1. Boyitish va uning turlari. Termik ishlov berish turlari

---

Ma’ruza 2 
Mavzu: Rudalarni boyitish. Metallarga termik ishlov berish. 
Reja: 
1. Boyitish va uning turlari. 
2. Termik ishlov berish turlari. 
3.Yurtimizdagi metallurgik kombinatlar. (NKMK va OKMK). 
Foydali qazilmalarni boyitish qattiq foydali qazilmalarni boyitma, ya’ni sifati 
dastlabki ruda sifatidan yuqori, xalq xo’jaligida keyingi ishlatish uchun qo’yiladigan 
talablarga javob beruvchi mahsulot olish maqsadida qayta ishlovchi sanoat tarmogi 
hisoblanadi. Foydali qazilma va boyitish mahsulotlarining sifati ulardagi 
qimmatbaho (foydali) komponent, qo’shimchalar, yo’ldosh elementlarning miqdori, 
shuningdek, mahsulotning yirikligi va namligi bilan aniqlanadi. 
Qimmatbaxo komponent
deb shu qimmatbaxo komponentni ajratib olish 
uchun foydali qazilma qazib olinayotgan element yoki tabiiy birikmaga aytiladi. 
Masalan, mis, qo’rq’oshin, temir, asbest misli, qo’rq’oshinli, temirli va asbestli 
rudalarda tegishli ravishda qimmatbaxo komponentlar hisoblanadi. Qo’shimchalar 
foydali va zararl bo’lishi mumkin
. Foydali qo’shimcha
deb foydali qazilmada 
uncha ko’p bo’lmagan miqdorda mavjud bo’luvchi, qimmatbaho komponentga 
ilashib uning sifatini yaxshilovchi va ajralishini osonlashtiruvchi element yoki tabiiy 
birikmalarga aytiladi. 
Zararli qo’shimchalar
deb foydali qazilmada uncha ko’p 
bo’lmagan miqdorda mavjud bo’luvchi, qimmatbaxo komponentga ilashib uning 
sifatiga salbiy ta’sir etuvchi va ajralishini qiyinlashtiruvchi elementlar yoki tabiiy 
birikmalarga aytiladi. 
Yo’ldosh elementlar
deb foydali qazilma tarkibida uncha 
katta bo’lmagan miqdorda uchraydigan, foydali qazilma tarkibidan ajratish uni yer 
qa’ridan asosiy qimmatbaxo komponent bilan birga qazib olinayotganligi uchungina 
iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq bo’lgan qimmatbaxo komponentlarga aytiladi. 
Masalan, polimetal rudalardagi nodir metallar, temirli rudalardagi boshqa rangli 
metallar, misli rudalardagi molibden va h.k. lar yo’ldosh elementlarga kiradi. 
Boyitishda yo’ldosh elementlar yo alohida mahsulotlarga, yoki asosiy qimmatbaho 
komponent bilan birga ajratilishi mumkin.
Foydali qazilmaning va boyitish mahsulotlarining sifati ularda qimmatbaho 
komponentning miqdori qancha ko’p va zararli qo’shimchalarning miqdori qancha 
kam bo’lsa shuncha yuqori bo’ladi. Mahsulotning sifati qancha yaxshi bo’lsa, u 
shuncha boy bo’ladi, chunki ko’p miqdorda qimmatbaxo komponent saqlaydi. 
Shuning uchun dastlabki rudaga nisbatan boyroq mahsulot – boyitma olish 
maqsadida foydali qazilmani qayta ishlash jarayonlari