12. ЭЮК ва ток манбалари. Белгиланиши.
Манбанинг ЭЛЕКТР ЮРИТУВЧИ КУЧИ шу манба ичидаги энергиянинг сарфланиши ҳисобига ҳосил бўладиган потенциаллар фарқига айтилади. Ишлаб чиқаришда, электростанцияларда ЭЮК механик энергия ҳисобига ҳосил бўлади
13.ЭЮК улчов бирликлари. Джоул деб нимаг аайтилади
Elektrda joul - elektr maydon kuchlari tomonidan 1 sekundlik kuchlanishdagi 1 voltlik kuchlanish dagi ishni anglatadi
14.Каршиликларни кетма-кет ,параллел ва аралаш улаш. Умумий каршиликни хисоблаш.
Qarshiliklarni ulash uch xil bo‘lib, ketma-ket, parallel va aralash ulashlar
mavjud. Qarshiliklar ketma-ket ulanganda, ularning qarshiliklari qo‘shiladi va umumiy qarshilikni tashkil etadi. yoki bu qarshiliklarni o‘tkazuvchanligi . O‘zaro parallel ulangan qarshiliklarning umumiy qiymati quyidagi formula orqali topiladi: .Yoki ikkita o‘zaro parallel ulangan qarshiliklarning umumiy qiymati quyidagicha topiladi:
Aralash ulangan qarshiliklarning umumiy qiymatini topishda birinchi bo‘lib
zanjirning parallel qismihisoblanadi, keyinesaketma-ketulanganqarshilik
qiymatiqo‘shibqo‘yiladi.
|
15.Индуктивликни кетма-кет ,параллел ва аралаш улаш. Умумий индуктивликни хисоблаш.
Ketma-ket ulangan va o‘zaro induksiyasiz ulangan zanjirning induktivligi
quyidagicha topiladi:
Parallel ulanganda quyidagi formula o‘rinli bo‘ladi
16.Сиғимларнинг кетма-кет ,параллел ва аралаш улаш. Умумий сигмни хисоблаш.
Ketma-ket ulangan kondensatorlardan tashkil topgan batareyaning
umumiy sig‘imi, ish batareyasini tashkil etayotgan kondensatorlar sig‘imlarining teskari qiymatlari yig‘indisidan iboratekan.
Ketma-ket ulangan birxil sig‘imga ega bo‘lgan кondensatorlar alohida olingan kondensatorlar sig‘imidan n marta kichik bo‘ladi. Parralel ulaganda kondesatorlardan tashkil topgan batareyaning umumiy sig`imi, ish batareyasi tashkil eta yotgan kondesatorlar sig`imlarining to`g`ri yig`indisiga teng.
17.Ом конуни а)занжирнинг пассив кисмиучун б)актив кисми учун в) ёпик контур учун.
Zanjirning bir qismi uchun Om qonuni qo‘yidagicha ta’riflanadi: tok kuchi I kuchlanish U ga to‘g‘ri proporsional, qarshilik R ga esa teskari proporsional bo‘ladi.Zanjirning to‘la qismi uchun Om qonuni shunday ta’riflanadi. Zanjirdagi tok kuchi I, elektr yurituvchi kuch E ga to‘g‘ri proporsional va zanjirning umumiy qarshiligi R ga esa teskari proporsional bo‘ladi. Umumiy qarshilik deganda zanjirning ichki va tashqi qarshiligi tushuniladi
|
19.Кирхгоф конунлари, тариф ва улар ёрдамидаЭЗ ни хисоблашхусухиятлари
Электр занжирининг тугунидаги токлар алгебраик йиғиндиси нолга тенг, мана шу Кирхгоф биринчи қонунининг таърифидир. Токларнинг мусбат йўналиши тугундан бошлансатенгламанинг чап томонидаги токларнинг ҳарфли белгиларига «плюс» ишорасини, мусбат йўналиши тугун томон йўналган бўлса, токларнинг ҳарфли белгиларига «минус» ишорасини қўйилади.Кирхгофнинг иккинчи қонуни қуйидагича талқин этилади: электр занжирининг ихтиёрий берк контурдаги барча шохобчалари кучланишлар пасайишининг йиғиндиси шу контурга таъсир этаётган энергия манбалари - ЭЮКларининг йиғиндсига тенг.
|
20.Контур токларусулива улар ёрдамида ЭЗ ни хисоблаш хусусиятлари
Электр занжирининг ихтиёрий шохобчасидаги токни, хар бири ўзи-нинг берк контурида оқувчи, шу шохобча бўйлаб ўзгармайдиган бир неча токлар йиғиндиси деб қараш мумкин. Ҳақиқий токларнинг бундай ташкил этувчилари контур токлари деб аталади. Контур токлари тугунлардан ўтганда узлуксиз бўладилар: демак, токларни шундай таърифлаганда, КТҚ сўзсиз бажарилади.Шохобчатокларини контур токларигаажратишзанжирнингтаҳлили-дан келибчиқади. Контур токларинишохобча – ватартокларигаўхша-тишмумкин, бундайвазиятдамустақил контур токларитенгламалари-нинг сони К= Ш + 1 - Тномаълумлар сони билан тенг бўлади; барча бошқа шохобчаларнинг токлари контур токлари орқали ифодаланган бўлади.а-расмда икки контур токлари I1 ва I2 бўлган оддий электр зан-жири келтирилган. Занжирнинг а ва bшохобчаларидаги токлар контур токларига тенг:Iа= I1; Ib= I2 .Занжирнинг с шоҳобчасидаги ток икки бошқа шохобчалар токларининг алгебраик йиғиндисига тенг: у иккала контур учун умумий бўлган шу шохобчадан оқиб ўтаётган контур токларнингҳамйиғиндисига тенг: Iс = I1 + I2 .Кирхгофнинг иккинчи қонунига биноан занжирнинг биринчи кон-тури учунraIa+ rcIc= Еa- Еcёки (ra + rc) I1 + rcI2 = Ea- Ecянги белгилашлар қабулқилинса: r11·I1 + r12I2 = Е1,
бунда r11 = ra + rc - биринчи контур таркибига кирган барча шохобчалар қаршиликларининг йиғиндиси: r12 = rc - биринчи ва иккинчи контурлар учун умумий бўлган шохобча қаршилиги: Е1=Еa - Еc - биринчи контур таркибига кирган барча ЭЮК лар алгебраик йиғиндиси: мусбат ишора билан йўналиши контур токи йўналишига мос бўлган ЭЮК белгиланган. Шунга ўхшаш, иккинчи контурда : r21·I1 + r22I2 = E2 бунда r21 = rc; r22 = rb + rc; Е2 = Еb - Еc . Таърифланишига кўра, икки контур учун умумий бўлган шохобчанинг қаршилиги r12 = r21. Юқорида кўрилганларни ихтиёрий контурлар сони учун умумлаш-тирсак, таркибида ток манбаси бўлмаган занжир учун контур токлари тенгламалари тизими қуйидаги андозада ёзилади:
r11·I1+ r12·I2+ r13·I3+… = E1 ; r21·I1+ r22·I2+ r23·I3+… = E2 ; Контур токлар тенгламалар тизимидаги бир хил индексли қаршилик-лар rln,L – контурдаги барча шохобчалар қаршиликлари йиғиндисига тенг: хар қандай хар хил индексли (l≠n) rln қаршилик иккала қўшни l ва n контурлар учун умумий бўлган шохобча қаршилигига тенг: агар l ва n контурларнинг умумий шохобчасидаги токлар мусбат ишоралари хар хил йўналган бўлса, у ҳолда rln қаршилиги олдида минус ишораси қуйилади. Таъриф бўйича rln= rnl) Тенгламалар тизимининг контур токларига нисбатан ечимини хам матрица шаклида ёзиш қулайликларга олиб келади: In= Gnl Еl . Ўтказувчанлик Gnlнинг матрицаси барча элементлари бу ифодада Крамернинг D детерминанти ва мазкур қаршилик матрицаси rln нинг алгебраик
26. ЭЗ да эквивалент шаклалмаштиришлар. “юлдузча-учбурчак” ва “учбурчак-юлдузча”
Эквивалент алмаштириш усулининг маъноси: занжирнинг бир нечта элементларини бир элемент билан, ёки электр схемасини бир бошқа схема билан алмаштириш, яъни соддалаштириш тушунилади.Схеманинг киришидаги ток ва кучланишлар миқдори ўзгармай қолса алмаштириш эевивалент ҳисобланади.Эквивалент алмаштиришнинг мақсади, электр схемаларини соддалаштириш ва тенгламалар сонини камайтириш ҳисобланади.Эквивалент алмаштиришлар учун қуйидаги мисолларни келтирамиз:
Қаршиликларни кетма кет улаш:
Бу схемада эквивалент алмаштиришнинг негизи УМУМИЙ ТОК ҳисобланади.Кирхгофнинг иккинчи қонунига асосан қуйидаги формула ҳосил бўлади:U=IR1+IR2+IR3=I(R1+R2+R3)=IRЭЁки умумий холда қуйидаги кўринишда ёзилади: Бу ерда: алмаштирилган схеманингг эквивалент қаршилиги ҳисобланади.Қаршиликларнинг паралел уланган холда, бу ерда алмаштириш негизи ҳаммаэлементларда кучланишнинг бир ҳил бўлиши, яъни:
Ёки умумий холда қуйидагича ёзилади: Бу ерда: k эквивалент ўтказувчанлик дейилади. - электр схеманингэквивалент қаршилиги ҳисобланади.
АЙРИМ ХОЛАТЛАР УЧУН:
R1=R 2=R
| |
