1. Atom tuzilishi to‘g‘risidagi tasavvurlarning rivojlanishi. Atom tuzilishi. Rezerford tajribasi va

d  2Sind -elementar fazaviy burchak.




2-сурет.

Vodorod atomining spektral seriyalari. Orbitalarni kvantlash

Atom tuzilishini щrganishda 1860 yilda nemis olimlari G.Kirxgof (1824-1887) va R.Bunzen (184-1898) ochgan spektral analiz usuli mu`im rolp щynadi. 1885 yilda shveytsariyalik maktab fizika uqtuvchisi Balmer kuzga kurinadigan sohada vodorod atomining spektral chiziqlarining joylashish vaziyatida maolum qonuniyat borligini sezdi. Balmerning aniqlashicha tulqin uzunlikni kamayishi bilan ular orasidagi masofa ham kamayib borar ekan. Kup yillik izlanishlardan sung tulqin uzunliklari aniq bulgan bu turtta spektral chiziqlarini bitta umumiy formula bilan ifodalash mumkinligi aniqlandi:


2
   ⁿ

^{n 0} n²  4

(4.4)

bu formulada  =3646 ⁰ , formuladagi n ga 3,4,5 va 6 qiymatlar berib, vodorod atomining kuzga

0 ^А

kurinadigan sohadagi turtala spektral chiziqlarining tulqin uzunligini hisoblashimiz mumkin. quyidagi birinchi jadvalda tajribada kuzatilgan tuluin uzunlik bilan (2.1) formula yordamida hisoblab topilgan tulqin uzunlikni mos kelishi kursatilgan.

1-jadval

Chiziular	n	Hisoblab topilgan to`lqin uzunlik , ^0 А	Kuzatilgan to`lqin uzunlik , ^0 А
N- qizil N - yashil N - ko`k N- binafsha	3 4 5 6	6562,80 4861,38 4340,51 4101,78	6562,79 4861,33 4340,47 410174

(4.4) formuladagi ₀ Balpmer seriyasidagi eng kichik tulqin uzunlik ekanligi maolum buldi. Yaoni,

0

^ n 0
im  3646A

n

Spektrdagi uonuniyatni to`lqin uzunlik orqali emas, balki to`lqin chastotasi bilan ifodalash qulayroqdir. Chastota bilan to`lqin uzunlik orasidagi bog`lanishni xisobga olib, Balmer formulasini yorug`lik chastotasi uchun yozamiz

  c ^{4  1}  ^{1 }  cR

 ¹ _ ¹  _{ R} ¹ _ ¹ 



(4.5)




 ^ 2²

_n2 

^{H } ₂2

_n2 

 ₂₂

_n2 








(4.5) formuladagi R_n = =(10967758,1  0,8) m bulib, u vodorod spektridagi barcha chiziqlar

uchun tegishli bulib, Ridberg doimiysi deb ataladi. R=cR_n ham Ridberg doimiysi deb yuritiladi va uni qiymati R=3,29 ^. 10¹⁵ s^-1 ekanligi aniqlangan.

Keyinchalik vodorod atomi spektrida kuzga kurinadigan ulptrabinafsha (UB) va infraqizil (IЫ) sohalarda ham spektral chiziqlar topildi. Spektral chiziqlar tuplamiga spektral seriyalar deyiladi. Bu topilgan chiziular ham Balmer formulasi orqali ifodalanadi. Faqat chegaraviy tulqin uzunligi va (4.5) ifodaning qavsi ichidagi kasrlari bilan farqlanadi. Balmer formulasi umumiy holda

^ min

 cR

 ¹



^{H } _m2

_ ¹ 


_n2 


(4.6)

kurinishda ifodalanadi.(4.6) formulasidagi m va n ning uiymatiga qarab, vodorod atomidagi turli

spektral seriyalarini hosil qilish mumkin: