1-dars. Mavzu: atom tuzilishi. Atom tarkibidagi elektronlarni pog’ona va pog’onachalarda joylashuvi. Darsning maqsadi: Ta’limiy

V.Tashkily qism;

a)Salomlashish

b)Yo’qlama

c)Siyosiy daqiqa

VI.O’tilgan mavzuni takrorlash uchun savol va topshiriqlar berish.

Agar suvda yaxshi eriydigan hamda suv bilan o‘zaro ta’sirlashib yangi modda hosil qiladigan moddalar (masalan Na, Na₂0, S03, S0₂, KH, K₂O, NO₂) suvga solinsa, hosil bo‘lgan eritmani konsentratsiyasi shu reaksiya natijasida hosil bo‘lgan yangi modda massasiga asoslanib topiladi.

1. 
   masala: 31 g Na2O 69 g suvga tushirilganda hosil bo‘lgan eritmaning foiz konsentratsiyasini (%) hisoblang. Masalaning yechimi:
   

30. 
    g Na₂ 0 69 g suvda eritilganda (31+69=100) 100 g eritma hosil bo‘ladi:
    

Na₂0 asosli oksid bo‘lib, suvga solinganda suv bilan birikish reaksiyasiga kirishib NaOH ni hosil qiladi.

Na₂0 + H₂0 2Na0H

Reaksiya tenglamasi bo‘yicha 62 g Na₂0 suvga solinganda 80 g NaOH hosil qilishi ma’lum bo‘lsa, 31 g Na₂O dan hosil bo‘ladigan NaOH massasini topamiz:

Reaksiyadan so‘ng hosil bo‘lgan eritmada erigan modda NaOH bo‘lib, eritmaning foiz konsentratsiyasi shu moddaning massasiga nisbatan hisoblanadi: Javob:40 %

3-masala: 100 g suvga 58,5 g kaliy qo‘shilganda hosil bo‘lgan eritma­ning foiz konsentratsiyasini (%) aniqlang.

Masalaning yechimi: Kaliy faol metall bo‘lib, suvga tushgan zahoti suv bilan ta’sirlashib K0H hosil qiladi hamda, vodorod gaz holatida ajralib chiqadi:

Reaksiya bo‘yicha 78 g K reaksiyaga kirishganida 112 g K0H va 2 g vodorod gazi ajralsa, 58,5 g K reaksiyasidan hosil bo‘lgan K0H va vodorod mas­sasini aniqlaymiz:

5. 
   g K 100 g suvda eritilganda 1,5 g vodorod gaz holatida eritmadan chiqib ketsa, reaksiyadan so‘ng hosil bo‘lgan eritmaning massasi 157 g (58,5+100- 1,5= 157) ga teng bo‘ladi:
   

Reaksiyadan so‘ng hosil bo‘lgan eritmada erigan modda K0H bo‘lib, foiz konsentratsiya shu modda massasiga nisbatan hisoblanadi:


Javob: 53,5 %

4. 
   masala: 200 g 5 % li va 500 g 20 % li NaCl eritmalari bir idishga solib aralashtirilishidan hosil bo‘lgan eritmaning foiz konsentratsiyasini (%) hisoblang.
   

Masalaning yechimi: Ikki xil konsentratsiyaga ega bo‘lgan NaCl eritma- larini bir idishga solib aralashtirilsa, yangi konsentratsiyali eritma hosil bo‘ladi.

Dastlabki eritmalarning har birining tarkibida bor bo‘lgan tuzning massa­sini topib olamiz:

1. 
   eritmada 200 g eritma massasi 100 % ni tashkil etsa, 5 % erigan tuz massa- si qanchaligini topamiz:
   

200 g 100% 200 • 5

x1 5% x1^(NaCl) = 100 = ¹⁰ g

2. 
   eritmada 500 g eritma massasi 100% ni tashkil etsa, 20% erigan tuz massasini qanchaligini topamiz:
   

500 g 100% 500 • 20

x2 20% x2(NaCl) = 100 = ¹ g

Endi birinchi va ikkinchi eritmalardagi tuz massalarini qo‘shib umumiy erigan tuz massasini topamiz:

10 + 100 = 110 g umumiy erigan tuz. Birinchi eritmaning massasini (200 g ) ikkinchi eritmaning massasiga (500 g) qo‘shib, yangi eritmaning umumiy massasini topamiz: 200+500= 700 g




200+500=700 g eritma

Yangi eritmaning umumiy massasi va unda erigan tuz massalari ma’­lum bo‘ldi, endi eritma konsentratsiyasini 1-formula asosida topamiz: Javob: 15,7 %

Agar biror eritmaga boshqa modda qo‘shilgan bo‘lsa, avval dastlabki eritmadagi modda qo‘shilayotgan modda bilan reaksiyaga kirishadimi yoki yo‘qmi aniqlab olinadi.

Agar masala shartida berilgan moddalar o‘zaro reaksiyaga kirishsa, reaksiya tenglamasi yozib olinadi. Reaksiya natijasida hosil bo‘lgan moddani eritma tarkibidagi erigan modda sifatida olinadi va masala ishlashda davom etiladi.

Agar reaksiyada cho‘kma hosil bo‘lsa, eritmaning umumiy massasidan cho‘kmaning massasini ayirish orqali eritma massasi aniqlanadi. Reaksiyada gaz ajralgan bo‘lsa, eritma massasidan gaz massasini ayirish orqali eritma massasi aniqlanadi. Cho‘kma va gaz eritma tarkibiga kirmaydi, ular eritma- dan tashqaridagi moddalar hisoblanadi.

4. 
   masala: 416 g 20% li BaCU eritmasi va 568 g 10% li Na2SO4 eritmalari bir idishga solib aralashtirilganda, hosil bo‘lgan eritmaning foiz konsentratsiyasini (%) aniqlang.
   

Masalaning yechimi: Ushbu masala bir qarashda biz yuqorida ko‘rib o‘tgan 9-masalaga o‘xshashdek ko‘rinadi, lekin bu masalada 9-masaladan farqli o‘laroq, 2 xil modda ya’ni BaCbva Na2SO4 eritmalari o‘zaro aralashtirilmoqda. Ushbu holatda erigan moddalar orasida kimyoviy reak­siya boradi, hamda cho‘kma hosil bo‘ladi:

BaCl₂ + Na₂SO₄ ► BaSO₄ + 2NaCl

Reaksiya tugagandan so‘ng eritmada NaCl erigan holatda bo‘lib, foiz konsentratsiya shu moddaning massasiga nisbatan hisoblanadi.

Dastlab BaCb eritmasida erigan moddaning massasini hamda uning modda miqdorini topib olamiz:

Yangi eritmaning massasi va unda erigan tuz massalari ma’lum bo‘ldi, endi eritma konsentratsiyasini 1-formula asosida topamiz:

Demak BaCl2 hamda Na₂SO₄ eritmalari aralashtirilgandan so‘ng 5,25 % NaCl eritmasi hosil bo‘lgan ekan. Javob: 5,25