1. Dastlabki va avtomatik o’t o’chirish vositalari. O’t o’chirishning mukim va kuchma vositalari

Dastlabki va avtomatik o’t o’chirish vositalari
Reja:
1. Dastlabki va avtomatik o’t o’chirish vositalari.

2. O’t o’chirishning mukim va kuchma vositalari.

3. Mexanizatsiyalashgan o’t o’chirish vositalari.
Dastlabki va avtomatik o’t o’chirish vositalari.

Yonish jarayoni tuxtashi uchun oksidlanish-tiklanish ekzotermik zanjir reaksiyasi uzilishi kerak. Bu reaksiyani tuxtashning fizik hamda ximik usullari qo’llaniladi.

F i z i k u s u l l a r i - bu alangani yonuvchi modda yuzasidan uzib tanlash, yonuvchi modda yuzalari xaroratini alangalanish xaroratidan pasatstirish, oksidlovchi modda (kislorod) konsentratsiyasini kamaytirish (kupincha yonmaydigan gazlar konsentratsiyasini oshirish hisobiga) va yonuvchi modda bilan oksidlvchi bir-biridan ixotalash.

K i m yo v i y u s u l l a r i yonish reaksiyasini tormozlash hisobiga amalga oshiriladi.

O’t o’chirish vositalari asosan uch guruxga bulinadi:

1) yonishni tugatish usuli bo’yicha - sovituvchi, aralashtiruvchi (chapishtiruvchi), ixotalovchi, ingibirlashtiruvchi;

2) elektr o’tkazuvchanligi bo’yicha - elektr tokini o’tkazuvchi (suv, bug, kupik), elektr tokini o’tkazmaydigan (gazlar, kukunli birikmalar);

3) zaxarliligi bo’yicha- zaxarli (freon, brometil), kam zaxarli (karbonat angirdrid, azot), zaxarsiz (suv, kupik, kukunli birikmalar).

S u v.O’tni o’chirishda eng keng tarkalgan modda suvdir. Suv uzining kuyidagi xususiyatlari tufayli o’tni o’chirishda eng afzal modda hisoblanadi. Suvning issiklik sigimi katta, yonayotgan yuzaga tushgan suv uning issikligini yo’tib oladi. Ma’lumki, 1 litr suv taxminan 539 kal. Yukori xaroratli yuzalarga tushgan suv tezda buglanadi. Buglanish natijasida uning hajmi 1700 marta ortadi va vaqtincha yonayotgan yuzani kamrab olib havodagi kislorod mikdorini kamaytiradi. Suvning yuzalarni xullash xususiyati yong’inni tarkalmasligida katta rol uynaydi. Uning sirt taranligi kichik (0,073 n/m) bo’lganligi uchun yonayotgan moddalarning tirkish va teshiklariga tezda kirib ularni sovo’taladi. Bular xammasi o’tni o’chirishda katta axamiyat kasb etadi.

Paxta tolasi yonganda suv bilan o’chirish unchalik samarali emas. Yonayotgan paxta toyilarni xovuzga tashlab yuborib, bir xaftadan sung olinganda yana to’tay boshlagan xollari xam kuzatilgan. Buning sababi suvning sirt taranligi kichik bo’lishiga karamay juda kichik tirkishlarga, masaln, paxta tolasi, paxta changni yuzalaridagi tirkishlarga kira olmaydi. Ularning atrofi suv bilan koplagan bo’lishiga karamay, tolaning ichki qismi chuglanishda davom eta beradi. Shuning uchun paxta yonganda uni o’chirish uchun sirt tarangligini kamaytirish maksadida xullovchi moddalr kushiladi. Bu tadbir suv sarfini 2-2,5 marta va o’t o’chirish vaqtini 20-30 foizga kamaytiradi. Keng tarkalgan xullovchi moddalardan biri OP-1 suvga ogirligi bo’yicha 3,5-4 mikdorida kushiladi.Paxta tolalarini o’chirishda “nekal” NV xulovchisi 0,7-0,8 (ogirligi bo’yicha) mikdorida kulaniladi.

Sunggi paytlarda suv neft maxsulotlarini xam o’chirishda ishlatilmokda. Yong’in bulayotgan yuzalarga suv maida zarrarchalar xolida sepiladi. Bu mayda tomchilar (0,1-0,5 mm kattalikdagi) tezda buglanadi va bug yonayotgan suyuklik yuzasini kamrab olib kislorodni o’tkazmaydi.

Shuningdek, suv, oxirgi paytlarda o’t o’chirishda keng qo’llanilayotgan havo - mexaniq kupik xosil qilishda xam ishlatiladi.

Katta bosim ostida o’t o’chirish shlanglari stvolidan otilib chikayotgan uzluksiz suv okimi gaz alangasi tilini uzib yuborishda va shu bilan o’tni o’chirishda ishlatiladi.

O’t o’chirishda suvning salbiy xususiyatlaridan biri uning elektr tokining o’tkazuvchanglidir. Bu kuchlanish ostida bo’lgan uskunalarni o’chirish imkonini bermaydi. Bundan tashkari, suv ayrim moddalr (kaliy, natriy) bilan ximiyaviy reaksiyaga krishib parchalanadi. Parchalanish natijasida ajralib chiqadigan vodorod portlashi mumkin, kislorod esa yonishni kuchaytiradi. Shuningdek, suv bilan kalsiy karbidini xam o’chirib bo’lmaydi, chunki unga suv tekkanda yonuvchi gaz - atsetilen ajralib chiqadi.

K a r b o n a t a n g i d r i d g a z i. Bu gazni yong’in chiqqan zonaga yunaltirish natijasida u yerdagi havoning tarkibida kislorod mikdorini kamaytirish orqali yong’inni o’chirishga karatilgan. Bu gaz yonmaydi. Agar havodagi kislorod mikdorini 15 foizgacha tushirishga eshirilsa, yong’in mavjud bo’lish imkoni yukoladi. Karbonat angidrid gazi yong’in uchogiga gaz xolatida, hamda suyo’tirilgan karbonat angidridli o’t o’chirgich xolatida berilishi mumkin. Suyo’ltirilgan karbonat angidridli o’t o’chirgichda u havo bilan reaksiyaga kirishib minus 70⁰S xaroratli korsimon modda xosil kiladi, bu yonayotgan buyumlar yuzasini yaxshi sovo’tadi.

I n ye r t g a z l a r. Yong’inni o’chirishda inert gazlar - azot va argon gazlari xam ishlatiladi. Ular xam karbonat angidrid gazi singari havodagi kislorod mikdorini aralashtirib kamaytiradi va bu yong’inni o’chirishga olib keladi. Bu gazlar karbonat angidrid gazichalik samarali emas.

T u t u n g a z l a r i. To’tun gazlarida kislorod mikdori havodagidan birmuncha kam bulib, taxminan 18-19 foizini tashkil kiladi. Bu gazlar oxirgacha yondirilsa, undagi kislorod mikdorini 5-6 foizgacha tushirish mumkin. Bunday gazlar yong’inni o’chirishda bemalol qo’llanilishi mumkin. O’t o’chirish texnikasida samolyotlarning uz ish muddatini o’tayotgan reaktiv dvigatellarini ishlatish xam yo’lga kuyilgan. Bular o’t o’chirish mashinalariga o’rnatiladi va to’tun gazlari suv okimi bilan birga yong’in yuzalariga beriladi.

Ingibitorlar. Goloidlangan uglevodlar yonish reaksiyasiga kimyoviy susaytirgich orqali ta’sir ko’rsatib yong’inni tuxtatadi. Bular inert gazlarga nisbatan ancha samaralidir. Bu maksadda bromli etil, bromil etilen, dibromtetraraftoretan (freon 114 V₂) - lar ishlatiladi. Freon suv bugiga nisbatan 20 marta, uglerod oksidiga nisbatan 12 marta smaralirokdir. Galoidlangan uglevodorodlar chuglangan paxta xom ashyosi va toilasini o’chirishda ayniksa kul keladi. Ular elektr tokini o’tkazmaydi va sovuk havoda muzlab kolmaydi: Ularning keng qo’llanilishiga kiymatligi tuskin bulib turipti. Bundan tashkari, kaynash xaroratining pastligi (38⁰-98⁰S) va uchuvchanligi ochik joylardagi yong’inlarni o’chirishda qo’llashga monelik kiladi.

K u k u n li b i r i km a l a r. Ular yonayotgan gazlar yengil alangalanuvchan, yonuvchan suyukliklar kuchlanish ostida bo’lgan elektr uskunalarini o’chirishda ishlatiladi. Ular arzonligi tufayli tobora kuprok qo’llanilmokda. Ularning asosiy qismi osh sodasida (natriy karbonat) iboratdir.

Metalloorganiq birikmalarni o’chirishda SI-2 kukuni ishlatiladi. Uning asosiy qismi (freon) 114 V₂ bilan tindirilgan selikogen zarrachalarini tashkil etadi. Yong’inga tushgach kukun zarrachalaridan alangaga kuchli tormozlovchi (ingibitor) sifatida ta’sir kiluvchi freon ajralib chiqadi.

K u p i k. Yonayotgan yuzaga tushgan kupik uni koplab olib, kislorod kirishidan tusadi va ajralib chikayotgan suyuklik yonayotgan yuzani sovo’tadi. Kupik asosan kattik moddalar va yonuvchan suyukliklarni o’chirishda ishlatiladi. Kupiklar paydo bo’lishiga karab ikki xil bo’ladi: kupik xosil kiluvchi korishmani havo okimi bilan mexaniq aralashtiruv orqali olinadigan havo-mexaniq kupik va ishkor eritmasi bilan kislotaning aralashishi natijasida paydo bo’ladigan kimyoviy kupik.

Ma’lumki, yong’in paytida yonayotgan yuzalarni koplash uchun kuplab mikdorda kupik xosil qilish kerak bo’ladi. Buning uchun kupik xosil kiluvchi modda (penoobrazovatel) larni kuchli bosimdagi suv bilan yoki havo bilan aralashtirish kerak bo’ladi. Bu jarayon maxsus uzluksiz ishlovchi apparatlar - kupik generatorlari yordamida amalga oshiriladi. Kupik xosil kiluvchi moddalar kukun xolida bulib, odatda biron bir kislotaning (kupincha oltingugurt kislotasining) tuzdan va ishkoriy qismi esa natriy bikarbonatning aralashmasidan tashkil topadi.

Kupik generatorlari ikki turli bulib, PG-50m va PG-100 turlaridir. Ular yonuvchi va yengil alangalanuvchan suyukliklarni o’chirishda ishlatiladi va fakat ulchamlari bilan farklanadi.

Diffuzorning ustki va ta’minlovchi bunkerning kuyi qismida suv berish vaqtincha yoki bo’tunlay tuxtatilganda orqaga kuyilmasligi va kukunni namlamasligi uchun sharsimon klapan 8 o’rnatilgan. Kukun namlansa va kotib kolsa, kupik generatorini ochib tozalash kerak bo’ladi. Suvning bosimini nazorat qilib turish uchun shtuser 1 yakiniga monometr 9 o’rnatiladi.

Kupik generatori PG-100 ni ikki kishi boshkaradi: biri ta’minlovchi bunkerga kupik xosil kiluvchi kukun solib, generatorni ishga tushirib yuboradi, ikkinchisi esa xosil bulayotgan kupikni alanga ustiga yunaltiradi va ichaklarni buralib kolmasligini nazorat qilib turadi. Shtuserdagi suvning bosimi monometr bo’yicha ish bosimi (4-6 atm.) kiymatiga yetgach, ta’minlovchi bunkerga kukun solinadi. Shu ish bosimi ostida kupik 15 m yukoriga yetkazib berila oladi. O’t o’chiruvchi ichakning diametri 75 mm bo’lganda kupik paydo bo’lish jarayoni yaxshi bo’lishi uchun ichakning uzunligi 60 m dan kam bo’lmasligi kerak. Kupik generatori PG-100 ning unumdorligi sekundiga 100 l ni tashkil kiladi. Uning ogirligi 24 kg ni tashkil kiladi. Bu generator yonuvchi suyuklik saqlanuvchi bir necha idishlarni kupik bilan ta’minlay olishi mumkin.

Xozirgi paytda kupik xosil qilish unumdorligi katta bo’lgan kupik generatorlari GPS-200, GPS-600 va GPS-2000 qo’llanmokda.

O’t o’chiruvchi asboblar.

O’t o’chiruvchi asboblar dastlabki o’t o’chirish vositasi bulib, yong’inni boshlangich davrida, uning kuchayib, tarkalib ketmasligi uchun ishlatiladi.

GOST 12.2.047-80 “O’t o’chirish texnikasi. Atama va koidalar” da berilishicha o’t o’chiruvchi moddaning turiga karab kuyidagi xillarga bulinadi:

1. Suyuklik vositasidagi (aktiv yuzali moddalar kushilgan suv yoki turli ximik birikmalarning suvdagi eritmalari; karbonat kislotali (suyo’ltirilgan karbonat dioksidi); ximiyaviy - kupikli (kislota va ishkorlarning suvdagi eritmasi); havo - kupikli (kupik xosil kiluvchi moddalarning suvdagi eritmasi bilan sikilgan karbonat angidrid gazi yoki havoning aralashmasi); xladonli, (galloidlangan uglevodorod asosidagi kukunli moddalar - bromli etil, xladon va boshkalar); kukunli (karbonat ikki oksidli soda asosidagi kuruk kukunlar); aralashma xolidagi (kukunlar va kupik xosil kiluvchilar).

2. O’t o’chiruvchi moddaning mikdori va ulchamlari bo’yicha - kam hajmli (hajmi 5 l, 10 l li), kuchma va hajmi 25 l dan kam bo’lmaan statsionar uskunalar.

Karbonat kislotali o’t o’chirish asboblari havo kirmaganda xam yona oladigan moddalardan (paxta tolalaridan) boshka xar xil moddalarni o’chirishda ishlatiladi. Shu bilan birga 100 V gacha kuchlanish ostida bo’lgan elktr uskunalarini xam o’chirishda ishlatish mumkin.

Xozirgi paytda karbonat kislotali o’t o’chirish asboblarining OU, OU-2A, OU-5, OU-8, OU-2MM va OU-5MM markalari chiqarilayapti.

Kimyoviy-kupikli o’t o’chirish asboblari kattik moddalarni hamda maydoni 1 m² gacha bo’lgan suyuk yonuvchi moddalarni o’chirishda ishlatiladi. Ular bilan kuchlanish ostidagi uskunalarni o’chirib bo’lmaydi.

Kavsharlangan pulat ballon ichida ishkor aralashmasi (NaOH), polietilen stakanga esa sulfat kislotasi tuldiriladi. Bu ikki suyuklikni aralashtirish natijasida kimyoviy kupik xosil bo’ladi. Buni amalga oshirish uchun to’tkich 1 ni karama-qarshi tomonga burab stakanning tikini ochiladi va pulat balonni 1800 ga tunkariladi. Stakandagi kislota teshikchalar orqali okib chikib ishkorga aralashadi va reaksiyaga kirishib kupik xosil kila boshlaydi. Ma’lumki, kupik hajmi jixatidan juda tez kengaya boradi va ballon ichida 0,08-0,14 MPa mikdoriga bosim xosil kiladi. Xosil bo’lgan kupik teshikcha 3 orqali otilib chika boshlaydi, uni alanga chiqqan yerga yunaltirish kerak.

Bu o’t o’chirish asbobida xavfsizlikni ta’minlash uchun teshikchani kichik mix sim bilan oldindan tozalab keyin ishga tushirish kerak. Aks xolda kupik kotib kolib teshikchani berkitib kuygan bulsa, ostidagi ballon portlab ketishi xam mumkin. Bundan tashkari xar yili pulat balonni 2 MPa gidravlik bosimda sinab quriladi, sungra kislota va ishkor bilan kaytadan tuldiriladi.

Havo-kupikli o’t o’chirish asboblari ishkorli elementlar va elektr uskunalaridan tashkari turli moddalarni o’chirishda ishlatiladi.

Bu asbobni ishga tushirish uchun dastak 2 ni kattik bosiladi, shu bilan birga karbonat kislota solingan ballonchaning membranasi teshiladi. Undan chikayotgan karbonat kislota asbob kobigi ichida bosim xosil kiladi, natijada kupik xosil kiluvchi modda sifon orqali karnaysimon ogizga chikib, havo bilan aralashib kupik xosil kiladi.

Xladonli va aerozolli o’t o’chirish asboblariga karbonat kislotali - brometilli o’t o’chirish asboblari kiradi. Ularning zaryadi sifatida galloidlangan uglevodorodli birikmalar xizmat kiladi (bromli etilen, bromli etil, tetraftordiyurometan va boshkalar).

Bu aerozolli o’t o’chirish asboblari trasnport vositalari va kuchlanishi 380 V gacha bo’lgan elektr uskunalarida chiqqan yong’inlarni o’chirishda ishlatiladi.

Kukunli o’t o’chirish asboblarida o’chiruvchi modda sifatida kukunli tarkiblar ishlatiladi. Xozirgi paytda OP-1, OP-2, OP-2B, OP-8B1 va boshka kukunli o’t o’chirish asboblari ishlab chkikarilmokda.

OP-1 asbobidan tashkari barcha kukunli o’t o’chirish asboblarida kukun kisilgan havo yoki gaz (azot) yordamida amalga oshiriladi.

Kukunli o’t o’chirish asboblari ishkoriy metallar, yengil yonuvchi suyukliklar, kuchlanish ostidagi elektr ukunalari yonganda o’chirish uchun ishlatiladi.

O’t o’chirishning mukim va kuchma vositalari.

O’t o’chirishning kuchma vositalari avval kurib chiqqan kul va o’t o’chirish asboblariga nisbatan kuvvatli qilib tayyorlanadi. Xozirgi vaqtda karbonat kislotali OU-25, OU-80, OU-400 (42-a rasm), havo-kupikli OVP-100, kukunli OP-100 (42b-rasm) kuchma o’t o’chirish vositalari ishlab chiqarilmokda. Shu bilan bir katorda kurama, ikki zaryad kupik xosil kiluvchi modda bilan suv korishmasi va kukundan tashkil topgan OK-100 markali kuchma o’t o’chirish vositasi xam qo’llanadi. U yengil yonuvchi va yonuvchan suyukliklarni, gaz va chuglanuvchi moddalarni o’chirishda ishlatiladi. Kuchma o’t o’chirish asboblari ishlatilishida biroz nokulaydirlar. Ularni ishga tushirish uchun kupik generatrini, kupik chiqaruvchi klapanni yechib olish, kupik xosil qilish uchun ichkani chuvatib yechib olish, ballondagi kugoshin tamgani uzib tashlash va dastlabki strelka bo’yicha oxirigacha kayirish ishlarini bajarish kerak.
Bulardan farkli ravishda, mukim o’t o’chirish vositalari yong’inni o’chirishga doimo tayyor xolda bo’ladi. Bu ularning katta afzalliklaridan biridir. Xozirgi paytda karbonat kislotali OSU-5, OSU-5P, havo-kupikli OVPU-250, xladonli OS-8M, OS-8MD, OF-40, kukunli OP-250 mukim o’t o’chirish uskunalari ishlab chiqarilmokda. Mukim o’t o’chirish uskunalari kulda va avtomatik ravigshda yong’in xikida xabar beruvchi asboblar yordamida xam ishga tushirib yuborilishi mumkin.

Yong’indan himoya qilinishi zarur bo’lgan xona 1 shiftiga avtomatik ravishda o’t o’chirish uskunasining kuvurlari 2, ularga o’rnatilgan o’t o’chiruvchi kallaklari 3 va yong’in xakida xabar beruvchi vosita 4 bilan xabar beruvchi tarmok ulangandir.

Xonaning biron yerida yong’in chiksa, usha yerdagi xabar beruvchi vositaga ta’sir qilib va elektr tarmog’i buylab buyruk beruvchi apparat 7 ga xabar keladi va bu xabar ijro etuvchi mexanizm orqali ishlatib yuboruvchi uskuna 8 ga beriladi. Uz navbatida bu uskuna o’t o’chirish sistemasi 9 ni ishlatib yuboradi (sxemada azot tuldirilgan ballonlar ko’rsatilgan). Undagi o’t o’chiruvchi modda 6 va 2 kuvurlaridan o’tib, o’t o’chirish kallaklari 3 ga yetib boradi. Yong’in xakida xabar beruvchi vosita 4 ishlagach, buyruk beruvchi apparat 7 yong’in vaximasi xakida xabar beruvchi uskuna 11 ni ishlatib yuboradi. Mukim o’t o’chirish sistemasini shlatib yuborish, yukoridagidek avtomatik ravishda hamda 10-kulda yurgizib yuborish boshkarmasi orqali amalga oshirish mumkin.

To’qimachilik korxonalarida aksariyat yukorida zikr kilingan o’t o’chirish tizimi suv ta’minoti tarmoklari bilan ulangan bo’ladi. Avtomatik o’t o’chirish tizimi bilan xom ashyo va tayyor maxsulot omborlari yigiruv fabrikalarining saralash, chiqindilarni kayta ishlash, changli havoni tozalash xonalari, tukuv va pardozlash fabrikalarining maxsulot sifatini nazorat qilish sexlari va yonuvchi moddalar kup mikdorda tuplanadigan sex yoki xonalarga o’rnatiladi.

Sprinkler uskunalari. Sprinkler uskunalari avtomatik o’t o’chirish vositalariga mansub bulib, unda xonaning shipiga suv yoki kupik xarakatlanuvchi kuvurlar o’rnatiladi. Ularga ma’lum masofalarda shtuserlar yordamida sprinkler kallaklari o’rnatilgan. Xar bir sprinkler kallagi 12 m² yerga mo’ljallanadi. Oddiy xolatda kallaklarning suv yo’llari kopkok bilan berk xolda turadi. Kopkokni yengil eruvchan metalldan yasalgan kulf ushlab turadi.

Sprinkler kallaklari (44-rasm) shtuser 1 yordamida shipdan o’tgan suv kuvurlariga buralib kirgiziladi. Shtuserning teshigiga zanglamasligi uchun bronza xalka 2 burib kiritilgan. Xalka bilan shtuser orasiga urtasi teshik metall diafragma 3 o’rnatilgan. Diafragmaning bu teshigi shisha sharcha (kopko) 4 bilan berkitilgandir. U esa uchta uzaro yengil eruvchan metall bilan kavsharlab kuyilgan mis plastinkalari yordamida ushlab turiladi.

Yong’in chiqqanda, havo kizib sprinkler kallagiga yetib borib, yengil eruvchan kavsharlagichga ta’sir qilib kulf 5 ni buzib yuboradi. Bosim ostidagi suvning 4 kopkokka ta’siri natijasida u diafragma 3 dan tushib ketadi va suvga yo’l ochiladi. Teshikdan urilib tushayotgan suv tarkatgich 6 ga urilib, 9-12 m² ga yoyilib tushib, yong’inni o’chira boshlaydi. Sprinkler kulflari 72, 93, 141, 182⁰S da erib ketishiga mo’ljallangan.

Drencher kallagi. Tashki ko’rinishi bo’yicha u sprnikler kallagidan kam fark kiladi. Fakat unda yengil eruvchan kulf va kopkok yuk. Shuning uchun drencher sistemasi xnalarda emas, xonalar va binolar orasiga o’rnatiladi. Bularni yong’in bir sexdan ikkinchi sexga yoki bir binodan ikkinchi binoga o’tib ketmasligi uchun qo’llaniladi (45-rasm).

Ularni ishga tushirib yuborish kulda yoki avtomatik ravishda issiklik relelarini qo’llash orqali amalga oshirilishi mumkin.

Sprinkler a drencher uskunalari uzluksiz takomillashtirib boriladi. Xozirgi paytda ularni fakatgina suv bilan emas, balki kupik bilan xam o’chira oladigan, boshkarishni esa avtomatlashtirilgan xillari mavjud.

Suv bilan ishlaydigan uskunalarning sprinkler kallaklari olidagi kuvurlarda suvning bosimi doimo 0,6 MPa ga, kupik bilan ishlaydigan kuvurlarda esa 0,3 MPa ga yakin bo’lishi kerak. Kupik bilan ishlaydigan xar bir kallak 17 m² ga mo’ljallanadi. Kupik xosil kiluvchi moddaning sarfi 3,5 l/s va o’t o’chirish vaqti 10-15 min deb olinadi.

O’t o’chirishning dastlabki vositalari.

O’t o’chirishning dastlabki vositalari endi boshlanayotgan yong’inlarni o’chirish uchun ishlatiladi. Ular binoning ichida yoki kiraverishida, omborlar yonida, kizil rangga buyalgan maxsus taxta shitlariga osib kuyiladi. Bu vositalarga o’t o’chirish uchun ishlatiladigan asboblar (bolta, belkurak, misrang, changak, chelak), asbest matosi yoki texnik kigiz, boskada suv, yashikda kum va o’t o’chiruvchi (kupikli, karbonat angidridli va kukunli) asboblar kiradi. Shu bilan birga o’t o’chirishning ichki vodoprovod tizimi xam kiradi.

GOST 12.1.004-85(90) SSBT “Yong’in xavfsizligi. Umumiy talablar! Ga binoan barcha ishlab chiqarish xonalari va omborlar dastlabki o’t o’chirish vositalari bilan ta’minlanishi kerak.

Mexanizatsiyalashgan o’t o’chirish vositalari.

Mexanizatsiyalashgan, ya’ni asosiy o’t o’chirish vositalariga sv nasoslari va avtomashinalar kiradi.

Suvnasoslar (motopompalar) - umumiy asosga o’rnatilgan dvigatel va markazdan kochma nasosdan tarkib topgan agregatdir.

To’qimachilik sanoatida asosan MP-800 va MP-1400 markali va mo’tanosib ravishda 800 va 1400 l/min ish unumdorligiga ega bo’lgan suv nasoslari ishlatiladi. MP-800 sv nasosi payvandlangan yengil rama ustiga o’rnatilgan bulib, ko’tarish uchun dastaklar yoki yong’in chiqqan joyga gildiratib borish uchun ikki gildirakli aravacha ustiga o’rnatiladi.

Tirkamali suv nasos MP-1400 “Volga” avtomobilining turt taktli ichki yonish dvigatelidan, bosimi katta bo’lgan markazdan kochma nasos, yarim avtomat vakuum tizimi, ikki gildirakli avtomobil tirkamasi, yong’inga qarshi uskunalar komplekti va dvigatelni yurgizib yuborish uchun akkumulyator batareyalaridan tashkil topgan.

Bulardan tashkari o’t o’chiruvchi moddalarni (suv, havo-mexaniq yoki ximiyaviy kupik) yetkazib berish maksadida yong’in avtomashinalari ishlatiladi. Ularga avtotsisternalar, shlang-nasosli avtomobillar, poyezdlar va boshkalar kiradi.

Nasosli avtotsisterna shaxsiy sostavni, o’t o’chirish uskunalarini, suv zaxirasini va kupik xosil kiluvchi moddani yong’in chiqqan yerga yetkazish hamda ichaklarni vodoprovod tizimiga ulanguncha suv bilan ta’minlash, suv keltirish va suv yetkazib berishda oralik vazifasini xam o’taydi.

Avtotsisternalar asosan yengil, urta va ogir turlardan tashkil topgan bulib, ular GAZ-53a, GAZ-60, ZIL-130, ZIL-131 va Ural-375D avtomobillari shassilariga o’rnatiladi.

O’t o’chiruvchi avtomobillarning (avtotsisterna va avtonasoslar) asosiy agregati, markazdan kochma yong’in nasosi bulib, u suv yoki boshka suyuk o’t o’chiruvchi aralashmalarni yong’in chiqqan yerga yetkazib beradi.

O’t o’chirish mashinalari uchun to’qimachilik korxonalarida maxsus depo quriladi. Ular magistral yo’llar yoniga, barcha obyektlariga mashinalar bemalol bora oladigan qilib quriladi. Zarur bulib kolsa, kushni korxonaga xam tez yordam bera olish uchun depolar korxonadan chiqish darvozalari yakinida kurilgani ma’kul. Ularning xizmat qilish radiusi A, B va V toifali korxonalar uchun 2 km olinadi. Xizmat radiusi bundan katta bo’lgan korxonlarda kushimcha ravishda yong’in postlari quriladi.