1. Asbobsozlik materiallariga quyiladigan talablar. Asbobsozlik uchun po`latlarni sinflarga bo`lish. Uglerodli va legirlangan asbobsozlik po`lati. Shtamp po`latlari. Qattiq qotishmalar

B2Ф va XВ4 po`latlari yuqori qattiqlikka ega bo`lganligi uchun metall arralar, metall uymakorlik asboblari uchun ishlatiladi. Yuqorida ko`rsatilgan po`latlarga toblash va past temperaturadagi bo`shatish qo`llaniladi. Natijada qattiqligi HRC 62-65 ga ega bo`ladi.

• B2Ф va XВ4 po`latlari yuqori qattiqlikka ega bo`lganligi uchun metall arralar, metall uymakorlik asboblari uchun ishlatiladi. Yuqorida ko`rsatilgan po`latlarga toblash va past temperaturadagi bo`shatish qo`llaniladi. Natijada qattiqligi HRC 62-65 ga ega bo`ladi.

Po`lat markasi	Termiik ishlash 1°C		Qattiqlik NRC
	Toblash	Bo`shatish
11ХФ	830 - 860	140-160	62-65
13Х	780 - 800	100-120	65-66
ХВСГ	840'- 860	140-160	62-64
9ХС	860 - 880	140-160	62-65
X	840-850	150-160	62-64
В2Ф	810-830	140-160	64 - 65

O`lchov asboblar uchun X (0,95 - 1,1% uglerod, 1,3 - 1,65% СЧ), 12X1 (1,15 - 1,25% C, 1,3 - 1,65% СЧ) ishlatilib, 850 - 870 0S moyda toblanib 120 - 140 0S da bo`shatiladi, qattiqligi HRC 63 - 64 bo`ladi. Yuqori issiqlikka chidamli po`latlarga tezkesar po`latlar kiradi (GOST 19265 - 73). Ularning issiqbardoshligi 600 - 650 0S bo`lib, uglerodli po`latlarning issiqbardoshligidan ikki uch barobar katta. Keskich turg`unligi esa 10-30 barobar katta. Bu po`latlarga Р9, Р18, Р18К5Ф2, Р10К5Ф2, Р9М4К8, Р6М5, Р12 lar kiradi. Po`lat tarkibidagi volfram va vannadiy po`latning toblashdan keyingi qattiqligini oshishiga olib keladi (HRC=63-67).

• O`lchov asboblar uchun X (0,95 - 1,1% uglerod, 1,3 - 1,65% СЧ), 12X1 (1,15 - 1,25% C, 1,3 - 1,65% СЧ) ishlatilib, 850 - 870 0S moyda toblanib 120 - 140 0S da bo`shatiladi, qattiqligi HRC 63 - 64 bo`ladi. Yuqori issiqlikka chidamli po`latlarga tezkesar po`latlar kiradi (GOST 19265 - 73). Ularning issiqbardoshligi 600 - 650 0S bo`lib, uglerodli po`latlarning issiqbardoshligidan ikki uch barobar katta. Keskich turg`unligi esa 10-30 barobar katta. Bu po`latlarga Р9, Р18, Р18К5Ф2, Р10К5Ф2, Р9М4К8, Р6М5, Р12 lar kiradi. Po`lat tarkibidagi volfram va vannadiy po`latning toblashdan keyingi qattiqligini oshishiga olib keladi (HRC=63-67).

Asbobsozlik poʻlatlari

Po`lat tamg`asi	С%	Сч%	W%	V%	Мо%
Р18	0,7-0,8	3,8-4,4	17,5-19	1-1,4	0,5-1,0
З9	0,85-0,95	3,8-4,4	8,5-9,5	2,3-2,7	1,0
Р6М5	0,82-0,9	3,8-4,4	5,5-6,5	1,7-2,1	5,0-5,5

Uglerodli va legirlangan asbobsozlik po`lati

• Bu po`latlar uglerodli va legirlangan po`latlarni kesib ishlaydigan asboblar uchun ishlatiladi. Yuqori mustahkam issiqbardosh va olovbardosh po`latlarni kesib ishlaydigan tezkesar po`latlar tarkibiga kobalt kiritiladi: Р18К5Ф2, Р9К5, Р6М5К5, Р9М4К8, 12АМ9К5, Р2АМ9К5. Volframli yuqori uglerodli po`lat tarkibida azot kiritilishi po`latni, karroziyabardoshligini oshiradi: 11РЗАМЗФ2. Tezkesar po`latlarga 1200-1260°C gacha qizdirilib, toblash va toblashdan keyin u marta 550-560°C da bo`shatish qo`llaniladi.

Qizdirish tuz eritmasi ВаСl2 olib boriladi. Bu po`latlar keskich, freza uchun ishlatiladi. Shtamp po`latlari. Bu po`latlar metallni qaysi temperaturada deformatsiyalashiga ko`ra ikkiga bo`linadi: 1. Sovuq metallni deformatsiyalaydigan shtamp po`latlari: X, 9ХС, ХВГ, У10, У11. Po`latlarning toblash chuqurligi 150-200 mm gacha bo`lgan shtamplar uchun Х12, X13М, Х12Ф1 po`latlari ishlatiladi. Bu po`latlarga toblash (moyda), past temperaturagi bo`shatish qo`llanilgandan keyin HRC 61-63 bo`ladi.

• Qizdirish tuz eritmasi ВаСl2 olib boriladi. Bu po`latlar keskich, freza uchun ishlatiladi. Shtamp po`latlari. Bu po`latlar metallni qaysi temperaturada deformatsiyalashiga ko`ra ikkiga bo`linadi: 1. Sovuq metallni deformatsiyalaydigan shtamp po`latlari: X, 9ХС, ХВГ, У10, У11. Po`latlarning toblash chuqurligi 150-200 mm gacha bo`lgan shtamplar uchun Х12, X13М, Х12Ф1 po`latlari ishlatiladi. Bu po`latlarga toblash (moyda), past temperaturagi bo`shatish qo`llanilgandan keyin HRC 61-63 bo`ladi.

Shtamp po`latlari.
Bundan tashqari yuqori Сч li po`latlar metallni deformatsiyalash uchun ishlatiladigan shtamp po`latlari 4ХВС2, 5ХВС2, 6ХВС2, 4ХВС, 6ХС ga 1100 0S da toblash 150-1700C da bo`shatish qo`llaniladi.

Qattiq qotishmalar.  

• Issiq holdagi metallni deformatsiyalash uchun 5ХГМ, 5ХНСВ, ХНМ, ЗОХ2НМФ po`latlaridan foydalaniladi. Bu po`latlar toblab 500-570°C da bo`shatilgandan keyin ularning qattiqligi 35-38 HRC bo`ladi.