1-bob etnologiyaga umumiy tavsif

2-BOB Movarounnahr aholisining etnik tarkibi


2.1 Qo`qon aholisining etnik tarkibi
XVIII asr boshlariga kelib Fargʼonada yangi oʼzbek davlati - Qoʼqon xonligi tashkil topdi¹⁰. Bu davlat oʼzbek davlatchiligi tarixida alohida oʼrin tutadi. Biz bu yerda Qoʼqon xonligi aholisining etnik tarkibi haqida maʼlumot berishni joiz deb bildik. Maʼlumki, Fargʼona vodiysi va unga tutash hududlar aholisi azaldan polietniylik xususiyati bilan Oʼrta Osiyoning boshqa hududlaridan ajralib turgan. Bunday etnik oʼziga xoslilik, Qoʼqon xonligi davrida ham saqlanib qolgan edi.
Qoʼqon xonligi hududida asosan oʼzbeklar, tojiklar, qirgʼizlar, uygʼurlar va qoraqalpoqlar istiqomat qilganlar.Bundan tashqari xonlik hududida son jihatidan kamroq boʼlsada yahudiylar, tatarlar va boshqa etnik jamoa vakillari ham yashar edilar.
Oʼzbeklar. Oʼzbeklar Qoʼqon xonligi aholisining asosiy qismini tashkil qilgan. Taʼkidlab oʼtish oʼrinliki, XX asr boshlariga qadar oʼzbeklarning bir qismi oʼtroq, qolgan qismi esa yarimoʼtroq (yarimkoʼchmanchi) holda yashaganlar. XX asr boshlariga kelib, vodiy oʼzbeklarining 828 mingdan ziyodrogʼi oʼtroq holda yashab, dehqonchilik, hunarmandchilik va savdo-sotiq bilan mashgʼul boʼlganlar. Rus tilidagi adabiyotlarda aholiningushbu oʼtroq qismiga nisbatan «sart» etnonimi qoʼllaniladi.Biroq, keyingi yillarda oʼzbek xalqiga nisbatan bu etnonimni qoʼllanilishi toʼgʼri emasligi va ushbu etnonim mazkur xalqqa past nazar bilan, kamsitilib qarash nuqtai-nazaridan, rusiyzabon tadqiqotchilar tomonida
ilmiy isteʼmolga olib kirilganligi haqidagi fikr-mulohazalar bayon etilmoqda.
Oʼzbek xalqiga nisbatan «sart» etnonimining qoʼllanilishi, tarixiy haqiqatga zidligi, oʼzbek xalqiga ushbu etnonim hech qachon oʼz xalqining nomi sifatida qoʼllanilmaganligi haqida jadidchilik harakatining namoyandasi Mahmudxoʼja Behbudiy ham oʼz davrida taʼkidlab oʼtgan edi. Turli urugʼ-qabilaviy tuzilishga ega boʼlgan yarimoʼtroq (yarim koʼchmanchi) oʼzbeklarning vodiydagi umumiy soni oʼsha davr maʼlumotlariga koʼra 215 ming nafardan koʼproqni tashkil etgan. Bular ichida turk, ming, qipchoq, qurama, yuz, nayman kabilar Qoʼqon xonligi hududidagi yirik etnografik guruhlar hisoblangan. Ushbu urugʼqabilalar oʼzbek xalqini konsolidatsiyalashuvida muhim etnik komponentlar sifatida qatnashdilar.