|
Кўп мақсадли тизимлар. Улар, одатда, статистик ишлов бериш, ходимлар тўғрисидаги ахборотни аниқлаш, даволашни режалаштириш ва соғлиқни сақлашни бошқариш муаммоларини ҳал қилишади.
Тиббий асбоблар ва қурилмаларни бошқариш. Тиббий асбоб-ускуналарни жадал ривожлантириш лаборатория тадқиқотлари учун компьютер тизимларини яратишга олиб келди. Улар орасида микробиология, радиология, рентгенография, компьютер томографияси, ультратовушли лаборатория тизимлари мавжуд.
Лаборатория ишларига мўлжалланган тизимлар қуйидаги функцияларни бажарадилар:
- микробиологик, бактериологик, иммунологик тадқиқотлар бўйича маълумотни киритиш ва сақлаш;
- беморларни текшириш натижалари.
Лаборатория тадқиқотлари учун тизимларнинг камчиликлари орасида деярли тўла автономияси ва офис тизимлари билан, хусусан, этакчи тиббий ёзувлар билан интерфейснинг этишмаслиги, шунингдек диагностика тизимлари билан маълумотлар базалари билан ўзаро алоқаларнинг йўқлиги; лаборатория натижаларини талқин қилиш воситаларининг йўқлиги.
Диагностика ва қарорларни қабул қилиш.
Биринчи қўлланмаларни компьютер ёрдамида диагностика ва тиббиёт қарорларини қабул қилишдан бошлаб, тиббиётнинг турли соҳаларида кўплаб математик моделлар таклиф қилинди, уларнинг кўпчилиги амалиётда синаб кўрилди ва жуда юқори самарадорлик кўрсатди.
Улар орасида қуйидагиларга эътибор берилиши керак, энг кенг қўлланилиши мумкин.
1) Баес теоремасига асосланган рақамли моделлар, эҳтимоллик нисбати, дискриминант усуллари, кластерлар, омиллар таҳлили, қарор назарияси, модель нейрон тармоқларининг алгоритмлари;
2) Боолеан мантиқдан функционал муносабатларни ва семптомлар, касалликларнинг намоён бўлишлари ва касалликлар ўртасидаги муносабатларни ифодалаш учун ишлатадиган мантиқий моделлар.
Тиббий билимларни олдинги мантиқ, кўпгина ва модал мантиқ жиҳатидан ифода этиш имкониятлари ҳам қўлланилади. Сўнгги 10-15 йил ичида тиббиётда ташхис қўйиш ва қарор қабул қилиш тизимларини муаммоларини ҳал қилишда сунъий ақл усуллари кенг қўлланилган. Уларнинг компьютер дастурини экспер тизи (ЭС) шаклида амалга оширилади.
Тиббиёт ЭСнинг ишлатилиши сезиларли даражада таъсир кўрсатадиган фаолият соҳаларидан биридир. Эксперт тизимларининг кенг ташхис қўйиш ва терапевтик салоҳияти уларнинг билимлар базалари кўплаб мутахассисларни муайян касалликнинг мумкин ташхисий белгилари, унинг намоён бўлиш турлари, йўналиши ва улар билан боғлиқ бўлган омиллар билан ўзаро боғлиқлиги ҳақида маълумотни ўз ичига олиши билан боғлиқ; муайян беморларнинг хусусиятларини ҳисобга олиш, даволаниш жараёнининг муҳим нуқталарида қарор қабул қилишни қўллаб-қувватлаш. Натижада, РаИ касалликлар ва уларнинг шакллари ҳақида кўп маълумот тўплаши мумкин, бу эса бир киши (ёки битта мактаб) билимидан устун туради. Эксперт тизимларининг бу хусусиятлари уларни диагностика белгиларини ва диагностика иншоотидаги хатоликларни деярли йўқ қиладиган барча омилларнинг таъсирини таҳлил қилишни таъминлайдиган самарали ташхисий воситадир.
Бундай тизимларнинг намуналари ушбу китобнинг кейинги бўлимларда келтирилган. Юқорида биз тиббий компьютер тизимларини ҳал қилиш муаммоларини кўриб чиқдик. Кейинчалик ушбу муаммоларни ҳал қилиш воситаси ва улар амалга оширадиган тиббий компьютер тизимлари ҳисобга олинади.
1.3. Тиббий асбоб-ускуналарни ва дастурий таъминотни таснифлаш.
Тиббий асбоб-компьютер тизимлари ёки бошқа усулда аппарат-дастурий комплекслари (АИC) ҳар қандай клиник лаборатория таҳлиллари натижалари сифатини сифат жиҳатидан ўзгартира бошлади. АПC ичида алоҳида жой компьютер мониторинги - ҳар қандай орган ёки органлар гуруҳининг ишлаш параметрларини кузатиш учун мўлжалланган аппарат тизимларини эгаллайди. АИК тадқиқот сифатини ва интенсив техникани янги сифат даражасига кўтарган. Улар тиббий ахборот тизимларининг асосий даражасига тегишли. Ушбу класс тизимининг асосий фарқлари ўқув объекти ва реал вақт билан тўғридан-тўғри алоқа қилиш шароитида ишлашдир. Улар компьютер технологиясидан ташқари, махсус тиббий асбоб-ускуналар, асбоб-ускуналар, визуализация воситалари ва коммуникацияларга зарур бўлган комплекс ўлчаш ва ҳисоблаш тизимлари.
Функционал жиҳатдан АИC қуйидаги турларга бўлинади:
- ихтисослаштирилган,
- кўп функционал,
- мураккаб.
Ихтисослашган (ягона функцияли) тизимлар бир турдаги тадқиқотларни ўтказиш учун мўлжалланган (масалан, электрокардиографик).
Кўп функционал тизимлар сизга турли хил (масалан, электрокардиографик ва электроэнсефалографик) тадқиқотлар ўтказиш имконини беради. Тельефонга ўрнатилган тизимлар муҳим тиббий вазифаларни комплекс автоматлаштиришни таъминлайди. Масалан, беморларнинг энг муҳим физиологик параметрларини кузатиш имконини берувчи интенсив кузатув хонасини автоматлаштиришнинг мониторинги тизими, шунингдек, вентиляторлар фаолиятининг мониторинги.
Ҳозирги кунда АИК турли хил тиббий соҳаларда қўлланилади: кардиология, жарроҳлик, терапия, гастроэнтерология, онкология, педиатрия ва бошқа соҳаларда, яъни диагностика ва мониторингнинг замонавий усуллари талаб этилади.
БҚМ мақсадлари қаторида бир қатор синфларга бўлиниши мумкин. Бунга қуйидагилар киради:
- функционал тадқиқотлар учун тизимлар;
- беморни мониторинг қилиш тизимлари;
- даволаниш жараёни учун бошқарув тизимлари;
- лаборатория диагностика тизимлари;
- илмий биомедикал тадқиқотлар учун муҳим тизимларни алмаштириш учун биотехник тизимлар.
Бундай тизимлар ёрдамида қуйидагилар амалга оширилади:
- қон айланиш тизимини ўрганиш;
- нафас олиш тизимини ўрганиш;
- мия ва асаб тизимини ўрганиш;
- ҳиссиётларни ўрганиш (кўриш, эшитиш);
- рентген текширувлари (компьютер томографияси);
- магнитли резонанс томография;
- ультратовуш диагностикаси;
- радионуклид ишланмалари;
- Термал кўриш ишлари.
Назорат саволлари
1. «Тиббий билим» тушунчаси нимани ўз ичига олади?
2. Мадицинский информатика асосий вазифалари нимадан иборат?
3. Тиббиётдаги таълим жараёнининг бўлимлари нима?
4. Статистик ишлов бериш муаммолари қандай?
5. Тиббий танқид қилиш муаммолари қандай?
6. Қайси беморни "юқори хавф" деб таснифлаш мумкин?
7. Терапевтик жараённи таъминлаш муаммолари қандай?
8. Соғлиқни сақлашнинг асосий вазифалари нимадан иборат?
9. Офис тиббий тизимларининг вазифалари қандай?
10. Ташхис қўйиш ва қарор қабул қилиш жараёнининг моҳияти нимадан иборат?
11. Функционал жиҳатдан АИКнинг фарқи нимадан иборат?
12. АИК синфларини ва уларнинг тадқиқот вазифаларини номланг.
Do'stlaringiz bilan baham: |
