|
1.Dasturiy ta’minot va uning turlari
kompyuterning dasturiy ta’minoti bilan tanishib chiqaylik. Barcha dasturiy ta’minotlarni uchta kategoriya bo’yicha tasniflash mumkin:
─ sistemaviy dasturiy ta’minot;
─ amaliy dasturiy ta’minot;
─ dasturlash texnologiyasining uskunaviy vositalari.
Sistemaviy dasturiy ta’minot (System software) ─ kompyuterning va kompyuter tarmoqlarining ishini ta’minlovchi dasturlar majmuasidir.Sistemaviy (tizimli) dasturlar. Tizimli dasturlar bu kompyuter ishini boshqaruvchi va har xil yordamchi amallarni bajaruvchi dasturlar.Masalan: fayllar ustidan har xil amallar bajarish (kayta nomlash, yaratish, uchirish, nusxasini olish, xajmini o’zgartirish), diksni tozalash va tekshirish, kompyuterni sozlash ( tashki kurilmalar ishini boshqarish). Tizimli dasturlar ichida 4 dasturlar guruhlari ajratilib turadi. Bular: operatsion tizimlar (tizimlar), utilita dasturlar, drayver dasturlar va qobiq dasturlar.
Amaliy dasturiy ta’minot (Aplication program package) ─ bu aniq bir predmet sohasi bo’yicha ma’lum bir masalalar sinfini mo’ljallangan dasturlar majmuasidir. Amaliy dasturlar. Amaliy dasturlar bu ma‘lumotlar bilan ish jarayonida foydalanadigan dasturlar. Masalan: matn ma‘lumotlarni yaratish va taxrirlash, rasm va tasvir ma‘lumotlarni yaratish yoki uzgartirish, malumotlar ombori bilan ishlash, musika va video ma‘lumotlarni kurib chikish va taxrirlash.
Dasturlash texnologiyasining uskunaviy vositalari ─ yangi dasturlarni ishlab chiqish jarayonida qo’llaniladigan maxsus dasturlar majmuasidan iborat vositalardir. Bu vositalar dasturchining uskunaviy vositalari bo’lib xizmat qiladi, ya’ni ular dasturlarni ishlab chiqish (shu jumladan, avtomatik ravishda ham), saqlash va joriy etishga mo’ljallangan.
Komyuterning dasturiy ta’minoti orasida eng ko’p qo’llaniladigani amaliy dasturiy ta’minot (АДТ) dir. Bunga asosiy sabab ─ kompyuterlardan inson faoliyatining barcha sohalarida keng foydalanishi, turli predmet sohalarida avtomatlashtirilgan tizimlarning yaratilishi va qo’llanilishidir.
Tizimli dastur - bu kompyuterlar tizimining tarkibiy qismlarini boshqaruvchi, ya'ni protsessor, operativ xotira, kirish-chiqarish qurilmalari, tarmoq uskunalari, va bir tomonida apparat, ikkinchisida foydalanuvchi dasturlari qatlamlari orasidagi interfeys vazifasini bajaruvchi dasturlar kompleksidir. Amaliy dasturlardan farqli o'laroq, tizim dasturiy ta'minoti aniq amaliy muammolarni hal qilmaydi, balki faqat boshqa dasturlarning ishlashini ta'minlaydi, ularga xizmat ko'rsatish funktsiyalarini beradi va hisoblash tizimining apparat resurslarini boshqaradi.
Tizimli dasturlash (yoki tizim dasturlash) - bu tizimli dasturiy ta'minotini dasturlash faoliyati. Tizimli dasturlashning oddiy yoki amaliy dasturiy ta'minotga nisbatan asosiy farq qiluvchi xususiyati shundan iboratki, amaliy dasturlash foydalanuvchiga xizmat ko'rsatuvchi dasturiy ta'minotni yaratishga qaratilgan (masalan, matn protsessori), tizimli dasturlash kompyuter texnikasi uchun xizmat ko'rsatadigan dastur yaratishga qaratilgan (masalan, diskni birlashtiruvchi). Bunda qo'shimcha ravishda qurilmalar xaqida yanada xabardorlik yuqori bo'lishi kerak.
Har bir taminot turiga o’ziga xos usullar, dasturlash texnalogiyalari mos keladi.
Tizimli dasturlash – bu umumiy dasturiy ta’minotni yaratish jarayoni bo’lib Operatsion tizim, dasturlash tizimlari, boshqaruvchi va tekshiruvchi (tashhislovchi) dasturlarni tuzishga asosiy etibor beradi.
Amaliy dasturlashlash amaliy (tadbiqiy) dasturlarni tuzish va taxlashga (otladka) mo’ljallangandir
2.Dasturiy ta’minotni ishlab chiqish bosqichlari. Dasturda yuz beradigan xatoliklar. Sintaktik, semantik, mantiqiy, algoritmik xatolar
1-bosqich: 50-yillarning o'rtalariga qadar.
Asosiy xarajatlar kodlash bilan bog'liq (mashina kodlarida). Avtokodlar (buyruqlar uchun mnemonik belgilardan foydalanadigan tillar) va ulardan tarjimonlar (assemblerlar) paydo bo'ladi.
Dasturlarni alohida kompilyatsiya qilish va ko'chirish imkoniyatlari amalga oshirildi. Dastur yuklagichlari va bog'lovchilari paydo bo'ladi.
2-bosqich: 50-yillarning oʻrtalari – 60-yillarning oʻrtalari
Dasturlarning o'lchamlari ortib bormoqda, muammoli sohalar va mashinaga yo'naltirilgan tillar tushunchalari o'rtasida bo'shliq aniqlanmoqda. Turli xil yuqori darajadagi tillar (algoritmik, universal) paydo bo'lmoqda:
Fortran (1954-1957);
Algol-60 (1958-1960);
Kobol (1959-1961);
va ulardan tarjimonlar (tuzuvchilar). Deyarli barcha asosiy ma'lumotlar turlari, ular bo'yicha operatsiyalar, boshqaruv tuzilmalari va ularni dasturlarda ifodalash usullari ixtiro qilingan va sinovdan o'tgan; turli xil variantlar pastki dasturlarni parametrlashtirish.
3-bosqich: 60-yillarning oʻrtalari – 70-yillarning boshlari.
Dasturiy ta'minotning hajmi keskin o'sib bormoqda, ishning kollektiv xarakteriga o'tish mavjud. Tovar ishlab chiqarishga o'tish natijasida dasturiy ta'minotga bo'lgan talablar ortib bormoqda.
Dasturiy ta'minotni ishlab chiqish xarajatlarining nisbati o'zgarib bormoqda (40% yoki undan ko'p disk raskadrovka, dizayn va hujjatlarni rasmiylashtirishga sarflanadi), kodlash eng ko'p biridir. oddiy turlar ishlaydi. "Yirik" dasturlash tillari qo'llaniladi va yaratiladi - PL/1, ALGOL-68, SIMULA-67, ilgari topilgan echimlarni umumlashtiruvchi va integratsiyalashgan.
4-bosqich ("dasturiy ta'minotni ishlab chiqish inqirozi bosqichi"): 1970-yillarning boshi - 1970-yillarning o'rtalari
Asboblar rivojlanishiga qaramay, dasturchilarning mahsuldorligi o'smaydi. Bundan tashqari, dasturiy ta'minotga bo'lgan talablarning ortishi va uning murakkabligining chiziqli bo'lmagan o'sishi tufayli mehnat unumdorligi pasaymoqda. Dasturiy ta'minotni ishlab chiqish shartlari buzilgan, uning narxi oshib bormoqda, sifati oldindan aytib bo'lmaydigan, an'anaviy usullar (qo'shimcha inson va moddiy resurslar bilan ta'minlash) ishlamaydi, bu "dasturiy ta'minot inqirozi" sifatida tavsiflanadi.
Strukturaviy dasturlash metodologiyalari tan olinmoqda (Dijkstra, 1968), dasturlash texnologiyasining asoslari shakllanmoqda (Paskal tili (N.Virth), 1971).
5-bosqich: 1976 yil - bizning vaqtimiz. Inqirozdan keyingi vositalarni ishlab chiqish bosqichi.
1976 yil - dasturiy ta'minotning hayot aylanishi kontseptsiyasini taqdim etadigan va asosiy xarajatlar dasturiy ta'minotni ishlab chiqish uchun emas, balki texnik xizmat ko'rsatish uchun ekanligini ko'rsatadigan Boem ishining nashri.
Dasturlash tillari:
C (1970-yillarning boshlari, birinchi marta 1978 yilda to'liq tasvirlangan);
Modula-2 (1978, Oberon tili tomonidan ishlab chiqilgan (1988));
Prolog (1972, 1980 yildan tarqaldi);
Smalltalk (1970-yillar, 1980-yilda Smalltalk-80 nomi bilan kiritilgan);
C++ (1980-yillarning boshi, nomi 1983 yil, u 1990-yildan beri odatiy shaklda mavjud);
java( Java versiyasi 1.0 - 1996, Java 2.0 - 1998, Java 5 - 2004...);
C# (1998-2001, versiya 1.0 - 2000-2002, versiya 2.0 - 2003-2005, versiya 3.0 - 2004-2008, versiya 4.0 - 2008-2010)
Do'stlaringiz bilan baham: |
