1. Dunyoqаrаsh tushunchаsi

24.Diаlеktikа vа sinergetika. Sinergetikaning аsоsiy tаmоyillаri. O’zbеkistоnning o’z istiqlоl vа tаrаqqiyot yo’li qоnuniyatlаrilаri.Tayanch atamalar: Sinergetika tushunchаsi. Sinergetikaning аsоsiy tаmоyillаri: evоlyutsiya, kоevоlyutsiya, bеqаrоrlik vа bоshqаlаr. Sinergetikaning shаkllаri; bоsqichmа- bоsqich o’tish, nоchiziqlilik vа bоshqаlаr.Dialektika (yunon dialektika-bahs.) tabiat , jamiyat va bilish taraqqiyoti
qonuniyatlari hamda ularning asosida shakllanadigan umumiy tafakkur uslubi va
amaliy faoliyat haqidagi ta’limotdir. Abadiy va azaliy uzluksiz, o’zoro aloqadorlik, vaqtning ortga qaytmasligi,
rivojlanish va taraqqiyot, olamining birligi dealektikaning asosiy tamoyillaridir. Falsafada ana shu tamoyillarga asoslangan tafakkurni- dialektik tafakkur, dunyoqarashni- dialektik dunyoqarash, metodni-dialektik metod deb yuritiladi.Qadimgi davrda Geraklit ( eramizdan avvalgi 540-483) dialektikani bilish metodi sifatida talqin qilgan bo’lib, bu qarash keyinchalik Gegel tomonidan yanada chuqurroq tahlil qilinadi. U dialektikani falsafiy metod, ta’limot darajasida ishlab chiqadi.«Sinergetika» (yunon. sinergeia «sinergeni») so’zi kelishuv,
hamkorlik, o’zoro ta’sir degan ma’nolarni anglatadi. Sinergetika XX asrning 70- yillarida Ovro’pada yuzaga kelgan ilmiy- tadqiqot yo’nalishi bo’lib, unga ko’ra har qanday jarayonlar (fizik, ximik, biologik, ijtimoiy) tizimida o’z-o’zini tashkillashtirish tamoyili asosida yuz beradi. Bunda
dialektik tamoyillarga qat’iy bo’ysunmaydigan makrasnotik tizimlarda yuzaga keladi.
Sinergetikada taraqqiyotning evolyusion tamoyili asos qilib olinadi. Bunda
evolyusiya borliqning umumiy qonuni sifatida, inson va tabiat o’rtasidagi munosabatlarning i fodasi deb qaraladi. Sinergetika taraqqiyot jarayonida beqaror holat bilan barqaror holat o’rtasidagi barqarorlikka aloxida e’tibor beradi. Belgiyalik fizik I. Prigojin «Barqarorlik falsafasi» asarida beqarorlikni borliqning
muhim jihati sifatida talqin qiladi. Har qanday eski sistema yangisi bilan almashar ekan, avvalo beqarorlik, taribsiz yuz beradi. Bunday holatning ro’y berishida oddiy tasodif ham muhim ahamiyat kasb etishi mumkin. Agar dialektika ko’proq «chiziqlilik» (zaruriyatga asoslangan) tafakkurga asoslangan bo’lsa, sinergiteka
chiziqsizlik (tasodifiylik) tamoyiliga tayanadi. Ushbu tamoyil harakat, taraqqiyot oldindan belgilab quyilgan yo’ldan ketmay, har bir narsaning ichki o’zgarishi barcha obyektlar mavjudligining eng umumiy xususiyati, u har qanday harakat, o’zaroloqadorlik, o’zaro ta’sirini vaumumiyholatdanikkinchisigao’tishniifodalaydi.