1. Buxgalteriya balansi to’g’risida tushuncha

.Moliyaviy hisobot shakllari
 
Inqirozga qarshi 
boshqaruvning samaradorligi korxonaning inqiroz oldi vaziyati va iniqroz 
davridagi moliyaviy holatini to‘g‘ri tahlil qilish va inqiroz sabablarini aniqlashga 
bog‘liq. Bunda moliyaviy hisobot shakllaridan tahlining axborot manbaasi 
sifatida keng foydalaniladi. 
Inqirozga uchragan yoki inqiroz havfi mavjud bo‘lgan korxonalarda 
moliyaviy xo‘jalik faoliyatiga to‘g‘ri tashxis qo‘yish va u bo‘yicha malakali 
xulosa chiqarish tahlilda 
foydalaniladigan axborot 
manbaalari bilan 
a’minlanganlik darajasiga bog‘liq. Korxona faoliyatini qanchalik darajada chuqur 
va atroflicha tahlil qiinsa, moliyaviy va iqtisodiy holat haqidagi xulosalar 
shunchalik aniq bo‘ladi. Tahlil jarayonini axborot manballari bilan ta’minlashda 

---

beshta shakldagi moliyaviy hisobot shakllaridan foydalaniladi.Ularga quyidagilar 
kiradi: 

1-sonli shakl. Buxgalteriya balansi. 

2-sonli shakl. Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot. 

3-sonli shakl. Asosiy vositalar harakati to‘g‘risigi hisobot. 

4-sonli shakl. Pul oqimlari to‘g‘risidagi hisobot. 

5-sonli shakl. Xususiy kapital to‘g‘risidagi hisobot. 
Korxonaning 1-sonli shakli Buxgalteriya balansi hisoblanib, u korxona 
aktivlari va ularning tashkil topish manbaalarini ma’lum davrdagi holatini aks 
ettiradi. Balans so‘zi lotincha 
bis
-ikki marta, 
lanx-
tarozi pallasi degan ma’noni 
anglatadi. Demak, balans suzi tarozini ikki pallasi ya’ni tenglik ma’nosini 
anglatadi. 
Korxona va tashkilotlarning mablag‘lari doimo harakatda bo‘lib, ular xam 
miqdor, xam qiymat jihatidan o‘zgarib turadi. Korxonaning ixtiyorida bo‘lgan 
ushbu xo‘jalik mablag‘lari va ularning manbaalari buxgalteriya xisobining 
obyekti sifati xisoblanib, ularning harakati buxgalteriya schyotlarida xisobga olib 
boriladi. Ammo korxonani boshqarish uchun mablag‘lar va ularni tashkil topish 
manbaalari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni schyotlardan olish ancha qiyinchilik 
tug‘diradi. Shuning uchun schyotlardagi mablag‘larni va ularning manbaalari 
to‘g‘risidagi ma’lumotlarni ma’lum sanaga umumlashtirish kerak. Buning uchun 
buxgalteriya balansidan foydalaniladi. Adabiyotlarda keltirilishicha, buxgalteriya 
balansi sxematik tarzda tuzilgan ikki tomonlama jadval bo‘lib, chap va o‘ng 
tomonlarga bo‘lingan ikki qismdan iborat. Mos ravishda ular aktiv va passiv 
tomon deb yuritiladi. Aktiv tomonida xo‘jalik mablag‘larining joylashuvi va 
passiv tomonida xo‘jalik mablag‘larining manbaalari jlylashgan bo‘ladi. Uning 
mazmuni aktiv va passiv tomonning doimo teng bo‘lishini anglatadi. Chunki, 
korxona hisobida mavjud bo‘lgan har qanday mablag‘ yoki boshqa aktivlar 
o‘zining aniq kelib chiqish manbaiga ega bo‘lishi lozim. Aks holda, hisob siyosati 
buzilib ketadi. Bu jihatdan Buxgalteriya balansi korxonaning jami mol-mulki va 
mablag‘lari tartibotini olib boradi. Balansning qisqacha ko‘rinishi quyidagi 
jadvalda o‘z aksini topgan (2.1-jadval).Keltirilgan jadvalga ko‘ra, buxgalteriya 
balansiga quyidagicha ta’rifni berish mumkin: buxgalteriya balansi – bu korxona 
xo‘jalik mablag‘lari tarkibini, joylanishini, manbaalarini va ishlatilishini hisobot 

---

davrining ma’lum bir kuniga pul ifodalarida ko‘rsatib beruvchi ikki yoqlama 
jadvaldir. bundan ko‘rinadiki, balans momentli hisobot shakli bo‘lib xo‘jalik 
operatsiyalari natijasida korxona aktiv va passividagi o‘zgarishlarning yagona 
davrdagi holatini ko‘rsatib beradi