1. Buyuk Britaniya soliq tizimi va uning o’ziga xos xususiyatlari Jismoniy shaxslarni soliqqa tortish. Kompaniyalarni soliqqa tortish

Mavzu : Buyuk Britaniya soliq tizimi
Reja:
1. Buyuk Britaniya soliq tizimi va uning o’ziga xos xususiyatlari
2. Jismoniy shaxslarni soliqqa tortish.
3. Kompaniyalarni soliqqa tortish.
4. Mahalliy soliqlar.

1. 
   Buyuk Britaniya soliq tizimi va uning o’ziga xos xususiyatlari
   

Buyuk Britaniya soliq tizimi o’tgan asrda shakllandi, shunday bo’lsa-da daromadlarni soliqqa tortishning o’sha davrdagi xususiyatlari bugungi kun uchun ham xarakterlidir. 1973 yildagi soliq islohoti Buyuk Britaniya soliq tizimi strukturasiga sezilarli o’zgarishlar kiritdi va uni umumiy bozor mamlakatlari soliq tizimlariga ancha yaqinlashtirdi. Hozirgi vaqtda davlat soliq tizimida barcha rivojlangan davlatlarga xos bo’lgan muammolar natijasi o’laroq muhim o’zgarishlar ro’y bermoqda. Soliq sohasidagi chora-tadbirlar leyboristlarning ham konservatorlarning ham moliya-iqtisodiy siyosatida katta o’ringa ega. Keyingi o’n yillikda ko’plab soliq islohotlari o’tkazildi, shu jumladan, daromad solig’i stavkalarining bosqichma-bosqich tushirilishi (aholi uchun 30% dan 20% ga, korporatsiyalar uchun 52 % dan 33 % ga), aholi turli qatlamlari uchun soliq imtiyozlari berish shartlarining o’zgartirilishi amalga oshirildi, ba’zi turdagi soliqlar bekor qilindi, yangi soliqlar joriy qilindi. Umuman, soliq qonunchiligidagi islohotlar soliq tizimining murakkab to’zilmasi, uning asosiy tamoyillarini takomillashtirish, aholi va korporatsiyalarni to’g’ri soliqqa tortish sohasida soliq bazasini kamaytirish bilan bog’liq muammolarni hal qilish maqsadida amalga oshirildi. Mamlakatning soliq islohotlarida ikki asosiy yo’nalishni ajratib ko’rsatish mumkin: 1.Shaxsiy daromad solig’iga tortish tizimini takomillashtirish (rejalashtirilgan chora-tadbirlar 1987 yilda tugallangan); 2.Korporatsiyalarni daromad solig’iga tortish sohasidagi o’zgarishlar (1987-88 yillar

mo’ljallangan chora-tadbirlarni tugallash uchun o’tish davri sifatida belgilandi). Soliq islohotlari tizimida asosiy voqea moliya ministri N.Louson tomonidan 1988 yil martda parlament muhokamasiga qo’yilgan 1988-89 moliya yili uchun to’zilgan davlat byudjeti bo’ldi. Moliya ministri fikricha, bu byudjet loyihasi soliq islohotlarining qat’iy dasturini o’zida aks ettiradi. N. Louson mamlakatda dunyodagi eng sodda soliq tizimini yaratishni va’da qildi. Buyuk Britaniya soliq tizimida amalga oshirilgan islohotlarning asosiy tadbirlari quyidagilardan iborat bo’ldi:
- shaxsiy daromad solig’ining eng past stavkasini 27% dan 20%ga pasaytirish;
- Aholi daromadlarini ko’p tabaqalarga bo’lish va ularga qo’llaniladigan progressiv stavkalarni bekor qilish, ilgari amal qilgan shkalalar o’rniga daromad solig’ining faqat 3 stavkasi qoldirish: 20, 24 va 40%;
- Er-xotin daromadlarini alohida soliqqa tortishni joriy qilish;
- Shaxsiy soliq stavkalarini sezilarli oshirish, shu bilan birgalikda soliq tizimini soddalashtirish. (Bu hali uning eng adolatli bo’lishini bildirmaydi). Ingliz iqtisodchilarining baholashlaricha, soliq islohotlari natijasida o’rta hol britaniyalik soliq to’lovchi daromadining soliqlar va ijtimoiy sug’urtaga ajratmalar ko’rinishidagi to’laydigan ulushi deyarli o’zgarmaydi, ayni paytda o’rtacha daromadga ega bo’lgan ishchi uchun o’rtacha soliq stavkasi 14% dan 16% ga o’sdi. Shu bilan birga daromadlari o’rtacha darajadan 5 marta ko’p bo’lgan shaxslar uchun o’rtacha soliq stavkalari 52% dan 35% gacha tushdi. Natijada yuqori ish haqi oladigan Britaniyaliklar rivojlangan davlatlar aholisi orasida eng kam soliq to’laydigan, kam ish haqi oladiganlari esa aksincha eng ko’p soliq to’laydigan bo’ldilar. Shunday qilib, o’rtacha ish haqiga ega bo’lgan, oilali va ikki bolasi bo’lgan shaxs o’z ish haqining 34 % ini soliqlar ko’rinishida (ijtimoiy sug’urta ajratmalarini o’z ichiga olgan holda) to’laydi, bu ko’rsatkich AQSh da 26% ni tashkil etadi.
Buyuk Britaniyaning zamonaviy soliq tizimi quyidagilarni o’z ichiga oladi:
1. Markaziy soliqlar: aholidan olinadigan daromad solig’i, korporatsiyalardan olinadigan daromad solig’i (korporatsiya solig’i), neftdan olinadigan daromadga soliq, merosdan olinadigan soliq va egri soliqlar (QQS, aktsizlar, bojlar va gerb yig’imlari);
2. Mahalliy soliqlar ( mulk soliqlari). Soliqlar Angliya davlat byudjeti daromadlar qismini shakllantirishda asosiy rolni (qariyib 90% atrofida) o’ynaydi. Domitsiliy – doimiy yashash joyi joylashgan mamlakatda turadigan shaxsdir. Domitsiliy tushunchasi fuqorolik va rezidentlik tushunchalaridan farq qiladi. Shaxs bir mamlakatdan ko’proq joyda rezident bo’lishi mumkin, lekin aniq vaqt davomida faqat bitta davlatning domitsiliysi bo’lishi mumkin. Buyuk Britaniyada yollanib ishlayotgan chet ellik shaxslar (rezident yoki norezident) bu mamlakatning domitsiylisi deb qaralmaydi va bir qancha imtiyozlarga egalik xuquqi mavjud bo’ladi. Buyuk Britaniyadan chetda domitsiliy bo’lgan va xorijiy ish beruvchilarda yollanib ishlaydigan shaxs bu mamlakatda ko’rsatilgan ish beruvchilardan olingan daramadlarining 50% qismidan soliq to’laydilar. Agar bu shaxs yilning 9/10 qismida Buyuk Britaniyada rezident bo’lsa, uning 75% daromadi soliqqa tortiladi. Boshqa chet eldagi manbalardan keladigan daromadlarning faqat Buyuk Britaniyaga o’tkazib kelinadigan qismi soliqqa tortiladi.