1-dars. Mavzu: atom tuzilishi. Atom tarkibidagi elektronlarni pog’ona va pog’onachalarda joylashuvi. Darsning maqsadi: Ta’limiy

Dars turi: yangi bilim beruvchi

Dars usuli: an’anaviy

I Tashkiliy qism a) salomlashish b) davomadni aniqlash d) siyosiy daqiqa

II O’tgan mavzuni mustahkamlash

V Yangi mavzu bayoni

Kimyoviy reaksiyalarda gaz moddalar ko‘pgina hollarda reaksiyaga kirishuvchi yoki hosil bo‘luvchi mahsulot sifatida ishtirok etadi. Ko‘p masala va misollarni ishlashda normal sharoitdan foydalanamiz. Normal sharoit deganda quyidagi sharoit tushuniladi:

• 
  Harorat 0^oC (Selsiy shkalasi bo‘yicha). Yoki 273 ^oK (Kelvin shkalasi bo‘yicha).
  
• 
  Bosim 101,325 KPa (101325 Pa) yoki 1 atmosfera bosimi yoki 760 mm simob ustuni.
  

Gaz moddalar ishtirok etadigan jarayon esa har doim ham normal sharoitda bo‘lavermaydi. Reaksiya boradigan har xil sharoitlar uchun tegishli hisoblashlarni bajarishlarni ham bilib olish kerak. Buning uchun ideal holatdagi gazlar tenglamasi yoki Mendeleyev-Klaperon (uni Klape- ron-Mendeleyev tenglamasi deb ham aytiladi) tenglamasidan foydalaniladi.

PV = nRTP — bosim (kPa)V— hajm (/)n — modda miqdori (mol)R— gazlarning universal doimiysi = 8,31 T— harorat (K)Bu formulada temperatura Kelvin shkalasi bo‘yicha hisoblanadi. Agar masalada Selsiy shkalasi bo‘yicha berilsa, Kelvin shkalasiga o‘tib olinadi. Buning uchun quyidagi formuladan foydalaniladi: T - Kelvinshkalasi bo‘yicha harorat t - Selsiy shkalasi bo‘yicha harorat Mendeleyev-Klaperon tenglamasidagi bosim kiloPaskalda ifodalansa, universal gaz doimiysi (R) 8,31 ga teng deb olamiz. Agar bosim atmosfera bosimida ifodalansa, universal gaz doimiysi (R) ham o‘zgaradi. Ya’ni 082 ga (8,314:101,325=0,082) teng bo‘lib qoladi.

Masala ishlashda formuladagi universal gaz doimiysi (R) qiymatini 082 deb olinadi.

Agar bosim mm simob ustunida berilgan bo‘lsa, uni atmosfera bosimiga (760 mm simob ustuni=1atm) o‘tkazib olinadi va masala ishlashda davom etiladi.

Modda miqdorini (n) aniqlash uchun modda massasini (m), uni molyar massasiga (M) bo‘lishimiz kerak.

m

n =------

M

Yuqorida berilgan Mendeleyev-Klaperon tenglamasida modda miq- dorini, massani molyar massaga bo‘lish orqali ifodalasak bo‘ladi. Unda formula quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:

PV = RT M

Shu formulani qulayroq bo‘lishi uchun quyidagicha ifodalasak ham bo‘ladi:

PVM = mRT

Mavzuga oid masalalar va ularni yechish usullari 1-masala: 166,2 kPa bosim va temperatura -73 °C ga teng bo‘lgan sharoitda 12,8 g kislorodning hajmini (l) aniqlang.

Masalaning yechimi: MendeleyeVdKlaperon tenglamasidan hajmni

4. 
   topish formulasini keltirib chiqaramiz: nRT
   

2. 
   mol uglerod (IV) oksidi 12,3 l hajmni egallaydi?
   

Masalaning yechimi: Mendeleyev-Klayperon tenglamasidan haroratni (T) topish formulasini keltirib chiqaramiz:

PV

PV = nRT nR Masala shartida berilgan qiymatlarni formulaga qo‘yib haroratni aniqlay­miz

P = 2 atm • 101,325 kPa = 202,65 kPa