1. Ekologik ahvol va ekologik vaziyat to’g’risida tushuncha Ekologik vaziyatlar va ularning geografik joylashuvi


Ekologik vaziyatlarning rivojlanish yo’nalishlari



Download 106,5 Kb.
bet4/12
Sana30.12.2021
Hajmi106,5 Kb.
#90045
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12
Bog'liq
1-dars

3. Ekologik vaziyatlarning rivojlanish yo’nalishlari. Ekologik vaziyatlarning tadrijiy (dinamik) o’zgarishini o’rganish natijalariga ko’ra, respublika hududida ularning bir necha ustuvor yo’nalishlari ajratiladi: 1) maydoni jihatdan muntazam kengayib boruvchi, 2) quyi (oddiy) vaziyatdan yuqori (murakkab) vaziyatga barqaror o’tib boruvchi, 3) barqaror o’zgarmas, 4) murakkab vaziyatdan oddiy vaziyatga qarab o’zgaruvchi, 5) majmuali tadrijiy.

Ekologik vaziyatlarning aksariyati maydoni jihatdan kengayib, muntazam ravishda rivojlanib boradi. Bu hol vaziyatni kuchaytiruvchi omillarning tadrijiy o’zgaruvchanligi bilan bog’liq. Antropogen omilning beto’xtov keng miqyosdagi ta’siri vaziyatni makonda kengayib borishini ta’minlaydi. Yangi neft va tabiiy gaz konlarini ochish maqsadida burg’ulash ishlarining Qarshi dashtida muntazam rivojlantirilishi o’rtacha ekovaziyatni keskin vaziyat bilan almashishi va uning hududda progressiv ravishda kengayib borishiga ta’sir etmoqda.

Quyi qulay ekovaziyatni yuqori darajadagi murakkab vaziyatlar bilan almashishi ayrim arellarda sodir bo’ladi. Quyi Amudaryoda 1961 yildan e’tiboran gidroekologik vaziyatning tobora murakkablashuvi tufayli tabiiy muhit eng qulay vaziyatdan (1961 y.) falokat darajagacha qadar (1976-1990 yillar) o’zgardi. O’zgarish bir yo’nalishda davom etib, barcha vaziyatlar darajalari bir-birlarni birin-ketin almashtirib borgan. Barqaror o’zgarish Amudaryoda suv sarfining kamayishi va minyerallashuv darajasi oshib borishi bilan bog’liq bo’lgan. Falokat darajani eng dahshatlisi Orol dengizida yuz byerdi. Qisqa vaqt mobaynida (1961-2000 yillar) uning sathi CAPut!’ m pasaydi, ya’ni har yili 0,5 m dan tushib borgan. Byerk havzalar uchun bu katta ko’rsatkich.

Barqaror ekovaziyat faqat ayrim kichik ekotizimlar uchun xos. Bu ekotizimlarda tabiiy va antropogen omillar vaziyat o’zgarishiga deyarli ta’siri qilmaydi yoki ularning barqarorligi kuchli bo’ladi. Baland tizma tog’larning suv ayirg’ich qismlari(glyatsialnival mintaqa)da insonnig xo’jalik faoliyati nihoyatda chegaralangan, faqat ayrim alpinistlar va muzshunoslar ma’lum joylardagina ish olib boradilar. Ularning faoliyati tabiiy muhit o’zgarishiga olib kelmaydi.

Murakkab ekovaziyatning oddiy vaziyatga qarab o’zgarishi insonni tabiiy muhitni maqsadga muvofiq yo’nalishda qayta o’zgartirish va landshaft jarayonlarini barqaror boshqarishi bilan bog’liq. Keyingi vaqtlarda sanoat oqava suvlarining katta qismini tozalashga yerishilganligi tufayli Chirchiq va Ohangaron daryolari suvlarini muayyan darajada tozalashiga yerishildi. Shuningdek, atmosfera havosiga chiqarilayotgan sanoat chiqindilarining miqdorini respublika miqyosida kamayib borayotganligi va boshqa ijobiy o’zgarishlar atrof muhit tozalanishi va insonning yashash sharoitlari qulayligining ortib borishida sezilmoqda.

Majmuali tadrijiy ekovaziyat sanoat, transport, qurilish va qishloq xo’jaligi rivojlangan hududda tarkib topadi, shakllanadi va rivojlanadi. Hududda xalq xo’jaligining turli tarmoqlari mavjud bo’lganligi tufayli atrof muhitga ta’siri ham turli darajada sodir bo’ladi. Natijada ma’lum hududda bir necha darajali ekovaziyatlar yuzaga keladi va shakllana boshlaydi. Ta’sir darajasi, muntazamligi, chiqindilarni turiga qarab va ayniqsa chora-tadbirlarning samaradorligiga bog’liq holda vaziyatlarning rivojlanish bosqichlari turlicha bo’ladi. Tog’-metallurgiya (Olmaliq, Navoiy, Uchquduq va boshqa) korxonalari, enyergetika, kimyo, neftni qayta ishlash va boshqa sanoat majmualari ta’sir doirasida ekovaziyat tang qolgan sanoat korxonalari atrofida esa har xil bo’lishi kuzatiladi.




Download 106,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish