1. Elektr shinjiri hám elementler Elektr qarsiliq haqqinda túsinik Ózgeriwsheń tok shinjiri ushin Om nizami

Tema:Ápiwayi shinjirlardiń jiyliktegi ápiwayi xarakteristikasi, qarsiliq hám siyimliliqlardan ibarat shinjirlar

Tema:Ápiwayi shinjirlardiń jiyliktegi ápiwayi xarakteristikasi, qarsiliq hám siyimliliqlardan ibarat shinjirlar

Joba:

1.Elektr shinjiri hám elementler 2.Elektr qarsiliq haqqinda túsinik

3.Ózgeriwsheń tok shinjiri ushin Om nizami

1

• Elektr tokgi ótetuǵin joldaǵi túrli elektr sistemalar jiyindisi elektr shinjiri delinedi.

Hár qanday elektr shinjir úsh tiykarǵi elementden, tok dereginnen, tutiniwshilardan hám tutastiriwshi simlardan ibarat boladi.

2

Tok deregi elektr zaryadlarin berk shinjirda

júrgizip belgili bir jumisti orinlaydi.Ayrim oń

zaryadli berk shinjirida júrgiziw jumisi elektr

qozǵawshi kúsh (EQK) delinedi.EQK birligi-Volt (V)

3

• Elektr júrgiziwshi kúsh derekleriniń bir neshshe túri bar:

1.Galbanik elementler

2.Akkumlyatorlar

3.Elektr generatorlar

4.Kremliyli yarim ótkizgishli fotoelementler

(quyash batareyalari)

4

• Elektr energiya tutiniwshilari qatarina elektr

energiyani mexanik energiyaǵa aylandiriwshi

elektr divigatllar, elektr lampalar, elektr ener-

giyasina aylandiriwshi isitiw asbaplari xám

t.b kiredi.

5

• Elektr shinjirlarda tiykarǵi elementlerden

tisqari úzgishler, knopkalar, rele, kantaktorlar

qorǵawshi ásbaplar, máselen, saqlaǵishlar

hám avtomatlar kontrol ólshew asbaplari:

ampermetrler, voltimetrler hám taǵi basqalar

kiredi.

6

Ápiwayi elektr shinjir shinjir sxemasi.

Bunda jaritiwshi

V b lampaniń jal-

ǵanǵan ápiwayi

Vv sxemasi kórse-

' ::: : tilgen.Bunda tok

deregi E ,úzgish

B, reoctat R hám

jaritiwshi lampa-

dan ibarat.

7

Om nizami

Toliq shinjir ushin Om nizami tómndgishe boladi:berk shinjiri muǵdari elektr júritiwshi kúsh muǵdarina tuwri proportsional, ishki hám sirtqi qarsiliqlardiń jiyindisina teris proportsional boladi.

yaki

8

• t tok dereginiń ishki qarsiliǵi, R - shinjirdiń sirtqi qarsiliǵi, tok dereginde ishki qarsiligindaǵi túsiwi
• V toq dereginiń qisqishlar
• arasindaǵi kúshleniwi, I - tok kúshi 9

Vv Eger kórsetilgen sxemada

úzilgen bolsa I=0 boladi hám

Vvvvv

Vvvvvvvvv Demek, úzilgen shinjirda tok

dereginiń qisqishlar arasindaǵi

kúshleniwi oniń EJKǵe teń

boladi.

10

• Eger sirtqi qarsiliqlardiń ushlarin kelte sim menen tutastirsaq, oniń qarsiliǵi R=0 boladi.Soniń ushin boladi.
• Bunda

Derektiń ishki qarsiliǵi kishi bolǵani ushin shinjirda úlken toq payda boladi.Bul toq qisqa tutasiwshi toq delinedi. 11