1. экономиканы модернизациялаў шараятында есап системасының орны ҳӘМ ӘҲмийети реже

1.2 Joqari bilimlendiriwdin’ ma’nisi ha’m tiykarg’i o’zgeshelikleri

Ma’mleketlik ta’lim standartlari uliwma orta, orta arnawli, ka’sip-o’ner ha’m joqari mazmunina ha’mde sipatina qoyilatug’in talaplardi belgileydi.

Ma’mleket ta’lim standartlarin orinlaw O’zbekistan respublikasinin’ barliq bilimlendiriw mekemeleri ushin ma’jbu’riy bolip tabiladi.
Bilim beriw tili
Bilimlendiriw mekemelerinde bilim beriw tilinen paydalaniw ta’rtibi “Ma’mleketlik til haqqinda” g’i O’zbekistan respublikasi nizami menen ta’rtipke salinadi.
Bilimlendiriw sistemasi
O’zbekistan respublikasinin’ bilimlendiriw sistemasi to’mendegilerdi o’z ishine aladi;

• 
  ma’mleketlik ta’lim standartlarina muwapiq ta’lim da’stu’rlerin a’melge asiriwshi ma’mleketlik ha’m ma’mleketlik emes bilimlendiriw mekemeleri;
  
• 
  bilimlendiriw sistemasinin’ xizmet ko’rsetiwi ha’m rawajlaniwin ta’miynlew ushin z’ru’r bolg’an izertlew jumislarin orinlawshi ilimiy-pedagogik mekemeler;
  
• 
  bilimlendiriw salasindag’i ma’mleketlik basqariw organlari, sonday-aq olarg’a qarasli ka’rxanalar, mekemeler ha’m sho’lkemler.
  

O’zbekistan respublikasinin’ bilimlendiriw sistemasi birden-bir ha’m u’zliksiz bolip esaplanadi. O’zbekistan respublikasinda bilimlendiriw to’mendegi tu’rlerde a’melge asiriladi:

• 
  mektepke deyingi ta’lim;
  
• 
  uliwma orta ta’lim;
  
• 
  orta-arnawli, ka’sip-o’ner ta’limi;
  
• 
  joqari ta’lim
  
• 
  joqari oqiw orinlarinan keyingi ta’lim;
  
• 
  kadrlar qaniygeligin asiriw ha’m olardi qayta tayarlaw;
  
• 
  mektepten tisqari ta’lim
  

Mektepke deyingi ta’lim
Mektepke deyingi ta’lim balani salamat ha’m jetik, mektepte oqiwg’a tayarlang’an ta’rizde qaliplestiriw maxsetin go’zleydi. Bul ta’lim alti jeti jasqa deyin shan’araqta, balalar baqshasinda ha’m mu’lk formasina qaramastan bilimlendiriw mekemelerinde alip bariladi.
Uliwma orta ta’lim.
Uliwma orta ta’lim basqishlari to’mendegishe:

• 
  baslang’ish ta’lim;
  
• 
  uliwma orta ta’lim;
  

Baslang’ish ta’lim uliwma orta ta’lim aliw ushin za’ru’r bolg’an sawat, bilim ha’m ko’nlikpeler tiykarlarin qa’liplestiriwge tiykarlang’an mekteptin’ birinshi klasina balalar alti- jeti jastan qabil qilinadi.
Uliwma orta ta’lim bilimlerdin’ za’ru’r ko’lemin beredi, erkin pikirlew, sho’lkemlestiriwshilik qabiliyeti h’am a’meliy ta’jriybe ko’nlikpelerin rawajlandiradi, daslepki ta’rizde ka’sipke bag’darlawg’a ha’m ta’limnin’ na’wbettegi basqishin tallawg’a ja’rdem beredi. Balalardin’ qabiliyeti, inta’sin rawajlantiriw ushin qaniygelestirilgen mektepler sho’lkemlestiriliwi mu’mkin.

Orta arnawli ka’sip-o’ner ta’limi.

Orta arnawli, ka’sip-o’ner ta’limin aliw maxsetinde ha’r kim uliwma orta ta’lim tiykarinda akademik litseyge yaki ka’sip-o’ner kolledjnde oqiwdin’ bag’darin ixtiyariy rawishte tanlaw huqiqina iyeю. Akademik litseyler ha’m ka’sip-o’ner kolledjleri iyelengen ka’sip-o’ner boyinsha islew huqiqin beretug’in ha’mde bunday jumis yaki ta’limde na’wbettegi basqishta dawam ettiriw ushin tiykar bolatug’in orta arnawli, ka’sip-o’ner ta’lim beredi. Akademiyaliq litsey oqiwshilarinin’ intelektual qabiliyetlerin jedel o’siriwdi, olatrdin’ teren’, toparlastirilg’an ha’m ka’sip-o’nerge bag’darlang’an bilim aliwlarin ta’miynleytug’in u’sh jilliq orta arnawli oqiw orni. Ka’sip-o’ner kolledji oqiwqshilardin’ ka’sip-o’nerge beyimligi, uqip ha’m qaniygeliginteren’rawajlantiriwdi, tan’lag’an ka’sipleri boyinsha bir yaki bir neshe qaniygelik aliwdi ta’minleytug’in u’sh jilliq orta ka’sip-o’ner oqiw orni.
Joqari ta’lim.
Joqari ta’lim orta arnawli, ka’sip-o’ner ta’limi negizinde tiykarlang’an ha’mde eki (bakalavriyat ha’m magistratura) basqishqa iye.
Jqari ta’lim mekemelerine talabalardi qabil qiliw ma’mleketlik grantlar ha’m pulli sha’rtnama boyinsha a’melge asiriladi.
Joqari ta’lim eki basqishta; Ma’mleket ta’repinen tastiyiqlang’an u’lgidegi joqari mag’liwmat tuwrisindag’i hu’jjetler menen da’lilleniwshi bakalavriyat ha’m magistraturag’a iye.
Bakalavriyat joqari ta’lim bag’darlarinan biri boyinsha puxta bilim beretug’in, oqiw mu’ddeti keminde to’rt jil bolg’an tayanish joqari ta’lim.
Magistratura aniq qaniygelik boyinsha bakalavriyat negizinde keminde eki jil dawam etetug’in joqari ta’lim.
Puxaralar ekinshi ha’m onnan keyingi joqari mag’liwmatti sha’rtnama tiykarinda aliwg’a huqili.
Joqari oqiw orininan keyingi ta’lim.
Joqari oqiw orninan keyingi ta’lim ja’miyettin’ joqari mag’liwmatli ilimiy-pedagogik kadrlarg’a bolg’an za’ru’rliklerin ta’minlewge qaratilg’an. Joqari orninan keyingi ta’lim joqari oqiw oarinlari ha’m ilimiy-izertlew mekemelerinde (aspirantura, adyunktura, doktarantura, o’z-betinshe izertleniwshilik) aliniwi mu’mkin.
Ilimiy ha’m ilimiy pedagogik kadrlardi tayarlaw, ilimiy da’rejeler ha’m ataqlar beriw ta’rtibi nizam hu’jjetlerinde belgilenedi.
Kadrlar qaniygeliginjetilistiriw ha’m olardi qayta tayarlaw
Kadrlar qaniygeligin asiriw ha’m olardi qayata tayarlaw ka’siplik bilimleri ha’m ko’nlikpelerin teren’lestiriw ha’mde jan’lawdi ta’miynleydi.