1. Biologik membranalar: tuzilishi, kimyoviy tarkibi va asosiy vazifalari

29. Donador leykotsitlar: neytrofillar, eozinofillar, bazofillar, ularning tuzilishi va vazifalari.
Neytrofillar yumaloq shaklda, diametri qonda 7- 9 mkm, qon surtmalarida esa yapaloqlashib 10-13 mkm gacha yetadi. Leykotsitlar ichida eng ko`p sonli bo`lib, ular umumiy miqdorining 65-70 foizini tashkil etadi. Donachalari asosiy ikki xildan - birlamchi (azurofil) va ikkilamchi (maxsus) donachalardan iborat. Birlamchi donachalar yirikroq (0,4- 0,8 mkm diametrga) va katta elektron zichlikka ega. Ikkilamchi donachalar elektron zichligi kamroq va o`lchamlari ham nisbatan kichikroqdir (0,2-0,5 mkm). Birlamchi donachalar o`z tarkibida bir qator gidrolitik fermentlar, jumladan, kislotali fosfataza, b-glyukuronidaza, arilsulfataza, proteaza va miyeloperoksidaza saqlaydi. Ikkilamchi donachalarning tarkibi boshqacharoq bo`lib, ularda asosan ishqoriy fosfataza bo`ladi. Ularga xos laktoferrin, kationli oqsillar, lizotsim. Neytrofillar tashqi tomondan ko`p sonli yolg`on oyoqlari (psevdopodiylar) tufayli notekis bo`lgan hujayra qobig`i bilan o`ralgan.
Eozinofillar neytrofillarga nisbatan birmuncha yirikroq bo`lib, diametri qonda 10-11 mkm, qon surtmasida esa 12-15 mkm ga teng. Leykotsitlar miqdorining 2-5% ini tashkil etadi. Eozinofillar yadrosi, neitrofillarnikiga o`xshash tuzilgan bo`lib, alohida bo`laklardan (segmentlardan) iborat. Bo`laklar soni eozinofillarda asosan 2 ta bo`ladi. Eozinofillarni boshqa leykotsitlardan aljatib turuvchi asosiy xususiyati ular sitoplazmasida joylashgan maxsus donachalarning o`ziga xos tuzilishidir. Eozinofil donachalari ikki turli bo`lib, birinchisi yumaloq yoki oval shaklda va neytrofillarnikiga nisbatan yirikroqdir (diametri 0,3-1,5 mkm). Birinchi tur donachalar oval yoki cho`zinchoq shaklda. Donachalarning markazida kristalloid tuzilma joylashgan. Ikkinchi tur donachalar maydaroq (0,1-0,5 mkm) bo`lib, gomogen yoki donador tuzilishga ega. Ularda kristalloid uchramaydi. Bu donachalar oz miqdorda bo`lib, o`zida kislotali fosfataza va arilsulfataza fermentlarini saqlaydi. Eozinofillar aktiv harakat qilish va birmuncha fagotsitoz qobiliyatiga ega. Allergik reaktsiyalarda ishtirok etadi. Eozinofillar sonining oshib ketishi eozinofiliya deb atalib, turli xil allergik holatlarda, jumladan, bronxial astmada, zardob kasalligida, parazitar kasalliklarda va boshqalarda uchraydi. Buyrak usti bezi po`st moddasining gormonlari (glyukokortikoidlar) va gipofiz gormonlarining (AKTG) miqdori oshgan paytda eozinofillar sonining kamayib ketishi kuzatiladi (eozinopeniya). Yashash muddati 10-12 kunga teng bo`lib, shundan 4 kuni suyak ko`migida o`tadi. Qonda qisqa (4-12 soat) bo`lib, keyin to`qimalarga chiqadi va o`z vazifasini bajaradi.
Bazofillar neytrofil va eozinofillarga nisbatan maydaroq bo`lib, o`rtacha diametrlari qonda 7-8 mkm, qon surtmalarida esa 10-12 mkm ga teng. Bazofillar, leykotsitlar ichida eng kam sonli hujayralar. leykotsitlar umumiy miqdorining 0,5-1 % ini tashkil etadi. Bazofillar yadrosi ko`pincha 2 segmentdan iborat. Bazofillar tarkibida qondagi barcha gistaminning yarmi mujassamlashgandir. Ular geparinga boy. Bazofillar tarkibida glikogen, kislotali fosfataza va peroksidaza ham uchraydi. O`z tarkibida ko`p miqdorda geparin va gistamin saqlovchi biriktiruvchi to`qimaning semiz hujayralari allergik reaksiyalarda va immunitet protsesslarida faol ishtirok etadi. Bazofillarning hayotiy sikli 10-12 sutkadan iborat.