1-dars sana: 9-sinf Mavzu: Molekular –kinetik nazariya haqida tushuncha Darsning maqsadi



Download 429,38 Kb.
Pdf ko'rish
bet9/13
Sana31.12.2021
Hajmi429,38 Kb.
#275548
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13
Bog'liq
9-sinf-fizika-namuna

3. 

Yangi mavzuning bayoni. 0‘qituvchi o‘tilgan awalgi mavzuni xulosalaydi. Moddaning 

molekulalardan, molekulalar atomlardan tashkil topganligini yana bir bor ta’kidlaydi. So'ngra 

yangi  mavzuni  bayon  etishni  boshlaydi.  Bunda  «molekula»  so‘zining  ma’nosini  tushuntirib 

beradi. 


«Molekula» lotincha «moles» - «kichik massa» ma’nosini anglatadi. 

Shundan so‘ng darslikdagi 6- rasm tushuntiriladi.Molekulalaming o‘lchami esa 7- rasmga 

asosan tushuntiriladi. Aniq o‘lchashlarga ko‘ra, molekulalaming o'lchami 10‘

t0

- 1£H m tartibda 



bo‘ladi. 

Molekulalar  konsentratsiyasi  deb,  hajm  birligidagi  molekulalar  soniga  aytiladi  van  harfi 

bilan belgilanadi. Bunda n= N/V. Uning asosiy birligi 1/m

3

 = nr



3

. Undan tashqari, srrr

3

va dm 


3

 

kabi birliklarda ham o‘lchanadi. 



Molekulalar massasini hisoblash quyidagi tartibda amalga oshiriladi: m

0

 = m/N yoki m



0

 = 


(1000 kg/m

3

)/(3,7*10



28

 nr


3

) »2,7*10'

26

kg. 


Darslikda keltirilgan massaning atom birligi, uning qiymati, molekular massa haqida batafsil 

ma’lumotlar beriladi. 

Odatda  o‘quvchilar  molekular  massa  va  atom  massani  tushunishlari  qiyinroq  bo‘ladi. 

Shuning uchun bu tushunchalami misollar orqali oddiy ravishda tushuntirish tavsiya etiladi. Bu 

tushunchalami  anglab  olishlari  uchun  o‘quvchilarga  qo‘shimcha  ravishda  azot  (N

2

),  osh  tuzi 



(NaCl) kabi moddalaming molekular massasini aniqlash topshirig‘ini berish mumkin. 

Darslikda  berilgan  ma’lumotlarga  qo‘shimcha  ravishda  molekulalar  mavjud  ekanligining 

isbotiga oid quyidagilami ham bayon etish tavsiya etiladi: 

Atom va molekulalar borligining garchi bilvosita boisa ham birinchi ishonchli isbotini ingliz 

olimi  D.Dalton  bergan.  Dalton  doimiy  nisbatlar  qonunini  topgan.  Bu  qonunga  muvofiq  har 

qanday  kimyoviy  birikmalar  hosil  bo‘lishida  reaksiyaga  kirishuvchi  moddalaming  massalari 

tayinli bir nisbatda bo‘ladi. Masalan, vodorod va kisloroddan suv hosil bo‘lishida reaksiyaga 

kirishgan  vodorod  va  kislorod  gazlari  massalarining  nisbati  hamisha  1:8  ga  teng.  Bu  faktni 

tushunish  uchun  suvning  nihoyatda  mayda  zarrasi,  ya’ni  suv  molekulasi  hosil  bo‘lishida 

vodorodning  tayinli  bir  miqdordagi  atomlari  kislorodning  tayinli  miqdordagi  atomlari  bilan 

qo‘shiladi,  deb  faraz  qilishga  to‘g‘ri  keladi.  Suv  molekulasi  vodorodning  ikki  atomi  va 

kislorodning  bir  atomidan  iborat.  Shuning  uchun  suv  hosil  bo‘lishida  vodorod  va  kislorod 

massalarining nisbati vodorod atomi ikkilangan massasining kislorod atomi massasiga nisbatiga 

teng. Hech qanday sharoitda bu nisbat o‘zgara olmaydi. 

XX asrda atom va molekulalarning o‘lchamlari mukammal asboblar ishlatilib, turli usullar 

bilan  bevosita  o‘lchangan.  Alohida  atomlar  tasvirini  hosil  qilishga  va  ulaming  o‘lchamlarini 

baholashga imkon beradigan ionli mikroskopni ko‘rib chiqaylik. 

Bu asbob radiusi 10 sm chamasida bo‘lgan sferik shisha idishdan va volfram ninadan iborat. 

Volfram  ninaning  uchi  idishning  markaziga  to‘g‘ri  keladi.  Nina  uchining  egrilik  radiusi 

metallarga  ishlov  berishning  hozirgi  zamon  texnikasi  imkon  beradigan  darajada  kichik  qilib, 

ya’ni  5x10

-6

  sm  chamasida  qilib  ishlanadi.Sferaning  ichki  yuziga  elektr  o‘tkazadigan  yupqa 



parda qoplanadi.Bu parda, televizion trubka ekraniga o‘xshab, tez harakatlanuvchi zarralar zarbi 

ta’siridan  yorug‘lik  chiqaradi.Musbat  zaryadlangan  uch  (ninaning  uchi)  bilan  manfiy 

zaryadlangan yupqa parda o‘rtasida bir necha yuz voltli kuchlanish hosil qilinadi. Shisha idish 

ichidagi havo so‘rib olinib, vakuum hosil qilinadi va unga geliy qamaladi. 

Nina  uchidagi  volfram  atomlari  mikroskopik  «g‘adir-budurliklar»  hosil  qiladi.  Geliyning 

xaotik (tartibsiz) harakat qilib yurgan atomlari volfram atomlariga yaqinlashganda nina uchidagi 

atomlar yaqinida, ayniqsa, kuchli bo‘lgan elektr maydon geliy atomlaridan elektronlarini yulib 

olib, bu atomlami ionga aylantiradi. Geliy ionlari ninaning musbat zaryadli uchidan itariladi va 

sferaning radiuslari bo‘ylab katta tezlik bilan harakat qiladi. Bu ionlar sfera yuziga uiilib, undan 

yorug‘lik  chiqaradi.  Buning  natijasida  nina  uchidagi  volframning  alohida  atomlari 

joylashishining kattalashgan manzarasi shisha idish sirtida ekrandagi kabi ko‘rinadi. 



www.hasanboy.uz

  


Download 429,38 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish