holatga keltirib ,o’quvchalarga yetkazi berish boshlang’ich sinf o’qituvchisidan
pedagogik maxoratni talab qiladi,ya’ni har qanday boshlang’ich sinf o’qituvchisi
33
bo’lishi kerak anashunda o’qituvchi har bir fanni ,fan ichidagi bloklarni
,bo’limlar,mavzularni bir-iri bilan bog’lash imkonyatigi ega bo’ladi .
Ko’rdim suluvlarning eng faranglarini,
Yo hudbinman ,yo sodda kasman men .
Parijning eng ko’rkam restaranlarin,
Bitta tandirimga alishmasman men.
Muhammad Yusuf.
Ta’lim-tarbiya jarayonida butun xolati tushunchalar qisimlarga bo’lib
o’rgatish tushuntirishga boyitishga xarakat qilamiz misol uchun vatan tushunchasi
yuqokida qayd qilingan she’rda tandir tushunchasi bilin bog’lanib ketgan . Buni
kengroq yoritishda mazmunini yoritishda mazmunini boyitishda aynan shu
mavzuga talluqli bo’lgan rivoyatlarga murojat qilamiz.
Mavhumlik—lotincha apstraktio mavhumlik ushbu atamani Aristotel ishlatgan
yunoncha atamadan tarjima Bettsi mumolaga kritgan .
Mavhumlik—taffakurning asosiy usullaridan bo’lib asosan ikki ma’noda
qo’llaniladi.
Birinchidan ,mavxumlik deyilgan aqliy bilish jarayonini aniqlanadi ya’ni
buyumning ko’pgina tomonlari hususiyatlari va ularning o’zaro aloqalari hayolan
tasavvur qilinadi .Ayni paytda ular bir –biri bilan fikran ajratiladi ,ularning
qandaydir bizni qiziqdirgan tomonlari, hususiyatlari alohida alohida tartibda
farqlanadi .
Obyektiv borliq har bir modda buyumning o’ziga xos ko’pgina tomonlari,
hususiyati sifati bor ular boshqa buyum va hodisalar bilan son –sanoqsiz iplar bilan
bog’langan. Bilish jarayonida biz buyumning hamma tomonlarini ,hususiyatni
,sfatini uning boshqa buyumlar, hodisalar bilan bo’lgan son-sanoqsiz aloqalarini
birdan qamrab ololmaymiz. Buyumni yaxlit xolda har tomonmama tahlil qilish
yordamida chuqur o’rganmoq uchun uni fikran parchalab, bo’li yuborish negizida
ularning muxum hususyatlari, aloqalari, nisbatlarini aniqlamoq lozim. Ya’ni
buyumning alohida bir hususyatni uning boshqa hususyatlaridan fikran ayirish va
34
ularning barcha boshqa hususyatlaridan fikran ayirish va uning barcha boshqa
hususiyatlari,diqqat e’tiborini darajali muayyan hislatlaridan uzoqlashib uning
muhim belgilari ajratladi. Bu mavxum lashtirish demakdir.
Mavhumlashtirish umumlashtirish bilan uzviy bog’liq bo’lgan ligi uchun ham
maskur buyumlar qatoridagi har bir buyumga xos muayyan hislatlar etibordan
chetda qolib ularning hammasada uchraydigin jixat, belgilar bu yerda muxim
axamiyat kasb etadi .
Demak,mavhumlik umumiy xislat sifatida o’zini namayon qiladi .
Ikkinchidan mavhum so’zi inson bilish jarayoning natijasi degan manoda
ham anglashiladi. Ushbu manodagi mavhumlik inson myasida, dunyoni bilish
jarayonida, vujudga kelgan tushunchalardan iboratdir. Shunday qilib mavhum
buyumning qandaydir bir muhum, umumiy tomoni sof ko’rinishida qamrab oladi,
ya’ni uyumning borliqda muayyan alohida ko’rinishida mavjud bo’lgan
tamonlarini ifodalaydi.
Insonningmavhumlashtirish qobiliyati abstraktlashtirish usullari, ijtimoiy
tajriba va ilm –fan rivojlanishi ta’siri ostida rivojlana boradi.Mavhumning eng
oddiy shakllari insonning mehnat faoliyati. So’z va tilning rivojlanishi bilan uzviy
bog’liq bo’ladi. Inson o’zining kundalik tajribasida mehnat qurolining bir turini
uning boshqa bir turi bilan almashtirish mumkun ekanligini, shunday qilinganda,
mehnatning samarasi oshib borganini ko’radi va bu jarayonda mehnat qurollarining
umumiy hususyatni fahimlab oladi. Binobarin, amaliy faolayat insonda
mavhumlashtirish qobilyatini yuzaga keltiradi. Mavhumlashtirish turli darajada
bo’lishi mumkun. Masalan, eng sodda mavhumlarning bevosita sezgi, muayyan
tasavurlar bilan bog’liqligi ko’zga tashlanib turadi.
Murakkab mavhumlik buyumlarning sezgidan yashiringan,har hil tomonlari,
hususiyatlarini aks etiradi ,buyumning bu mohiyati zamiriga kirib bora bilish
jarayonini rivojlantiradi. Mavhumlik jarayoni tufayli biz narsa, hodisalarning
muhim tomonlarini, hususiyatlarini aks etiradi,buyumning bu mohiyati zamiriga
kirib bora bilish jarayonini rivojlantiradi. Mavhumlik jarayoni tufayli biz
narsa,hodisalarning muhim tomonlarini ,ularning boshqa tomonlaridan,fikran
35
ajratib olamizki, zotan ,xuddi manashu ajratilgan hislatlar o’zining kelib chiqqan
haqiqiy manbaiga mutloqo xos bo’ladi.
MEHR
Nasiba yo'lda ketayotganida qanoti singan qushchani ko'rib qoldi.
Uni qo'lga olib erkaladi. So'ng uyga olib kelib yuvib- tarab parvarish qildi.
Qushcha sog'ayib ketdi. U Nasibaga o'rganib qoldi.
«Chiriq-chiriq» deb
erkalanadigan bo'ldi.
Mehrli bo'lish yaxshi. Agar
Nasiba qush-chani ko'rmay, beparvo
o'tib ketganida nima bo'lar edi?
Do'stlaringiz bilan baham: 
