1. Dasturiy ta’minot va uning turlari

Jadval ко 'rinishda berilgan axborotlami qayta ishlash texnologiyalari Jadval ko‘rinishidagi hujjatlar har qanday korxonada hujjat aylanishining katta qismini tashkil qiladi. Elektron jadval kompyuter xotirasida joylashgan ikki o‘lchamli massivning satrlari va ustunlarini o‘zida ifodalaydi.
Tasvir ко ‘rinishda berilgan axborotlami qayta ishlash texnologiyalari Ixtiyoriy matn yoki hujjatda grafiklar, diagrammalar, chizmalar, rasmlar, yorliqlarini kiritish ehtiyoji grafik muharrirlarini yaratish zaruriyatini hosil qiladi
Kompyuterda tasvirlar bilan ishlash jarayonida turli-tuman vositalardan foydalaniladi. Shuningdek, bu vositalardan foydalanishda kompyuteming o‘ziga ham talablar qo‘yiladi

205. Kompyuter geometriyasi va grafika kursining predmeti, mazmuni va vazifalari. Tayanch iboralar:( Kompyuter geometriyasi va grafika faniga kirish uning asosiy tushunchalari)

Kompyuter grafikasi geometrik jismlar , shakl va tamoyillaring matematik
modellari hamda ularni namoyish etish usullari to‘g‘risidagi fan sifatida qaralishi mumkin.
Kompyuter grafikasi tushunchasi hozirgi keng qamrovli sohalarni o`zida birlashtirgan bo`lib, bunda oddiy grafik chizishdan toki real borliqdagi turli tasvirlarni hosil qilish, ularga ko`rinish berish, dastur vositasi yordamida tasvirga doir yangi loyihalarni yaratishga mo`ljallangan
Kompyuter grafikasi jamiyatning barcha sohalarida keng qo`llaniladigan dastur ta’minoti bo`lib, u mavjud va yangi yaratilayotgan dasturlarga asoslanadi. Kompyuter grafikasi jarayonlarni uch o`lchovli fazoda qanday kechishini aniq tasvirlash imkoniyatini yaratdi. Shu boisdan hozirda mavjud amaliy dastur paketlari orqali ko`rilayotgan masalaning asosiy qiymatlarini kiritgan holda uning natijasini grafik shaklda olishimiz mumkin. Yurtimizda ham dasturlashga bo`lgan talab va e`tibor oshib bormoqda. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M.Mirziyoyevning 2020-yil 24-yanvardagi Oliy majlisga qilgan murojaatnomasida ta`kidlangan «Soha uchun yuqori malakali mutaxassislar tayyorlash maqsadida xorijiy hamkorlarimiz bilan birgalikda 1 million dasturchi» loyihasini amalga oshirilishi dasturlashga bo`lgan e`tibordan darak beradi.

206. Kompyuter grafikasi turlari Tayanch iboralar:( Grafika turlari, Rastrli,vektorli,fraktal grafika)

Ikki о`lchamli kompyuter grafikasi quyidagi turlarga ajratiladi:
 rastrli grafika;
 vektorli grafika;
 fraktal grafika
Ular o`rtasidagi asosiy farq nurning displey ekrandan o`tish usulidan iborat.
Rastr so`zi informatikaga televideniyedan kirib kelgan bo`lib, lotin tilidagi rastrum - xaskash, omoch so`zidan olingan. Rastrli grafikada tasvir qatorlar va ustunlarga bo`linadi, tasvirning mayda bo`laklari – piksellardan iborat bo`ladi. Rastrlar zichligi deganda uzunlik birligiga mos keladigan piksellar soni tushuniladi va dpi (dots per inch – bir dyuymdagi nuqtalar) da o`lchanadi. Masalan, 3200x2400 o`lchamli tasviri 300 dpi zichlikda chop etish uchun 11x8 dyuym2 о`lchamli qog`oz kerak bo`ladi. 1 dyuymning300 bo`lsa, 1dyuym2 ning90.000 (3200*2400)lar9000 ning85,3 bu esa taxminan 11x8 dyuym2 ga teng.
Vektorli grafika- shrift va oddiy geometrik elementlarni qo`llash imkoniyatini beradi. Bunda tasvirning asosiy elementi chiziq hisoblanadi. Vektorli grafikadagi ma’lumotlar operativ xotirada kam joy egallaydi. Masshtablash jarayonida ob’ektlar o`zining xususiyatini yo`qotmaydi. Murakkab ob’ektlarni vektorli grafikada ularning o`lchamini kattalashtirib ko`zdan kechirish mumkin. Vektorli grafikada tasvirlar geometrik shakllardan tashkil topgan bo`ladi. Chiziqlar va shakllar majmuasi natijada biror bir umumiy rasm yoki tasvirni hosil qiladi. Vektorli grafikada tasvirni hosil qilish bo`yicha matematik formulalar asosida barcha hisob-kitoblarni kompyuter bajaradi.
Fraktal so`zi lotincha fractus so`zidan olingan bo`lib, maydalangan, bo`lib chiqilgan degan ma’noni bildiradi. Fraktallar deb o`ziga o`xshash qismlardan iborat bo`lgan geometrik shakllarga aytiladi. Fraktal atamasi fanga 1975-yili kiritilgan bo`lib, ular yordamida daraxtlar, o`rmonlar, bulutlar, mavjlanayotgan dengiz, alanga va tutun, oqayotgan suyuqlik kabi tasvirlarni yaratish mumkin. Fraktallardan virtual borliq, animatsiya, kompyuter o`yinlari va matematik modellashtirishda keng foydalaniladi.

207. Tasvir shaklda taqdim etilgan ma’lumotlarning turlari

Tasvir shaklda taqdim etilgan malumotlarning turlari. Kompyuter yordamida tasvirlarga ishlov berish haqida gapirganda tasvirlarni to’rt guruhga ajratish maqsodga muvofiq:
Kul rang va rangli tasvirlar.
Ikk i xil va bir necha “rangli” tasvirlar.
Uzl iksiz egri va to’g’ri chiziqlar.
Nuq talar yoki ko’pburchaklar.
Bu turkumlash tasvirni ko’rib idrok qilish mexanizimi bilan emas, balki ularni taqdim etish va qayta ishlashga yondashish bilan bog’liq. Kulrang va rangli tasvirlar. Birinchi guruhga odatdagi televizor tasvirlari ko’rinishidagi tasvirlar kiradi (2.7-rasm). Ular “reallikni” yetarlicha aniq aks etishini ta’minlaydi va butun sonli elementlardan iborat matritsa shaklida taqdim etiladi. Bu matritsaning o’lchami ko’p hollarda 512x512 va undan ham katta bo’lishi mumkin. SHuning uchun tasvirlarni Kompyuter xotirasida har doim ham oddiy matritsa shaklida saqlash maqsadga muvofiq bo’lavermaydi. Bu masala ma’lumotlar strukturasi mavzusida alohida qaraladi.

208. Rastirli tasvirlar va ularning asosiy xarakteristikalari Tayanch iboralar:( Grafika turlari, Rastrli grafika, tasvirlar xarakteristikalari)

Rastr -bu juda kichik yuzaga ega bo’lgan geometrik figuralar (piksellardan), masalan kvadratchalardan tuzilgan matrisa. Har bir piksel o’z rangiga ega bo’lishi mumkin. Turli ranglarga ega bo’lgan rastrlar to’plami tasvirni tashqil etadi. Tasvir ko’rsatilayotgan sirtda piksellarni joylashishiga nisbatan rastrlar turli tiplarga bo’linadi: kvadrat, to’rt burchak, doira, geksigonal va shu kabilar.
Rastning geometrik xarakteristikalari quyidagilardan iborat:
Ruxsat berilgan xatolik;
O’lcham;
Piksel shakli.
Rastrda ruxsat berilgan xatolik o’zaro qo’shni (yonma-yon) joylashgan piksellar orasidagi masofa bilan xarakterlanadi. Ruxsat berilgan xatolik bir birlik uzunlikdagi piksellar soni bilan o’lchanadi. Eng ko’p tarqalgan o’lchov birligi bo’lib, dpi (dots per inch) xizmat qiladi. U bir dyuym (25,4 mm) uzunlikdagi piksellar soni. Piksellar o’lchami bilan qadamning kattaligini tenglashtirib bo’lmaydi. Pikselning o’lchami qadamning kattaligiga teng. Undan kichik yoki katta bo’lishi mumkin.
Ranglar soni (rang chukurligi) ham rastrning eng muxim xarakteristi-kalaridan biri. Ranglar soni faqat rastrli tasvir uchun emas. Balki xar kanday tasvir uchun ham muhim xarakteristika hisoblanadi
209.Uch o‘lchamli grafik ob’ektlarni tasvirlash Tayanch iboralar:( Grafika tushunchasi, Uch o‘lchamli grafika yaratish yo’llari)
Grafika (yun. graphike, grapho — yozaman, chizaman) — tasviriy sanʼat turi. Rasm va rasm sanʼatiga asoslangan, lekin oʻz tasvir va ifoda vositalariga ega boʻlgan bosma badiiy asarlar. "Grafika" termini dastlab xat va xattotlik sanʼati maʼnosida qoʻllangan. 19-asr oxiri — 20-asr boshlaridan yangi maʼno kasb etdi, poligrafiya sanoatining rivoji, fotomexanikaning vujudga kelishi bilan Grafika tasviriy sanʼat turiga aylanadi Uch o'lchovli kompyuter grafikasidan foydalangan holda, ZD grafikasini yaratish dasturlari ishlab chiqishda ancha murakkab va ularni o'rganish ko'p vaqt va kuch talab etiladi. Biroq, hatto Ajam dizaynerining haqiqiy qiyofasiga erishish uchun uch o'lchovli muharrirning vositasini o'rgangan holda ham oson emas. Bir marta sahna "jonsiz" ko'rinadigan vaziyatda u har doim ham ushbu tushuntirishni topa olmaydi Fotorealistik tasvirni yaratishning asosiy muammosi - bu atrof-muhitga taqlid qilishning qiyinchiliklari. Uch o'lchovli muharrirda noto'g'ri tushuncha (vizualizatsiya) natijasida olingan rasm ushbu algoritmda matematik hisoblash natijasidir. Uch o'lchovli sahnadagi ob'ektlarning joylashuvi yakuniy natija uchun katta ahamiyatga ega. Ular shunday qilib, tomoshabinni taxmin qilishda yo'qotib qo'yishi, freymning ob'ektiga qarab, freymning ob'ektiga qarab, bir qarashda sahnaning barcha tarkibiy qismlari tan olinishi mumkin.
Uch o'lchovli sahnani yaratishda siz virtual kameraga nisbatan ob'ektlar pozitsiyasiga e'tibor berishingiz kerak. Kamera linzalariga yaqin bo'lgan narsalar katta hajmdagi ko'rinishga ega ekanligini unutmang. Shuning uchun siz bir xil ob'ektlar bir xil chiziqda bo'lishini ta'minlashingiz kerak.
Qaysidan qat'i nazar, uch o'lchovli sahna uchastkasi, u o'tmishda bo'lgan ba'zi voqealar oqibatlarini aniqlab turishi kerak.Masalan, agar kimdir qor bilan qoplangan uyga olib kelsa, unda bunday rasmga qarab, tomoshabin uyga borgani haqida xulosa qiladi.Uch o'lchovli loyihada ishlash, sahnaning umumiy kayfiyatiga e'tibor bering. Uni yaxshi tanlangan bezak elementi yoki ma'lum bir ranglar bilan o'tkazish mumkin. Masalan, sahnaga sham qo'shib, vaziyatning romantikalarini ta'kidlaydi. Agar siz multfilm qahramonlarini simulyatsiya qilsangiz, unda ranglar yorug 'bo'lishi kerak, agar siz yirtqich hayvon yaratsangiz, qorong'u soyalarni tanlang.
210. Zamonaviy kompyuterlarda elektron grafiklar qurishning asosiy elementlari va usullari. Tayanch iboralar:( kompyuterlarda elektron grafiklar qurishning asosiy elementlari va usullari)
Elektron grafikni tuzish va uni tushunish uchun grafika elementlari m a ’nosi va ularni turli holatlarda q o ‘shishni o ‘rganish muhim hisoblanadi. Grafik yordamida ifodalanadigan voqeliklarni to ‘g‘ri tushunish uchun uni tashkil etuvchi ham m a elementlarining to ‘plami (shkala, sarlavhalar va boshqalar) mavjud bolishi lozim
Grafik tasvirlashning nam unalari — geometrik figuralar, turli xaritalar, iqtisodiy analiz diagrammalari, korxonalarning tashkiliy- strukturaviy sxemalari va boshqalar boMishi mumkin. Aqliy tasavur va qiymatlar toplamini ifodalovchi chizmalami tuzish jarayoni grafiklashtirish deyiladi, uning natijasi esa — grafika deyiladi. Grafik shartli ravishda voqelikni yoki qandaydir jarayonni tasvirlaydi. Grafikada qo‘llaniladigan hamma belgilar g‘oyalar belgisi bo‘lib, uning olzi yaxlit holatda g‘oyalar to'plamini ifodalaydi. Grafika ikki elementga bolinadi: grafik qiyofa va eksplikatsiya.
Grafik qiyofa — chizmalar to‘plami bo‘lib, ular o‘zaro bog’lanishlari bilan birgalikda tushuniladi.
Eksplikatsiya — grafik obraz mohiyatini ochib beruvchi shartli belgilar to'plami. Grafik obraz — simvol, geometrik shakl ko‘rinishida bo‘lishi mumkin.

221. Vektorli grafikaning matematik asoslari

Vektorli grafikada tasvirning asosiy elementi chiziq hisoblanadi. Vektorli grafikada chiziq egallagan xotira miqdori chiziq hajmiga bog'liq emas, chunki chiziq formula sifatida ifodalanadi. Ushbu chiziq blarn nima qilsangiz ham, faqat uning xotirada saqlangan parametrlari o'zgaradi. Hujayralar soni har qanday satr ularn bir xil blarb qoladi. Vektor grafikasi geometrik shakllarning xossalari haqidagi matema-tik fikrlar~ asoslanadi. Birinchi raqam Nuqta – uning kelib chiqishiga nisbatan o'rnini aniqlaydigan ikkita raqam (x, y) bilan beriladi. To'g'ri chiziq - ikkita parametr yetarli, ya'ni. Tenglamalar y ning bx dan a. b va a parametrlarini bilgan holda, ma'lum koordinatalar sistemasida doimo cheksiz to'g'ri chiziq chizish mlarn. To'g'ri chiziq segmenti - o'rnatish ularn siz yana ikkita parame-terni bilishingiz klark, x ₁ va x ₂ koordinatalari segmentning boshi va oxiri, shuning ularn to'g'ri chiziq segmentini tavsiflash ularn 4 ta parametr klark. Ikkinchi tartibli egri chiziq giperbolalar, ellipslar, doiralar, ya'ni tenglamalarida ikkinchidan yuqori darajalar bo'lmagan va burilish nuqtalari bo'lmagan chiziqlar. Ikkinchi tartibli egri chiziqning umumiy formulasi: x ² dan a ₁ y ² dan a ₂ xy dan a ₃ x dan a ₄ y dan a ₅ ning 0 Cheksiz ikkinchi tartibli egri chiziqni tasvirlash uchun 5 ta parametr yetarli. Ikkinchi tartibli egri chiziqning segmentini yozish uchun 7 ta parametr kerak bo'ladi.

222. Beze (Bezier) egriliklari

Bezier egriliklari bu uchinchi darajali egri chiziqlarning o'ziga xos turi bo'lib, uni tavsiflash uchun kamroq parametrlar talab qilinadi. Bezier egri chizig'ining asosida chiziq segmentining ekstremal nuqtalariga chizilgan ikkita tangensdan foydalanish yotadi. Chiziqning egriligi burchak burchagi va tangens segmentining uzunligi ta'sir qiladi, ularning qiymatlari ularni htochek tugmalarini sudrab olib, interfaol rejimda boshqarish mumkin. Shunday qilib, tangens egri shaklini boshqarishga imkon beradigan virtual qo'llar vazifasini bajaradi. 70-yillarning boshlarida professor Per bezier, kompyuterda avtomobil korpusini loyihalash maqsadida, birinchi marta uchinchi tenglama bilan tavsiflangan "Renault" egri chiziqlarning maxsus turini qo'llagan. Ushbu chiziqlar vektor va raster grafikalar uchun alohida ahamiyatga ega. Bundan tashqari, Bezierning egri ko'rinishi uch o'lchovli jadvalda haqiqiy inqilobga olib keldi. Hozirgi vaqtda bezier egri har qanday zamonaviy grafik paketda mavjud. Bundan tashqari, ko'pgina kompyuter shriftlari bezier egri chiziqlaridan iborat. Bunday egri segmentlar yordamida istalgan murakkab konturni taxmin qilishingiz mumkin. Bezier egri chizish va tahrirlashda moslashuvchanlik asosan tugun nuqtalarining xususiyatlari aniqlanadi. Bezier egri chiziqlarining quydagi turlari mavjud: Chiziqli egri chiziqlar, Kvadrat egri chiziqlar va Kub egri chiziqlar.