1-Bilet 1-Savol Suyuqlik bilan dinamik muvozanatdagi bug' To'yingan bug'

2. O`tkazgich qarshiligining temperaturaga bog’liqligi. O`tkazgichning solishtirma qarshiligi nafaqat materialning tabiatiga va balki uning temperaturasiga ham bog’liqdir. Solishtirma qarshilik va demak qarshilik ham temperaturaga chiziqli bog’liq, ya’ni
,
bu yerda va - o`tkazgichning dagi, va R lar esa t dagi, solishtirma qarshiligi va qarshiligi, - qarshilikning temperatura koeffitsienti deyiladi.

o`tkazgichning temperaturasi bir gradusga o`zgarganda uning qarshiligining nisbiy o`zgarishini ko`rsatadi. Uncha past bo`lmagan temperaturalarda toza metallar uchun

Ifodadan ko`rinib turibdiki qizdirilganganda metallarning qarshiligi ortadi, sovutilganda esa kamayadi.
B unga sabab temperatura ortishi bilan ham erkin elektronlarning, ham kristall panjara tugunlaridagi musbat ionlarning issiqlik harakat tezligi ortishidir. Bu esa o`z navbatida ularning ko`proq to`qnashuviga, elektronlar energiyasining ko`proq yo`qotilishiga., yani elektr qarshiligining ortishiga olib keladi. Bir qancha metallar (Al, Pb, Zu va hakozalar) va ularning qotishmalarining kritik deyiluvchi juda past temperaturalarda T_k(0,14-20K) qarshiliklari sakrab nolgacha kamayishi (120-rasm, 2-chiziq) va ular o`ta-o`tkazuvchan bo`lib qolish kuzatilgan. Bu hodisa birinchi bo`lib 1911 yilda simob bug’lari uchun G.Kamerling-Onnes tomonidan kuzatilgan. O`ta o`tkazuvchanlik hodisasi kvant nazariyasi asosida tushintiriladi.
O`ta-o`tkazuvchanlik hodisasidan amalda foydalanish kritik temperaturaning pastligi natijasida qiyinchiliklar tug’dirmoqda. Lekin hozirgi paytda kritik temperaturasi 100K atrofida bo`lgan o`ta-o`tkazuvchan keramik moddalar mavjud. O`ta-o`tkazuvchanlik hodisasini amalda qo`llash juda ulkan mablag’ni iqtisod qilishini e’tiborga olib bu soxada jadal izlanishlar olib borilmoqda.

Qarshilik termometrlarining ish prinsipi metallar elektr qarshiligining temperaturaga bog’liqligiga asoslangan. Bunday termometrlar temperaturani 0,003 K gacha aniqlikda ulchashga imkon beradi. Ayniqsa suyuqlik termometrlarini qo`llash qiyin bo`lgan joylarda ularning xizmati bekiyosdir.
3. R qarshilikli tashqi qism va r ichki qarshilikli tok manbaidan iborat yopiq zanjirni qaraylik. Energiyaning saqlanish qonuniga muvofiq tok manbaining EYUK zanjirning tashqi va ichki qismlaridagi kuchlanish tushishlarining yig’indisiga teng. Chunki yopiq zanjir bo`ylab ko`chadigan zaryad o`sha potentsiali dastlabki holatdagi nuqtaga qaytib keladi, ya’ni: φ_A= φ_B
ε = IR + Ir
bu yerda IR va Ir mos ravishda, zanjirning tashqi va ichki qismlaridagi kuchlanish tushishlari. Undan hosil qilingan

Ushbu ifoda to`la zanjir uchun Om qonunini ifodalaydi.
Tok kuchi zanjirdagi EYUK ga to`g’ri proportsional, zanjirning qarshiligi va tok manbaining ichki qarshiligi yig’indisiga esa teskari proportsionaldir.

2-savol:
Issiqlik mashinalarida sodir bo`ladigan jarayonlarda uzatiladigan issiqlik miqdori hisobida A ish bajariladi va bunda energiya saqlanish qonuni bajariladi. Tashqaridan olingan va tashqariga qaytarib berilgan issiqlik miqdorining qiymatlari orasidagi Q₀Q₁ ayirma hosil qilingan A ishga teng.

Isitgichdan olingan Q₀ issiqlik miqdorining qancha qismi A ishga aylaganini bilish katta amaliy ahamiyatga egadir. Chunki sovitgichga berilgan Q₂ issiqlik miqdorining amaliy ahamiyati yo`q. Shuning uchun F.I.K. tushunchasi kiritiladi.
(18.1)
Bu foydali ish koeffitsientini hisoblashda o`tgan mavzudagi ikkinchi rasmdagi siklni bajarilishida ishlarni hisoblagan edik, 4 ta bosqichdan iborat bo`lgan bu siklda ishlovchi modda biror manbadan olingan Q<sub>0</sub> issiqlik miqdori hisobga A ishni bajaradi. Shuningdek bu jarayonda Q<sub>1</sub> issiqlik miqdori sovutgichga berilishini ko`rdik. Bu protsess murakkab xarakterlidir. Demak, bu jarayonda sovutgichga bajaradigan Q₁ issiqlik
(18.2)
bilan aniqlanishini o`rgandik. Bunda A-ish isitgichdan olingan Q<sub>0</sub> issiqlik miqdorining qanday qismini tashkil qilishini aniqlash muhimdir. (18.1) formuladan -birga qancha yaqin bo`lsa, ya`ni A ish olingan issiqlik miqdorining qanchalik katta qismini tashkil qilsa, mashina shunchalik ko`p manfaatli bo`ladi.
Biz o`tgan mavzuda Karno siklini ko`rib, bu jarayon ikkita izoterma va ikkita adiabatadan iborat bo`lgan qaytuvchan aylanma protsess ekanligini bilgandik (18.1-rasm).
1 holat hajm V₀, bosim Р₀ va temperatura Т₀ bilan xarakterlanadi. 1 mol ideal gazni ishlovchi modda sifatida olib Karno siklini o`rganamiz. Gaz 2-holatni olguncha hajm V<sub>1</sub>, bosim Р<sub>1</sub> bilan izotermik (T=const) kengayishiga majbur qilamiz: gaz izotermik kengayishi vaqtida isitgichdan Q<sub>0</sub> issiqlik miqdorini oladi va ish bajaradi.
Gaz 2-hajmdan boshlab, hajmi V<sub>2</sub> bosim Р<sub>2</sub> ga teng bo`lgan adiabatik kengayishi imkonini beramiz va u 3-holatga yetib keladi bu holda gazning temperaturasi Т₁ gacha pasayadi.
Gaz 3-holatdan boshlab hajmi V₂, bosim Р₂ bilan xarakterlanib, o`zgarmas temperatura Т<sub>1</sub> bilan siqamiz. Bunday siqilish izotermik siqilish bo`lib, gazni hajmi V₃ va bosimi Р₃ ga teng bo`lgan 4-holatni egallaydi. Bu siqilishda gaz sovitgichga Q<sub>1</sub> issiqlikni beradi va ish bajaradi. Nihoyat, gazni 4-holatdan boshlab adiabatik ravishda shunday siqishimiz, uning hajmi boshlang`ich V₀ hajmni, Р₀ bosimni egallash va uning temperaturasi boshlang`ich temperaturagacha ko`tarilsin. Bunday yonish sikl Karno sikli bo`lib, uning f.i.k.
(18.3)
orqali ifodalanadi.
Bu yerda A - to`la sikl davomida bajarilgan ish.
Q₀ - isitgichdan olingan issiqlik miqdori.
Q₁ - sovutgichga berilgan issiqlik miqdori.
Agar bu protsessda: - Т₀ - деб gazning (18.1)-( 18.2) izotermik kengayishidagi temperaturasi. Т₁ - deb gazning (18.3)-( 18.4) izotermik siqilishdagi temperaturalar desa u holda izotermik kengayishda gaz isitgichdan Q₂ issiqlik miqdorini beradi. Demak isitgichning temperaturasini, Т₀ va sovitgichning temperaturasini Т₁ desak, Karno siklini f.i.k bilan xarakterlanadi:
(18.4)
Bu Karnoning to`g`ri sikli ideal issiqlik mashinasidir. Bunday ideal issiqlik mashinasining f.i.k.  faqatgina isitgichning Т₀ -temperaturasi va sovutgichning Т₁ temperaturasi deb aniqlanadi.
Bu siklning o`tishi natijasiga gaz
(18.5)
ishni bajaradi. Bu holda isitgichdan Q<sub>0</sub> issiqlik miqdori olingan va sovitgichga
(18.6)
issiqlik miqdori berilgan bo`ladi. Demak isitgichning temperaturasi Т₀ qanchalik yuqori bo`lsa va sovitkichning temperaturasi Т<sub>1</sub> qancha past bo`lsa F.I.K. shunchalik yuqori bo`ladi. Isitgichdan olingan Q<sub>0</sub> issiqlik miqdorining shancha ko`p qismi ishga aylanadi va shuncha kam Q1 issiqlik miqdori sovitgichga beriladi.
Agar sovitgichning temperaturasi Т₁=0 bo`lsa =1 bo`lishi mumkin. Ammo absolyut О-ni olib bo`lmaydi. Shuning uchun <1 da bo`ladi. Karno to`g`ri siklning (ideal issiqlik mashinasining) ishlash sxemasi quyidagicha:

18.1-rasm
Korno siklning qaytuvchanlikka nisbatan aksincha yo`nalishda amalga oshirish Karno ideal sovuqlik mashinasi bo`ladi. Uning sxemasi quyidagicha

18.2-rasm

(18.7)
Isitgichga
(18.8)
issiqlik miqdoori beriladi.
Karno aks siklning (ideal sovuqlik mashinasining) ishlash sxemasi 18.2-rasmda keltirilgan. Yuqorida bayon qilingan barcha xulosalarni chiqarishda biz Karno sikli ideal gaz ustida bajarildi, deb faraz qildik. Ammo termodinamikaning ikkinchi bosh qonunidan foydalanib, ixtiyoriy ishlovchi modda ustida bajarilgan qaytuvchan Karno siklning foydalanish koeffitsienti ideal gaz ustida bajarilgan Karno siklning foydali ish koeffitsientiga tengligini ko`rsatish mumkin.

8-Bilet:
9-Bilet:

1-savol: