda  issiqlikning 

mexanikaviy nazariyasi degan nom oldi. Keyinchalik bu nazariya ko’pchilik 

olimlar tomonidan tajriba yo’llari bilan tasdiqlandi. 

Ish  deganda  nimani  tushinish  kerak?  Mexanik  ish  bajarish  – 

qarshilikni,  molekulyar  kuchlarni,  og’irlik  kuchini  va  boshqa  kuchlarni 

yengish  demakdir.  Jismni  qismlarga  bo’lish,  yukni  ko’tarish,  relslardan 

poezdlarni  tortish,  prujinani  siqish  –  bularning  hammasi  ish  bajarish, 

ma‘lum  vaqt  oralig’ida  qarshilikni  yengish  demakdir.  Gazni,  suyuqlikni, 

qattiq jismni siqish – ish bajarishdir. Bu ishlar bir – biriga o’xshamasa ham, 

ularda  birta  umumiylik  bor,  ish  harakat  bilan  bog’liqdir;  yuk  ko’tariladi, 

poezd  siljiydi  va  hokazo.  Harakatsiz  ish  yo’q,  lekin  ish  tartibili  harakat 

---

 

5 

bilan  bog’liq.  Demak,  ish  tartibli  harakatning  bir  sistemadan  boshqa 

sistemaga  uzatilishidan  iborat.  Issiqlik  ham  harakatning  bir  sistemadan 

boshqa  sistemaga  uzatilishidan  iborat.  Shu  jihatdan  ular  bir  –  biriga 

o’xshaydi.  Lekin  ular  orasida  muhim  farq  bor.  Issiqlik  –  molekulalarning 

tartibsiz  harakatining  uzatilishi.  Ish  –  tartibli,  bir  tomonga  yo’nalgan 

harakatning uzatilishidir. 

Tartibsiz  harakatning  iloji  boricha  ko’p  qismini  qanday  qilib  tartibli 

harakatga aylantirish, issiqlik yordamida qanday qilib eng ko’p ish bajarish 

mumkin  –  termodinamikaning  muhim  vazifasi  ana  shu  masalani  hal 

etishdan iborat.