1. Dasturiy ta’minot va uning turlari

121 . Materiyaning saqlanish qonunidan foydalanish (Misollarda tushuntiring).
Materiyaning saqlanish qonuni. Yana bir oddiy ko’rinishdagi hayotiy masalani qaraymiz: M og’irlikdagi ho’l mevani quritganda, undan qancha miqdorda quruq meva tayyorlanadi. Buni aniqlash uchun mevadagi suv miqdorini
aniqlash kifoya. Chunki materiyaning saqlanish qonuniga ko’ra M=m+ bunda m va mos holda M og’irlikdagi ho’l mevada suv va quruq meva (qolgan moddalar) og’irliklari. Bu tenglikdan esa m=M- bo’lishi tabiiydir. Materiyaning saklanish konunini modellashtirishda qo’llash sohasi nihoyatga keng hisoblanadi.
Quyidagi masalani qaraymiz:
Masala. Kichik miqdordagi radioaktiv modda (uran) qalin qoplamli material (qo’rg’oshin) bilan qoplangan. Bu moddani saqlash yoki uning energiyasidan foydalanish vaziyati mavjud. Mavjud parametrlardan foydalangan holda radioaktiv moddaning sochilish qonuniyatini aniqlang. Har bir atom o’z-o’zidan radioaktivligi uchun uni o’rab turuvchi modda holatidan bog’liqsiz holda sochilish ehtimoliga ega bo’ladi. Shuning uchun ham radioaktiv moddalar qancha ko’p bo’lsa, zarralarning sochilishi shuncha ko’p bo’ladi
123. Chiziqli Maltus modeli (Radioaktiv yemirilish modeli).
A maltuziya o’sish modeli ba’zan a oddiy eksponent o’sish modeli, asosan eksponent o’sish funksiya o’sish tezligiga mutabosib bo’lgan ,funksiya g’oyasiga asoslanadi. Model nomi berilgan Tomas Robert Maltus , 1798-yilda “ aholi sonining prinsipi to’g’risida qadimgi kitoblardan birini yozgan.
Maltus modellari quyidagi shaklga ega
P(t)= bu yerda
=p(0) – aholi sonining boshlaninshi
r—aholi sonining o’sish surati, bu Ronald Fisher deb nomlangan aholining o’sishining maltuziy parametrida tabiiy tanlanishning ginetik nazariyasi va Alfired J.L. deb nomlangan ichki o’sish darajasi.
t- vaqt
Modelni diffeensial tenglama shaklida ham yozish mumkin.
dP/dt=rP
boshlang’ich sharti bilan: P(0)=
Ushbu model ko’pincha eksponent qonuni deb nomlanadi . Bu sohada aholi ekalogiyasi sifadida , birinchi ta’moyilning aholi dinamikasi bilan Maltus asoschisi sifatida keng tan olingan. Shuning uchun ekspentsial qonun bazan Maltuziya qonuni deb ataladi. Hozirga kelib , Maltuziyaliklarning ekalogiyada p’sishini analogiya qilish Nyutonning bir tekis harakatlanishining birinchi qonuni fizika bo’yicha keng tarqalgan fikrdir.
Maltus , barcha hayot shakllari , shu jumladan insonlar , resurslar kop bo;lganida , lekin haqiqiy o’sish mavjud resurslar bilan cheklangan bo’lsa, aholining ekspensional o’sishiga moyilligini yozgan.
124. Analitik modellarning kamchiliklarini keltiring.
Analitik model – ob’ekt xossa va xususiyatlarini matematik apparatlar yordamida ifodalanishi.
Kamchiligi: Matematik model qurishda qator faraz va gipotezalardan foydalanganligi, ayrim hollarda yechimni analitik ko’rinishda ifodalash imkoniyatining yo’qligi