1. Asab tizimining homila ichida rivojlanishi Shartli reflektor faoliyatni tekshirish usullari

 tizimi kasalliklarining asosiy simptomlarini tekshirish usullari 
Asabruhiy rivojlanishni murakkabligi va ko' p darajaliligi katta klinik ahamiyatga ega. Bolaniasaruhiy rivojlanishining normadagi bosqichlarini bilish nevrologik buzilishlarni erta diagnostika qilishga yordam beradi.Bolani psixik statusini baholashda uni ongiga, vaqtni mo' ljal olishiga, o' zini adekvat tutishiga, nutq rivojlanishiga, harakat aktivligiga, o' ziga xizmat ko' rsatish qobiliyatiga, ozodaligiga, emosional reaksiyalariga, intellektiga e' tibor berish kerak. Bolaning asabruhiy holati haqidagi kerakli ma' lumotlarni olishda uning mimikasi, o' zini tutishi - o' yini, impulsivligi tarbiyasi, harakatlarini mutanosibligi inobatga olinadi. 
Anamnezning xususiyatlari. Erta yoshdagi bolalarda shikoyatlar bo' lmaydi. Onasi bolani bezovtaligiga uyquning buzilishiga, rivojlanishda tengdoshlaridan orqada qolishiga shikoyat qilishi mumkin. Maktab yoshidagi bola holsizlikka, charchashga, ko' rish qobiliyati pasayishiga, uyquning buzilishiga, bosh og' rishiga (neyrosirkulyator disfunksiyada, miya ichi bosimini oshishida, meningitda, miya ichi o' smasida); bosh aylanishiga va holatini yyengillashtirmaydigan qayt qilishga (bosh miyani organik zararlanishida va gipertenzion sindromda, hamda neyrosirkulyator disfunksiyada); qadam tashlashidagi buzilishlarga. 
Anamnezda tasvirlanishi kerak: xavfli omillarni borligi; asab tizimining shakllanish bosqichlari; asab kasalliklarining klinik kyechishi darajalari va ko' rinishlari. 
Asab tizimi shakllanishiga ta' sir etuvchi omillar. Homila ichida: homiladorlikdagipatologiyalar; oziqlanishdagi yetishmovchiliklar; kasbiy zararliklar, zararli odatlar (alkogol, chekish, toksikomaniya va boshqalar), intoksikasiyalar, homiladorlikdagi onaning infeksiontoksik kasalliklari, dori vositalarini qo' llash, homila gipoksiyasi, bola tashlash xavfi. Intranatal: asfiksiya va tug'ruqdagi travma; gemolitik kasallik; jinsiy yo'l bilan o'tadigan infeksiyalar va boshqalar. Postnatal (birinchi oylar va yillar): bolaning kasalliklari; kun tartibi va ovqatlantirishni buzilishi; tarbiya va parvarishni buzilishi. 
Harakat sferasi holatini baholash. Harakatlar spontanligi (o' zo'zidan), passiv harakatlar, aktiv harakatlar baholanadi. Harakat aktivligini spontanligi chaqaloqda ikki marotaba baholanadi: nevrologik tekshiruv boshida va oxirida. Sog' lom chaqaloq oyog' ini bukadi va yozadi, ularni chalishtiradi, yozilgan barmoqlari bilan atetozsimon koordinasiyalanmagan harakatlar qiladi. Asab tizimining kasalliklarida va mushak ipotoniyasida spontan harakatlar kamayadi; ochlik, sovuq qotish, og' riq, nam tagliklar - ularni kuchaytiradi.Passiv harakatlar bola bo' g' imlarini bukish va yozish yo' li bilan tekshiriladi. Passiv harakatlarni cheklanishi (amalga oshmasligi) mushak tonusini yuqoriligi yoki bo' g' imlar shikastlanishi bilan bog' liq bo' lishi mumkin. Passiv harakatlar hajmini ortishi, bo' g' imlar relaksasiyasi mushak tonusini pasayishidan dalolat beradi. Aktiv harakatlar bolani sergaklik paytida, u bilan o' ynash yoki yyengil ginastik mashqlarnibajarish orqali tekshiriladi. Shu bilan turli mushak va bo' g' imlarda harakatni cheklanishi yoki yo' qligi aniqlanadi (markaziy nerv tizimi shikastlanishlarida - parez, paralich; mushaklarni, suyaklarni, bo' g' imlarni anatomik o' zgarishlarida, og' riqlarda). Bolani tashqi ko' rinishi, o' zini tutishi, bir ikkita oson savolga javob berishi uni somatik va psixik holati haqida umumiy ma' lumot beradi. Asab-ruhiy rivojlanishni o' z vaqtida aniq baholash uchun bolani yoshiga mos shartli ravishda 6 ta bosqich ajratilgan: 
I bosqich - 0-1 oylik; 
II bosqich - 1-3 oylik; 
III bosqich - 3-6 oylik; 
IV bosqich - 6-9 oylik; 
V bosqich - 9-12 oylik; 
VI bosqich - 1-3 yosh. 
Shuning uchun 5 ta me' zonni baholagach, sharsiz reflekslar namoyon bo' lishi haqidagi ma' lumotlarni bolaning yoshi bilan solishtirish zarur. Normada asab-ruhiy rivojlanishni ko' rsatkichlari keltirilgan yosh bosqichiga mos kelishi kerak. Ba'zan bu me' zonlarni shakllanish ketmaketligi biroz buzilgan bo' lishi mumkin: ulardan biri 1 bosqichga oldinlab ketadi, boshqasi — 1 bosqich orqada. Uzoq davom etgan kasallik va tarbiyaning yetishmasligi barcha ko' rsatkichlarni faqat bitta bosqich orqada qolishiga olib kelishi mumkin, lekin undan ortiq emas. Asab tizimi uchun bunday kechikish funksional hisoblanadi. Asabruhiy rivojlanishni 2 va undan ortiq bosqichga kechikishi rivojlanishni patologik orqada qolishini bildiradi va bunda ensefalopatiya tashxisi qo' yiladi.
Bolaning normal rivojlanishida barcha bosqichlar 2 yoshga borib o' z nihoyasiga yetishi kerak. Agar bunday bo' lmasa, unda ikki yoshdan keyin aniq oligofreniya, gidrosefaliya, epilepsiya kabi tashxislar qo' yiladi. 
Oligofreniya- bolaning asabruhiy va aqliy rivojlanishini orqada qolishi (tug' ma, aqliy zaiflik). Oligofreniyani 3 darajasi farqlanadi: debillik, imbesillik va idiopatiya. 
Debillik - oligofreniyani yyengil darajasi. Bunday bolalar oddiy maishiy savollarga qiynaladilar, yomon o' qiydilar. 
Imbesillik - oligofreniyani o' rtacha darajasi. Bunday bolalarni fikrlashi primitiv. Nutqni tushunmaydi, qisqa jumlalarni ayta oladi. Imbesillar agressiv bo' ladi, parvarish va e' tiborga muhtoj. 
Idiopatiya - oligofreniyani og' ir darajasi. Bunday bolalar gapira olmaydilar, passiv bo' ladilar, odamovi va tashqi yordamsiz hayot kechira olmaydilar. Parez, paralichlar, koordinasiyani va sezuvchanlikni buzilishi kuzatiladi. Eshushni buzilish darajasi bemor bola ahvolini og' irlik darajasini baholashda katta ahamiyatgaega: 
1. Somnolent - karaxtlikni yyengil darajasini bildiradi, umumiy holsizlik, yuqori uyquchanlik, bu ko' p infeksion kasalliklarning boshlanish davriga xos. 
2. Stupor - bu gangish holati, psixika va harakatni tormozlanishi, odatiy tashqi qo' zg'atuvchilarga reaksiyaning yo' qligi. 
3. Sopor - holati chuqur uyqu bilan xarakterlanadi, karaxtlik, xotiraning yo' qolishi, «sezmaslik», harakasizlik yoki maqsadsiz harakatlar, bemorni shovqinli nafasi. Shu bilan birga juda kuchli qo' zg' atuvchilarga reaksiya saqlanishi mumkin, pay, suyak usti reflekslari susaygan. Infeksiontoksik jarayonni avjida kuzatiladi. Koma - eshushni chuqur buzilish, yo' qotilish holati. Bunda oliy nerv faoliyatining, sezuvchanlik va harakat faoliyatining buzilishi, chuqur tormozlanish, hamda bosh miya po' stlog' i va asab tizimi pastki qismlari shikastlanishi natijasida yuzaga keladi. Shu bilan birga hayotiy muhim faoliyatlar buziladi (qon aylanishi,
nafas olish va boshqalar). Saqlanib qolgan vegetativ funksiyalar organizmni yashashini ta' minlab turadi. 
I darajasi (yengil)- eshush va ongli harakatni yo' qligi, shox parda va korneal reflekslar saqlangan. 
II darajasi - eshushi bo' lmaydi, arefleksiya kuzatiladi (faqat qorachiqni yoruglikka sezuvchanligi saqlangan, nafas ritmida o' zgarishlari bor). 
III darajasi - barcha reflekslar yo'qligi kuzatiladi, qon aylanishi va nafas olishda buzilishlar,sianoz va gipotermiya. 
Meningial sindrom. Miya pardalarini zararlanishida yuzaga keladigan (yallig' lanishli va yallig' lanishsiz genezli) klinik simptomlar meningial sindrom deb ataladi. Meningeal sindrom yallig' lanish genezli, yuqori o' lim xavf meningitni (yiringli va serozli) klinik belgisi hisoblanadi. Uni ko' proq uchraydigan belgilari quyidagilar: 
- bosh og' rishi (erta yoshdagi bolalarda u bir tonli, bir xildagi yig' i bilan kuzatilad)- ko' ngil aynashi, qusish;
- kichik bolalarda - katta liqildoqni bo' rtishi, tarangligi va pulsasiyasi 
- pediatrlar uchun juda ahamiyatli belgi; 
- umumiy giperesteziya (yuqori sezuvchanlik) - bola terisiga og' riqsiz tegish uni bezovtalantiradi, yig' lashi, chinqirishi kuzatiladi; 
- ensa mushaklari rigidligi; 
- Brudzinskiy, Kernig, Flatau, Lesaj ―ilintirmoq‖ simptomlari musbat. Ensa mushaklari rigidligi ensa mushaklari tonusini ortishi sababli yuzaga keladi va boshni oldinga egishni imkoni bo' lmaydi. 
Brudzinskiy simptomi: 
a) Yuqori - boshni iyak ko' krakka tekkuncha oldinga egilishi ikkala oyoqni tizza va son-chanoq bo' g' imida bukilishini chaqiradi. 
b)O' rta- simfizga bosganda (qovuq soqasiga) oyoqlar tizza va son-chanoq bo' g' imida bukiladi. 
v) quyi- bir oyoqni sonchanoq bo' g' imida bukib, tizza bo' g' imida yozganda, ikkinchi oyoqning ham shu bo' g' imlarida reflektor holda bukilishi kuzatiladi. 
Kering simptomi: agar bola oyog'ini tizza va sonchanoq bo'g'imida bukilsa (yotgan holatida), keyin uni tizza bo'g'imida yozish mumkin emas. Bu refleks miya pardalari,\orqa miya shoxchalarini, piramida tizimi holatini ko' rsatkichi hisoblanadi. 4 oygacha bo' lgan bolalarda fiziologik hisoblanadi, shu yoshdan chaqirilishi patologik belgi hisoblanadi. 
Lesaj ―ilintirmoq‖ simptomi: agar meningial sindrom bilan og'rigan bolani, qo’ltiqostidan ushlab ko'tarilsa, u oyog'ini tizza va sonchanoq bo'g’imida bukadi, hamda shu holda ularni ushlab turadi (sog'lom bola bu sinamada oyoqlarini erkin bukadi va yozadi). Flatau simptomi - boshni oldinga tez egganda ko' z qorachig' ini kengayishi kuzatiladi. Meningitda orqa miya suyuqligini o' zgarishlari: Serozli meningitda orqa miya suyuqligini bosimi sezilarli ortadi. Suyuqlik punksiyada daqiqasiga 40 tomchidan ortiq tezlikda chiqadi (normada 20-40 tom/daq). 
Tiniqligi: Serozli meningitda tiniq, yiringli meningitda xira, tuberkulyozli meningitda och sariq rangda. 
Sitoz: Polisitoz (hujayralar sonini ortishi), yiringli meningitda- neytrofilli, serozli meningitda limfositar. Oqsil: 0,4 - 1 g/l gacha ortgan (normada 3 oygacha 0,2-0,5 g/l, 4-6 oygacha 0,18-0,36 g/l, 6 oydan kattalarda 0,16
0,24 g/l). Pandi sinamasi yuqori musbat. 
Ensefalitik reaksiya. Infeksion kasalliklar va toksikozlarda ensefalitning og' ir bo'lmagan, o'tadigan simptomlari kuzatiladi. Ko'p hollarda bu reaksiya tirishishlar, katta yoshdagi bolalarda yuqori tana harorati fonida turli illyuziya, galyusinatsiyalar bilan birga keladi. Intoksikasiya kamaytirilganda bu simptomlar mustaqil ravishda o'tadi. 
Gipertenzion - gidrosefal sindromning asosiy simptomlari. Kasallik asosida bosh miyadagi suyuqlik saqlovchi bo'shliqlar kattalashuvi va orqa miya suyuqligining bosimi ortishi yotadi. Meningizm simptomlari bilan xarakterlanadi (ensa mushaklari regidligi, Brudzinskiy yuqori refleksi), qusish, liqildoqni bo'rtishi. Tug' ma gidrosefaliyada tug' ilgandagi bosh o'lchami o'zgarishsiz yoki biroz katta bo'ladi. O'lchamlarni sezilarli kattalashuvi va boshqa belgilar (sharsimon bosh, kalla suyaklari choklarini ochilishi, kat liqildoqning o'lchamlari kattalashishi, bosh terisini yupqalashuvi, yarim ochiq, botiq ko'zlar, katta bo'rtib turgan peshona, shalpangquloqlar) hayotining birinchi haftalaridan rivojlanadi. 
Mikrosefaliya — bosh suyagini kichikligi. Bunday bolada boshning yuz qismi,miya qismidan katta. Liqildoqlar va choklar ko' pincha berk. Kelajakda yuz qismi miya qismidan kattalashib boraveradi, bosh tepaga qarab kichraygan. Kichik va tor peshona, katta quloqlar past joylashgan. Ko' pincha aqliy rivojlanish past darajada. Kam hollarda mikrosefaliya orttirilgan xarakterda bo' lishi mumkin. 
Xulosa Agar bolakay yil davomida ko‘p va uzoq vaqt davomida kasalliklarga chalingan bo‘lsa, u holda bolani pediatr, gastroenterolog, immunolog, LOR va stomatolog ko‘rigidan o‘tkazish lozm. Ularga uchrashdan avval esa ayrim taxlillarni oldindan topshirib tayyorlab qo‘yishingiz mumkin. Bular disbakteriozni aniqlash uchun axlat, immun va interferon holatini aniqlash uchun qon taxlili. Shifokorlar taxlillar asosida maxsus taxlillarni ham buyurishi mumkin. Masalan yo‘tal bosilmasligi holatida mikoplazma, pnevmocistni aniqlash uchun taxlil topshirishlar buyurilad (og‘iz bo‘shlig‘idan surtmalar), og‘iz bo‘shlig‘idan surtmalar surunkali tonzillitlarda topshirish buyuriladi. Surunkali kasalliklarga alohida e‘tibor berib, ularni davolashga astoydil yondashish lozim. Bolada surunkali kasallikning mavjudligi uning organizmining himoya vazifalari sust bo’lishiga va teztezshamollashlarga sabab bo‘lishi mumkin. Surunkali gaymoritlar, tonzillitlar, adenodlar, atipik infeksiyalar (mikoplazma, pnevmocist, xlamidiya, gijjalar) bolaning immunitetiga salbiy ta‘sirini ko‘rsatadi. Oddiy bo‘lib ko‘ringan kariesli tishlar ham bolaning immunitetining pastligiga va teztez shamollashlarga sabab bo‘lishi mumkin. Har tomonlama tekshiruvlardan so‘ng surunkali infeksiyaning koni topilsa va u bartaraf etilsa, bola keyingi yilda bu qadar teztez kasal bo‘lavermaydi. Bola immunitetining umumiy holatiga ichak florasining ahamiyati nihoyat kattadir. Chunki aynan ichaklarda immunoglobulin va immunkomponent hujayralarning hosil bo‘lishi sodir bo‘ladi. Bola tanasiga kirgan foydali moddalar, foydali oziqovqatlar aynan ichakda so‘riladi. Shu bilan birga aynan shu yerda bir necha milliard immunokomponent limfoid hujayralar yashaydi, ular doimiy ravishda bizning sog‘ligimizni himoya qilish uchun shay turadilar. Shlaklari ko‘p ichaklar ham immunitetning pastligiga sabab bo‘lishi mumkin, chunki normal ichak bajaradigan, foydali moddalarni so‘rish qobiliyati unda sust bo‘ladi.
IMMUNITET 
Ichaklar joyida bo‘lishi va normal ravishda o‘z vazifasini bajarishi uchun bola ko‘proq gazsiz mineral suv, sutqatiq mahsulotlari hamda klechatkaga boy mahsulotlarni yetarli darajada iste‘mol qilishi lozim. Agarda immunitetning pastligiga disbakterioz sabab bo‘lsau holda shifokor buyurgan taxlilni amalga oshirib, aynan qaysi bakteriyalar yetishmasligi aniqlangandan so‘ng, bolaga xos davolash kursini o‘tkazish lozim. Bola immunitetini oshirishda ichaklar uchun foydali bo‘lgan suli qaynatmasini ichish ijobiy natija beradi. Ushbu muolajani yozda bajarish lozim. 6 oylikdan bir yoshgacha bo‘lgan bolalarga bunday qaynatmani 1 choy qoshiq, bir yoshdan – bir oshqoshiq, 2 yoshdan 5 yoshgacha bo‘lgan bolalarga – 2 osh qoshiq, 5 yoshdan so‘ng esa – 100 ml. berish tavsiya etiladi. Suli qaynatmasi quyidagicha tayyorlanadi: yarim stakan yuvilgan suli (suli yormasi emas) ustiga 1,5 litr fil'trlangan suv quyiladi (sirlangan idishda). Ertalab 1,5 soat davomida, past olovda yopiq qopqoqli holatda qaynatiladi. Shunday holatda sulining ustki qatlamida mavjud B guruhi vitaminlari suvga o‘tadi. So‘ng ushbu qaynatma tindirilib, suvi siqib olinadi. Ushbu qaynatmani ikki kungagina tayyorlash kerak va u muzlatgichda saqlanishi lozim. Qaynatma bolaga ovqatdan oldin berilishi lozim. Uning mazasi deyarli yomon emas va bolajon uni bir zumda ichib quyadi deb o‘ylaymiz. Faqat unutmang suli bolaning ichini bo‘shashtiradi. Shu sababli ushbu qaynatmani berishdan avval bolangizning shifokori bilan maslahat qilganingiz ma‘qul, ehtimol u sizning farzandingizga mos miqdorni belgilab beradi. Co‘sishi, nizoli vaziyat ahamiyatining yo‘qolishi, avvalgi turmush tarziga va hokazolar tufayli nizoning hal bo‘lishi natijasida nevrozdan mustaqil qutilish hollari ham qayd qilinadi. Obsessiv-kompulsiv buzilishda birinchi o‘rindagi davolash sifatida kognitiv-xulq terapiyasi (KXT) va SQUSI (serotonin qayta ushlanishining selektiv ingibitorlari) yoki klomipramin guruhi antidepressantlarini qo‘llash tavsiya etiladi. Kognitiv-xulq terapiyasidan tashqari, psixodinamik terapiya yoki psixoanaliz ham ishlatiladi, lekin ularning samaradorligi, KXT samaradorligidan farqli o‘laroq, kam isbotlangan. KXT — bu obssesiv-kompulsiv buzilishda samaradorligi nazorat ostida o‘tkazilgan tadqiqotlar bilan tasdiqlangan psixoterapiyaning yagona turidir. Obsessiv-kompulsiv buzilishni kognitiv davolashda adapitvlikka o‘rgatish qo‘llaniladi — bu texnikada terapevt bemorda qayta-qayta o‘rnashib qolgan fikrlarni chaqirishga harakat qiladi, natijada bunday fikrlar bemor uchun xavflilik ahamiyatini yo‘qotadi va xavotirning pasayishiga sabab bo‘ladi deb taxmin qilinadi. Shuningdek javobni oldini olishning yashirin texnikasi ham ishlatiladi: terapevtlar bemorlarni adaptiv o‘qitish davomida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan o‘rnashib qolgan fikrlardan chalg‘ish yoki saqlanishga o‘rgatadi. Kognitiv nazariya tarafdorlari fikrlariga ko‘ra, bunday buzilish insonning yoqimsiz, keraksiz o‘ylari mavjudligi xususiyatlaridan kelib chiqadi: ba‘zi odamlar uchun yoqimsiz fikrlar shu darajada jirkanch va zo‘riqtiradigan ta‘sir ko‘rsatadiki, ular bunday fikrlardan qochish yoki ularni bartaraf qilishga urinishadi. Bu sa‘y-harakatlar fikrlarning o‘rnashib qolishiga olib keladi, ular noqulaylikni bir muddat pasaytiradi va qayta-qayta takrorlanaveradi, qutilishga harakat qilish esa ular bilan bog‘liq tashvishlarni yanada kuchayishiga sabab bo‘ladi. KXT boshqa nevrozlarda ham qo‘llaniladi. Masalan, umumiy xavotirli buzilishda odatda ikkita kognitiv yondashuv qo‘llaniladi. Ellis va Bek nazariyasiga asoslangan yondashuvdan biriga amal qilgan holda, terapevtlar odamlarga ularning buzilishlari asosida yotgan noadekvat ishonchlarini o‘zgartirishga yordam berishadi. Ikkinchisi esa odamlarni stressli vaziyatda o‘zini tutishga o‘rgatadi. Fobiyalarda xulq-atvor terapiyasi tarafdorlari ta‘sir terapiyasi uslubidan foydalanishadi, uning davomida qo‘rquvlari mavjud kishilar ularni qo‘rqitadigan narsalar va vaziyatlarga duchor qilinadi masalan agorafobiyaga chalingan odamlarga asta-sekin uylaridan uzoqlashish va ko‘proq jamoat joylariga tashrif buyirish o‘rgatiladi. Panik hujumlarda kognitiv terapevtlar insonlarning o‘z tana sezgilarini noto‘g‘ri interpretatsiya qilishni to‘g‘irlashga harakat qilishadi. Nevrozda psixoanaliz ham qo‘llaniladi. Ko‘pgina psixoanalitik maktablar fikriga ko‘ra, bemor o‘z ziddiyatlarini tan olishi, o‘zining shaxsiyati haqida aniqroq tasavvurlarga ega bo‘lishi kerak. Psixoterapiyaning asosiy vazifasi bemorga nevroz rivojlanishiga olib kelgan barcha munosabatlar jamlanmasini tan olishga yordam berishdir. Psixoterapiyaning natijasi bemorga uning hayotiy tajribasi, bu tajriba asosida shakllangan atrofdagi odamlar bilan munosabatlar tizimini ziddiyatga kelgan vaziyat va kasallikning namoyon bo‘lishi bilan bo‘lgan nisbatini bemorga tushuntirishdan iborat. Psixoanaliz tez-tez tanqid qilinadi. 1994-yilda Klaus Grave bir guruh olimlar bilan psixoanaliz va tegishli psixoterapevtik qo‘llanmalarning samaradorligini o‘rganishga bag‘ishlangan 897 eng muhim empirik tadqiqotlar meta-tahlilini chop etdi. Uning mazmunida Grave xulq-atvor terapiyasi psixoanalizga nisbatan ikki barobar samarali ekanligiga ishora qildi. «Psixoanaliz zararlimi» degan maqolada amerikalik psixolog Albert Ellis psixonalizdan foydalanishning zarari to‘g‘risida o‘z fikrini bildirdi. Xususan, u psixoanaliz umuman olganda noto‘g‘ri taxminlarga asoslanganligi, u bemorlarni o‘zlari ustida ishlash zarurligidan uzoqlashtirishi, hozirgi harakatsizligiga bahona berishini ta‘kidlagan.
Emotsional barqarorsizlikdan aziyat chekayotgan bemorlar, ko‘pincha psixotrop dorilarningnojo‘ya ta‘siriga, ayniqsa sezgir bo‘ladi. Ba‘zi psixofarmakologik dorilar o‘xshash nevrotik namoyon bo‘lishli nojo‘ya ta‘sirlarga ega, va natijada — davolash davomida ularning kuchayishi ehtimoli mavjud. Nevrozni davolashda gipnoz va autogen mashg‘ulotlar juda muhim o‘rin tutadi. Agar nevroz mavsumiy ruhiy tushkunlik sababli yuzaga kelgan bo‘lsa, uni davolash va oldini olish uchun, quyoshli kunlar sayr qilish yoki nur bilan davolash ko‘rsatiladi.
Asab tizimi kasalliklarining asosiy simptomlarini tekshirish usullari
Asab-ruhiy rivojlanishni murakkabligi va ko‘p darajaliligi katta klinik ahamiyatga ega. Bolani asab-ruhiy rivojlanishining normadagi bosqichlarini bilish nevrologik buzilishlarni erta diagnostika qilishga yordam beradi. Bolani psixik statusini baholashda uni ongiga, vaqtni mo'ljal olishiga,o'zini adekvat tutishiga,nutq rivojlanishiga, harakat aktivligiga, o' ziga xizmat ko' rsatish qobiliyatiga, ozodaligiga, emosional reaksiyalariga, intellektiga e' tibor berish kerak. Bolaning asab-ruhiy holati haqidagi kerakli ma'lumotlarni olishda uning mimikasi, o' zini tutishi - o' yini, impulsivligi, tarbiyasi, harakatlarini mutanosibligi inobatga olinadi.
Anamnezning xususiyatlari. Erta yoshdagi bolalarda shikoyatlar bo' lmaydi. Onasi bolani bezovtaligiga uyquning buzilishiga, rivojlanishda tengdoshlaridan orqada qolishiga shikoyat qilishi mumkin. Maktab yoshidagi bola holsizlikka, charchashga, ko' rish qobiliyati pasayishiga, uyquning buzilishiga, bosh og' rishiga (neyrosirkulyator disfunksiyada, miya ichi bosimini oshishida, meningitda, miya ichi o' smasida); bosh aylanishiga va holatini yyengillashtirmaydigan qayt qilishga (bosh miyani organik zararlanishida va gipertenzion sindromda, hamda neyrosirkulyator disfunksiyada); qadam tashlashidagi buzilishlarga. Anamnezda tasvirlanishi kerak: xavfli omillarni borligi; asab tizimining shakllanish bosqichlari; asab kasalliklarining klinik kyechishi darajalari va ko' rinishlari.
Asab tizimi shakllanishiga ta' sir etuvchi omillar. Homila ichida: homiladorlikdagi patologiyalar; oziqlanishdagi yetishmovchiliklar; kasbiy zararliklar, zararli odatlar (alkogol, chekish, toksikomaniya va boshqalar), intoksikasiyalar, homiladorlikdagi onaning infeksion-toksik kasalliklari, dori vositalarini qo' llash, homila gipoksiyasi, bola tashlash xavfi. Intranatal: asfiksiya va tug' ruqdagi travma; gemolitik kasallik; jinsiy yo' l bilan o' tadigan infeksiyalar va boshqalar. Postnatal (birinchi oylar va yillar): bolaning kasalliklari; kun tartibi va ovqatlantirishni buzilishi; tarbiya va parvarishni buzilishi. Harakat sferasi holatini baholash. Harakatlar spontanligi (o' z-o' zidan), passiv harakatlar, aktiv harakatlar baholanadi. Harakat aktivligini spontanligi chaqaloqda ikki marotaba baholanadi: nevrologik tekshiruv boshida va oxirida. Sog' lom chaqaloq oyog' ini bukadi va yozadi, ularni chalishtiradi, yozilgan barmoqlari bilan
Atetozsimon koordinasiyalanmagan harakatlar qiladi. Asab tizimining kasalliklarida va mushak ipotoniyasida spontan harakatlar kamayadi; ochlik, sovuq qotish, og' riq, nam tagliklar - ularni kuchaytiradi. Passiv harakatlar bola bo' g' imlarini bukish va yozish yo' li bilan tekshiriladi. Passiv harakatlarni cheklanishi (amalga oshmasligi) mushak tonusini yuqoriligi yoki bo' g' imlar shikastlanishi bilan bog' liq bo' lishi mumkin. Passiv harakatlar hajmini ortishi, bo' g' imlar relaksasiyasi mushak tonusini pasayishidan dalolat beradi. Aktiv harakatlar bolani sergaklik paytida, u bilan o' ynash yoki yyengil gimnastik mashqlarni bajarish orqali tekshiriladi. Shu bilan turli mushak va bo' g' imlarda harakatni cheklanishi yoki yo' qligi aniqlanadi (markaziy nerv tizimi shikastlanishlarida - parez, paralich; mushaklarni, suyaklarni, bo'g'imlarni anatomik o' zgarishlarida, og' riqlarda). Bolani tashqi ko' rinishi, o' zini tutishi, bir ikkita oson savolga javob berishi uni somatik va psixik holati haqida umumiy ma' lumot beradi. Asab-ruhiy rivojlanishni o' z vaqtida aniq baholash uchun bolani yoshiga mos shartli ravishda 6 ta bosqich ajratilgan:
I bosqich - 0-1 oylik;
II bosqich - 1-3 oylik;
III bosqich - 3-6 oylik;
IV bosqich - 6-9 oylik;
V bosqich - 9-12 oylik;
VI bosqich - 1-3 yosh.
huning uchun 5 ta me' zonni baholagach, sharsiz reflekslar namoyon bo' lishi haqidagi ma' lumotlarni bolaning yoshi bilan solishtirish zarur. Normada asab-ruhiy rivojlanishni ko' rsatkichlari keltirilgan yosh bosqichiga mos kelishi kerak. Ba'zan bu me' zonlarni shakllanish ketma-ketligi biroz buzilgan bo' lishi mumkin: ulardan biri 1 bosqichga oldinlab ketadi, boshqasi — 1 bosqich orqada. Uzoq davom etgan kasallik va tarbiyaning yetishmasligi barcha ko' rsatkichlarni faqat bitta bosqich orqada qolishiga olib kelishi mumkin, lekin undan ortiq emas. Asab tizimi uchun bunday kechikish funksional hisoblanadi. Asab-ruhiy rivojlanishni 2 va undan ortiq bosqichga kechikishi rivojlanishni patologik orqada qolishini bildiradi va bunda ensefalopatiya tashxisi qo' yiladi. Bolaning normal rivojlanishida barcha bosqichlar 2 yoshga borib o' z nihoyasiga yetishi kerak. Agar bunday bo' lmasa, unda ikki yoshdan keyin aniq oligofreniya, gidrosefaliya, epilepsiya kabi tashxislar qo' yiladi.
Oligofreniya - bolaning asab-ruhiy va aqliy rivojlanishini orqada qolishi (tug' ma, aqliy zaiflik). Oligofreniyani 3 darajasi farqlanadi: debillik, imbesillik va idiopatiya. Debillik - oligofreniyani yengil darajasi. Bunday bolalar oddiy maishiy savollarga qiynaladilar, yomon o' qiydilar. Imbesillik - oligofreniyani o'rtacha darajasi. Bunday bolalarni fikrlashi primitiv. Nutqni tushunmaydi, qisqa jumlalarni ayta oladi. Imbesillar agressiv bo' ladi, parvarish va e' tiborga muhtoj. Idiopatiya - oligofreniyani og' ir darajasi. Bunday bolalar gapira olmaydilar, passiv bo' ladilar, odamovi va tashqi yordamsiz hayot kechira olmaydilar. Parez, paralichlar, koordinasiyani va sezuvchanlikni buzilishi kuzatiladi. Es-hushni buzilish darajasi bemor bola ahvolini og' irlik darajasini baholashda katta ahamiyatga ega:
1. Somnolent - karaxtlikni yyengil darajasini bildiradi, umumiy holsizlik, yuqori uyquchanlik, bu ko' p infeksion kasalliklarning boshlanish davriga xos.
2. Stupor - bu gangish holati, psixika va harakatni tormozlanishi, odatiy tashqi qo'zg'atuvchilarga reaksiyaning yo' qligi.
3. Sopor - holati chuqur uyqu bilan xarakterlanadi, karaxtlik, xotiraning yo' qolishi, «sezmaslik», harakasizlik yoki maqsadsiz harakatlar, bemorni shovqinli nafasi. Shu bilan birga juda kuchli qo' zg' atuvchilarga reaksiya saqlanishi mumkin, pay, suyak usti reflekslari susaygan. Infeksion-toksik jarayonni avjida kuzatiladi. Koma - es-hushni chuqur buzilish, yo' qotilish holati. Bunda oliy nerv faoliyatining, sezuvchanlik va harakat faoliyatining buzilishi, chuqur tormozlanish, hamda bosh miya po' stlog' i va asab tizimi pastki qismlari shikastlanishi natijasida yuzaga keladi. Shu bilan birga hayotiy muhim faoliyatlar buziladi (qon aylanishi, nafas olish va boshqalar). Saqlanib qolgan vegetativ funksiyalar organizmni yashashini ta'minlab turadi.
I darajasi (yengil) - es-hush va ongli harakatni yo' qligi, shox parda va korneal reflekslar saqlangan.
II darajasi - es-hushi bo' lmaydi, arefleksiya kuzatiladi (faqat qorachiqni yorug' likka sezuvchanligi saqlangan, nafas ritmida o' zgarishlari bor).
III darajasi - barcha reflekslar yo' qligi kuzatiladi, qon aylanishi va nafas olishda buzilishlar, sianoz va gipotermiya.
Meningial sindrom. Miya pardalarini zararlanishida yuzaga keladigan (yallig' lanishli va yallig' lanishsiz genezli) klinik simptomlar meningial sindrom deb ataladi. Meningeal sindrom yallig' lanish genezli, yuqori o' lim xavfi bor bo' lgan (ayniqsa erta yoshdagi bolalarda), eng og' ir kasalliklardan biri - meningitni (yiringli va erozli) klinik belgisi hisoblanadi.
Uni ko' proq uchraydigan belgilari quyidagilar:
- bosh og' rishi (erta yoshdagi bolalarda u bir tonli, bir xildagi yig' i bilan kuzatiladi);
- ko' ngil aynashi, qusish;
- kichik bolalarda - katta liqildoqni bo' rtishi, tarangligi va pulsasiyasi –
-pediatrlar uchun juda ahamiyatli belgi; umumiy giperesteziya (yuqori sezuvchanlik) - bola terisiga og' riqsiz tegish uni bezovtalantiradi, yig' lashi, chinqirishi kuzatiladi;
- ensa mushaklari rigidligi;
- Brudzinskiy, Kernig, Flatau, Lesaj ―ilintirmoq‖ simptomlari musbat.
Ensa mushaklari rigidligi ensa mushaklari tonusini ortishi sababli yuzaga keladi va boshni oldinga egishni imkoni bo' lmaydi.
Brudzinskiy simptomi:
a) Yuqori - boshni iyak ko' krakka tekkuncha oldinga egilishi ikkala oyoqni tizza va son-chanoq bo' g' imida bukilishini chaqiradi.
b) O' rta- simfizga bosganda (qovuq soqasiga) oyoqlar tizza va son-chanoq bo' g' imida bukiladi.
v) quyi - bir oyoqni son-chanoq bo' g' imida bukib, tizza bo' g' imida yozganda, ikkinchi oyoqning ham shu bo' g' imlarida reflektor holda bukilishi kuzatiladi. Kering simptomi: agar bola oyog' ini tizza va son-chanoq bo' g' imida bukilsa (yotgan holatida), keyin uni tizza bo' g' imida yozish mumkin emas. Bu refleks miya pardalari, orqa miya shoxchalarini, piramida tizimi holatini ko' rsatkichi hisoblanadi. 4 oygacha bo' lgan bolalarda fiziologik hisoblanadi, shu yoshdan chaqirilishi patologik belgi hisoblanadi. Lesaj ―ilintirmoq‖ simptomi: agar meningial sindrom bilan og' rigan bolani, qo' ltiq ostidan ushlab ko' tarilsa, u oyog' ini tizza va son-chanoq bo' g' imida bukadi, hamda shu holda ularni ushlab turadi (sog' lom bola bu sinamada oyoqlarini erkin bukadi va yozadi). Flatau simptomi - boshni oldinga tez egganda ko' z qorachig' ini kengayishi kuzatiladi. Meningitda orqa miya suyuqligini o' zgarishlari: Serozli meningitda orqa miya suyuqligini bosimi sezilarli ortadi. Suyuqlik punksiyada daqiqasiga 40 tomchidan ortiq tezlikda chiqadi (normada 20-40 tom/daq). Tiniqligi: Serozli meningitda tiniq, yiringli meningitda xira, tuberkulyozli meningitda och sariq rangda.
Sitoz: Polisitoz (hujayralar sonini ortishi), yiringli meningitda - neytrofilli, serozli meningitdalimfositar.
Oqsil: 0,4 - 1 g/l gacha ortgan (normada 3 oygacha 0,2-0,5 g/l, 4-6 oygacha 0,18-0,36 g/l, 6 oydan kattalarda 0,16-0,24 g/l). Pandi sinamasi yuqori musbat. Ensefalitik reaksiya. Infeksion kasalliklar va toksikozlarda ensefalitning og' ir bo'lmagan, o'tadigan simptomlari kuzatiladi. Ko'p hollarda bu reaksiya tirishishlar, katta yoshdagi bolalarda yuqori tana harorati fonida turli illyuziya, galyusinatsiyalar bilan birga keladi. Intoksikasiya kamaytirilganda bu simptomlar mustaqil ravishda o'tadi.
Gipertenzion - gidrosefal sindromning asosiy simptomlari. Kasallik asosida bosh miyadagi suyuqlik saqlovchi bo'shliqlar kattalashuvi va orqa miya suyuqligining bosimi ortishi yotadi. Meningizm simptomlari bilan xarakterlanadi (ensa mushaklari regidligi, Brudzinskiy yuqori refleksi), qusish, liqildoqni bo'rtishi. Tug' ma gidrosefaliyada tug' ilgandagi bosh o'lchami o'zgarishsiz yoki biroz katta bo'ladi. O'lchamlarni sezilarli kattalashuvi va boshqa belgilar (sharsimon bosh, kalla suyaklari choklarini ochilishi, katta liqildoqning o'lchamlarikattalashishi, bosh terisini yupqalashuvi, yarim ochiq, botiq ko'zlar, katta bo'rtib turgan peshona, shalpangquloqlar) hayotining birinchi haftalaridan rivojlanadi. Mikrosefaliya — bosh suyagini kichikligi. Bunday bolada boshning yuz qismi, miya qismidan katta. Liqildoqlar va choklar ko' pincha berk. Kelajakda yuz qismi miya qismidan kattalashib boraveradi, bosh tepaga qarab kichraygan. Kichik va tor peshona, katta quloqlar past joylashgan. Ko' pincha aqliy rivojlanish past darajada. Kam hollarda mikrosefaliya orttirilgan xarakterda bo' lishi mumkin. Xulosa Agar bolakay yil davomida ko‘p va uzoq vaqt davomida kasalliklarga chalingan bo‘lsa, u holda bolani pediatr, gastroenterolog, immunolog, LOR va stomatolog ko‘rigidan o‘tkazish lozim. Ularga uchrashdan avval esa ayrim taxlillarni oldindan topshirib tayyorlab qo‘yishingiz mumkin. Bular disbakteriozni aniqlash uchun axlat, immun va interferon holatini aniqlash uchun qon taxlili.Shifokorlar taxlillar asosida maxsus taxlillarni ham buyurishi mumkin. Masalan yo‘tal bosilmasligi holatida mikoplazma, pnevmocistni aniqlash uchun taxlil topshirishlar buyuriladi (qon, og‘iz bo‘shlig‘idan surtmalar), og‘iz bo‘shlig‘idan surtmalar surunkali tonzillitlarda topshirish buyuriladi. Surunkali kasalliklarga alohida e‘tibor berib, ularni davolashga astoydil yondashish lozim. Bolada surunkali kasallikning mavjudligi uning organizmining himoya vazifalari sust bo‘lishiga va tez-tez shamollashlarga sabab bo‘lishi mumkin. Surunkali gaymoritlar, tonzillitlar, adenoidlar, atipik infeksiyalar (mikoplazma, pnevmocist, xlamidiya, gijjalar) bolaning immunitetiga salbiy ta‘sirini ko‘rsatadi. Oddiy bo‘lib ko‘ringan kariesli tishlar ham bolaning immunitetining pastligiga va tez-tez shamollashlarga sababbo‘lishi mumkin. Har tomonlama tekshiruvlardan so‘ng surunkali infeksiyaning koni topilsa va u bartaraf etilsa, bola keyingi yilda bu qadar tez-tez kasal bo‘lavermaydi. Bola immunitetining umumiy holatiga ichak florasining ahamiyati nihoyat kattadir. Chunki aynan ichaklarda immunoglobulin va immunkomponent hujayralarning hosil bo‘lishi sodir bo‘ladi. Bola tanasiga kirgan foydali moddalar, foydali oziq-ovqatlar aynan ichakda so‘riladi. Shu bilan birga aynan shu yerda bir necha milliard immunokomponent limfoid hujayralar yashaydi, ular doimiy ravishda bizning sog‘ligimizni himoya qilish uchun shay turadilar. Shlaklari ko‘p ichaklar ham immunitetning pastligiga sabab bo‘lishi mumkin, chunki normal ichak bajaradigan, foydali moddalarni so‘rish qobiliyati unda sust bo‘ladi.

IMMUNITET – Ichaklar joyida bo‘lishi va normal ravishda o‘z vazifasini bajarishi uchun bola ko‘proq gazsiz mineral suv, sut-qatiq mahsulotlari hamda klechatkaga boy mahsulotlarni yetarli darajada iste‘mol qilishi lozim. Agarda immunitetning pastligiga disbakterioz sabab bo‘lsa, u holda shifokor buyurgan taxlilni amalga oshirib, aynan qaysi bakteriyalar yetishmasligi aniqlangandan so‘ng, bolaga xos davolash kursini o‘tkazish lozim. Bola immunitetini oshirishda ichaklar uchun foydali bo‘lgan suli qaynatmasini ichish ijobiy natija beradi. Ushbu muolajani yozda bajarish lozim. 6 oylikdan bir yoshgacha bo‘lgan bolalarga bunday qaynatmani 1 choy qoshiq, bir yoshdan – bir oshqoshiq, 2 yoshdan 5 yoshgacha bo‘lgan bolalarga – 2 osh qoshiq, 5yoshdan so‘ng esa – 100 ml. berish tavsiya etiladi. Suli qaynatmasi quyidagicha tayyorlanadi: yarim stakan yuvilgan suli (suli yormasi emas) ustiga 1,5 litr fil'trlangan suv quyiladi (sirlangan idishda). Ertalab 1,5 soat davomida, past olovda yopiq qopqoqli holatda qaynatiladi. Shunday holatda sulining ustki qatlamida mavjud B guruhi vitaminlari suvga o‘tadi. So‘ng ushbu qaynatma tindirilib, suvi siqib olinadi. Ushbu qaynatmani ikki kungagina tayyorlash kerak va u muzlatgichda saqlanishi lozim. Qaynatma bolaga ovqatdan oldin berilishi lozim. Uning mazasi deyarli yomon emas va bolajon uni bir zumda ichib quyadi deb o‘ylaymiz. Faqat unutmang suli bolaning ichini bo‘shashtiradi. Shu sababli ushbu qaynatmani berishdan avval bolangizning shifokori bilan maslahat qilganingiz ma‘qul, ehtimol u sizning farzandingizga mos miqdorni belgilab beradi. Bolalarning stressi Bugungi kunda bu ko'proq tadqiqotlar o'tkazishni talab qiladigan rivojlanayotgan yo'nalish bo'lib qolmoqda, shuning uchun biz ushbu hodisaga oid javoblardan ko'ra ko'proq savollarni topamiz. Garchi bolalar odatda kattalarga qaraganda kamroq stressli ekologik omillarga ega bo'lishsa-da, ular muayyan vaziyatlarda ham stressni boshdan kechirishlari mumkin.Stress har qanday stimuldan kelib chiqishi mumkin (stressli yoki yo'q), shu paytda odam ekologik omilni bezovta qiluvchi yoki yoqimsiz deb qabul qiladi va unga to'g'ri moslashishda muammolarga duch keladi. Xulosa qilib aytganda, stress qo'zg'atuvchilar va atrof-muhit omillari (ular ko'proq bezovtalanishi yoki kamroq bo'lishi mumkin) o'rtasidagi o'zaro ta'sirdan va odamning ularga bo'lgan munosabati natijasida paydo bo'ladi, ular o'zlarida mavjud bo'lgan resurslar orqali moslashishga mo'ljallangan.

Biz kuniga 10 soat ishlaydigan, farzandlariga g'amxo'rlik qilishi, universitetda o'qishini tugatishi va barcha uy vazifalarini bajarishi kerak bo'lgan odam osonlikcha stressga duchor bo'lishini oson tushunamiz.Boshqa tomondan, bizda ozgina faolligi, talablari kam va bo'sh vaqtlari ko'p bo'lgan bola stressdan aziyat chekishini tushunish qiyinroq. Biroq, stress odamning atrof-muhit omillari haqidagi javoblaridan kelib chiqadi, shuning uchun ularning mavjudligini yoki yo'qligini ikkinchisi emas, balki insonning o'ziga moslashishini belgilaydi.Shu tarzda, faoliyati, majburiyatlari va mas'uliyati kam odam doimiy bandligi bo'lgan odamga qaraganda ancha stressli bo'lishi mumkin.Bolalardagi stressning namoyon bo'lishi kattalar va bolalar o'rtasidagi bilim, hissiy va xulq-atvor farqlari tufayli kattalar xuddi shu muammoga duch keladigan alomatlardan farq qiladi. Xuddi shunday, rivojlanish bosqichi tushuntirishda yana bir muhim omil hisoblanadi, chunki bir necha yillik hayoti davomida bolada paydo bo'ladigan stressning namoyon bo'lishi katta yoshdagidan farq qiladi. Shunday qilib, hozirgi paytda bolalarning stress belgilari, unga chalingan bolaning yoshiga qarab ikki xil guruhga bo'linadi. 5 yoshgacha bo'lgan bolalarda stress belgilari. Kichkina bolalar o'zlarining stress tuyg'ularini doimiy ravishda asabiylashish holati, tez-tez yig'lash va o'zlarining bezovtaliklarini yumshatish uchun har doim ota-onalarining qo'llarida bo'lishni istashlari orqali ifoda etishi mumkin. Xuddi shunday, ular dahshatli tushlarni ko'rishlari, hayvonlar yoki ota-onalaridan ajralib qolish, yoki ishtahasi o'zgarishi kabi haddan tashqari qo'rquvni boshdan kechirishlari mumkin. Va nihoyat, ushbu yoshdagi bolalardagi bolalikdagi stress, nutqda qiyinchiliklarni keltirib chiqarishi va xatti-harakatlarda to'xtashga turtki bo'lishi mumkin, ularning yoshi uchun odatdagidan ko'proq bolalarcha xatti-harakatlar qilish, masalan, yotoqni namlash yoki barmoqni emish. Ushbu yoshdagi bolalar o'zlarining his-tuyg'ularini stress holati sifatida tan olmaydilar, shuning uchun ular o'zlarining noqulayliklarini turli xil ifoda usullari orqali ifoda etishlari mumkin.
5 yoshdan oshgan bolalarda stress belgilari
Kattaroq bolalar o'zlarining stresslarini doimiy asabiylashish holatida yoki g'ayritabiiy yig'lash sehrlarini ko'paytirishi bilan namoyon qilishi mumkin. Xuddi shu tarzda, bola o'sib ulg'ayganida, uning odatdagidan ko'ra tajovuzkor bo'lishi, e'tiborni jalb qilish uchun xatti-harakatlar qilishi, birodarlariga salbiy munosabatda bo'lishi va jismoniy og'riq va noqulaylikdan shikoyat qilishi odatiy holdir.

Kattaroq yoki o'spiringacha bo'lgan bolalar tashvish va stress nima ekanligini yaxshiroq tushunishlari mumkin bo'lsa-da, odatda ular o'zlarining his-tuyg'ularini shunday izohlay olmaydilar va bezovtalik turli xatti-harakatlar va hissiy o'zgarishlarga olib kelishi mumkin.

Sabablari
Stress tashqi va ichki omillar, eng avvalo, ikkala omillarning o'zaro ta'siridan kelib chiqishi mumkin. Shu tarzda, bolalikdagi stressning sabablari kattalar boshidan kechirgan stressdan unchalik farq qilmaydi, chunki u atrof-muhit talablari yoki talablariga yomon psixologik va shaxsiy moslashuv orqali kelib chiqadi.Ichki omillar
Ichki omillar haqida gapirganda, biz stressdan aziyat chekayotgan bolaning aqliy va psixologik faoliyatining bir qismi bo'lgan xususiyatlarni nazarda tutamiz. Stressni rivojlanishida ishtirok etishi mumkin bo'lgan ichki omillar sifatida biz bolaning fe'l-atvori, fikrlari va qarashlarini topamiz. Shunday qilib, bola qiyin vaziyatlarga duch kelganda, bolada etarlicha moslashish va ularga stress hissiyotlari bilan javob berish uchun zarur resurslar bo'lmasligi mumkin. Shu tarzda, bolalikdagi stressni o'zini o'zi va atrofidagi dunyoni idrok etish uslubiga ko'ra, bola o'zi yaratishi mumkin (kattalar bilan bo'lgani kabi). Bolani stressga ko'proq moyil qilishi mumkin bo'lgan ba'zi bir ichki xususiyatlar - bu tashvish, uyatchanlik, boshqalarni rozi qilishni istash, muvaffaqiyatsizlikdan qo'rqish, jazolanish qo'rquvi, ularning tashqi qiyofasi, ularning qobiliyatiga shubha boshqalar orasida ishlash.
Tashqi omillar
Kattalar singari, bolalarda ham stress ularning shaxsiy resurslari atrof-muhitga etarlicha moslasha olmasa, ya'ni tashqi omillar bolaning moslashish qobiliyatidan oshib ketganda paydo bo'ladi. Odatda, bola duch keladigan tashqi talablar, odatda, kattalar hayotida paydo bo'lishi mumkin bo'lganlarga qaraganda kamroq "stressli" bo'ladi, ammo bu haqiqat bola hech qachon stressni boshdan kechirmasligini kafolatlamaydi. Bolaning ichki omillariga qarab, uning hissiyotlari va stress holatlarini keltirib chiqarish uchun uning kundalik hayotidagi muhim yoki tegishli o'zgarishlar etarli bo'lishi mumkin. Xuddi shunday, yoshingiz ulg'aygan sari, o'zingizning qobiliyatingizdan kattaroq mas'uliyat, oilaviy inqirozlarga, ajrashishlar yoki ota-onangizdan ajralishga guvoh bo'lish ham stressni keltirib chiqaradigan omil bo'lishi mumkin. Yaqin qarindoshi tomonidan og'ir kasallikdan o'lishi yoki azoblanishi, birodarning tug'ilishi, kasalxonaga yotqizilish davrlari, maktab sharoitidagi o'zgarishlar yoki do'stlari bilan muammolar kabi boshqa jihatlar ham bolani stress holatlariga duchor qilishi mumkin.

Bolalikdagi stress joylari

Bolalikdagi stress bilan kurashishda, stress omillarining turi va mohiyatini hisobga olishdan tashqari, "stressli" hodisalar sodir bo'lgan mamnuniyatni yodda tutish kerak. Bolalar yoshroq bo'lganda, stress omillari oila va maktab sharoitlari bilan ko'proq bog'liqdir. Aksincha, o'spirinlik va o'spirinlik davrida tanadagi o'zgarishlarga, ota-onalar va do'stlar bilan munosabatlarning o'zgarishiga va romantik munosabatlarning boshlanishiga nisbatan ko'proq zaiflik mavjud. Shu ma'noda biz 2002 yilda Mariya Viktoriya Trianes tomonidan taklif qilingan uchta asosiy stress sohasini sharhlaymiz.

Maktab
Bolalikdagi stress haqidagi adabiyotlarda boshlang'ich sinf o'quvchilarida stress omillari sifatida harakat qilishi mumkin bo'lgan maktab muhiti bilan bog'liq bir qator tadbirlar aniqlangan. Bular:

Tenglar tomonidan rad etilish.
Bolalar va kattalar tomonidan masxara qilish.
Maqsadga erishish uchun oxirgi bo'ling.
Sinfda masxara qilish.
Maktablarni o'zgartiring.
Ortiqcha maktab talablari.
Imtihonlarni topshiring.
Uyga yomon baholarni olib keling.
O'qituvchilar bilan nizolarga duch keling.
Ilmiy kelajak haqida tashvishlaning.
Muvaffaqiyat uchun maqsadlar qo'ying va sport talablariga ega bo'ling.
Oila
Bola populyatsiyasida aniqlangan eng og'ir oilaviy omillar asosan quyidagilarga to'g'ri keladi.
Birodarning tug'ilishi.
Ota-onalar bilan munosabatlardagi nizolar.
Buvilar yoki yaqin do'stlarning o'limi.
Oila a'zosining jiddiy kasalligi.
Manzil o'zgarishi.
Ota-onalarga ish joyida, iqtisodiy yoki nikohda ta'sir qiladigan keskinliklar va qiyinchiliklar.
Sog'liqni saqlash
Va nihoyat, 2004 yilda McPherson tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni ta'kidladiki, og'riq va kasallik bolalar uchun stressning asosiy manbalaridan biri bo'lishi mumkin. Xuddi shu tarzda, Jewett va Petterson kasalxonaga yotqizishni bolalar populyatsiyasidagi eng dolzarb omil, surunkali kasallik esa bolaga ham, ularning oilasiga ham ta'sir qilishi mumkin bo'lgan stress sifatida ta'kidladilar.
Bolalikda stressni qanday oldini olish
Bolalikdagi stressni oldini olish uchun bola hayotini tashkil etadigan ko'plab turli jihatlarni, ayniqsa biz hozirda muhokama qilgan uchta yo'nalish bilan bog'liq bo'lgan narsalarni nazorat qilishni talab qiladi. Birinchi navbatda, ota-onalar o'zlarini farzandlari uchun o'rnak sifatida ko'rsatishlari kerak, shuning uchun ular o'zlarining tashvish holatlarini va bolaning oldida stress holatlarini etarlicha boshqarishlari kerak. Agar ushbu birinchi talab bajarilmasa, bola tashqi omillarga avvalroq ota-onasi singari javob berishni o'rganishi mumkin, bu esa uni stressga ko'proq moyil qiladi. Xuddi shunday, sabr-toqat, quvonch, xotirjamlik, xotirjamlik va ota-onalarning o'z farzandiga nisbatan aks ettirish qobiliyati kabi ijobiy munosabatlar bolada tashqi omillarga o'xshash munosabatni shakllantirishga yordam beradi va stress holatlaridan qochish uchun ko'proq resurslarga ega bo'lishiga imkon beradi. Bolalikdagi stressni oldini olishning yana bir muhim jihati ularni kundalik va oilaviy muammolarni hal qilishda ishtirok etishlari, bu kabi qiyinchiliklarni engishning sodda, realistik va optimistik usullarini ilgari surishdir. Shu tarzda, bolada muammolarni qabul qilish va izchillik bilan boshqariladigan xatti-harakatlar uslubi rivojlanadi. Agar bola stressni boshdan kechira boshlaganida yoki azoblanishni boshlashi mumkin bo'lgan vaziyatda bo'lsa, ularni tinglash va ularning fikrlarini qadrlash muhimdir. Garchi kichik bolalar qanday faoliyatni amalga oshirishi va to'liq bajarmasligi to'g'risida qaror qabul qilmasliklari kerak bo'lsa-da, ularning fikrlarini bilish ularni stress qilishi mumkin bo'lgan joylar va hodisalarni aniqlashda juda foydali bo'lishi mumkin. Boshqa tomondan, "bolaning ritmini" hurmat qilish, uning aka-ukalari yoki do'stlari bilan taqqoslashdan qochish, uning fazilatlarini kamsitish yoki uning qobiliyatlari va mahoratini kamsitish ham muhimdir. Va nihoyat, ushbu yo'nalishda ota-onalar farzandlari uni qilayotgan ishlarida mukammal ijro etishlari uchun uni qadrlashi, hurmat qilishlari va sevishlari uchun ishonishiga yo'l qo'ymasliklari kerak. Ushbu omil bolada katta stressni keltirib chiqarishi mumkin, shuning uchun ular kuch sarflashlari va o'zlari erisha oladigan ko'rsatkichlarni talab qilishlari kerak, ammo hech qachon ota va bolalar o'rtasidagi munosabatlarni to'ydirmasliklari va ushbu shartlarga asoslanishlari kerak.

Xulosa
Bolalikdagi stressni oldini olish uchun bola hayotini tashkil etadigan ko'plab turli jihatlarni, ayniqsa biz hozirda muhokama qilgan uchta yo'nalish bilan bog'liq bo'lgan narsalarni nazorat qilishni talab qiladi. Birinchi navbatda, ota-onalar o'zlarini farzandlari uchun o'rnak sifatida ko'rsatishlari kerak, shuning uchun ular o'zlarining tashvish holatlarini va bolaning oldida stress holatlarini etarlicha boshqarishlari kerak. Agar ushbu birinchi talab bajarilmasa, bola tashqi omillarga avvalroq ota-onasi singari javob berishni o'rganishi mumkin, bu esa uni stressga ko'proq moyil qiladi. Xuddi shunday, sabr-toqat, quvonch, xotirjamlik, xotirjamlik va ota-onalarning o'z farzandiga nisbatan aks ettirish qobiliyati kabi ijobiy munosabatlar bolada tashqi omillarga o'xshash munosabatni shakllantirishga yordam beradi va stress holatlaridan qochish uchun ko'proq resurslarga ega bo'lishiga imkon beradi. Bolalikdagi stressni oldini olishning yana bir muhim jihati ularni kundalik va oilaviy muammolarni hal qilishda ishtirok etishlari, bu kabi qiyinchiliklarni engishning sodda, realistik va optimistik usullarini ilgari surishdir. Shu tarzda, bolada muammolarni qabul qilish va izchillik bilan boshqariladigan xatti-harakatlar uslubi rivojlanadi. Agar bola stressni boshdan kechira boshlaganida yoki azoblanishni boshlashi mumkin bo'lgan vaziyatda bo'lsa, ularni tinglash va ularning fikrlarini qadrlash muhimdir. Garchi kichik bolalar qanday faoliyatni amalga oshirishi va to'liq bajarmasligi to'g'risida qaror qabul qilmasliklari kerak bo'lsa-da, ularning fikrlarini bilish ularni stress qilishi mumkin bo'lgan joylar va hodisalarni aniqlashda juda foydali bo'lishi mumkin. Boshqa tomondan, "bolaning ritmini" hurmat qilish, uning aka-ukalari yoki do'stlari bilan taqqoslashdan qochish, uning fazilatlarini kamsitish yoki uning qobiliyatlari va mahoratini kamsitish ham muhimdir. Va nihoyat, ushbu yo'nalishda ota-onalar farzandlari uni qilayotgan ishlarida mukammal ijro etishlari uchun uni qadrlashi, hurmat qilishlari va sevishlari uchun ishonishiga yo'l qo'ymasliklari kerak. Ushbu omil bolada katta stressni keltirib chiqarishi mumkin, shuning uchun ular kuch sarflashlari va o'zlari erisha oladigan ko'rsatkichlarni talab qilishlari kerak, ammo hech qachon ota va bolalar o'rtasidagi munosabatlarni to'ydirmasliklari va ushbu shartlarga asoslanishlari kerak.

Adabiyotlar
Achenbach, T. M., McConaughy, S. M. va Howell, C. T. (1987). Bola / o'spirinning xulq-atvori va hissiy muammolari: vaziyatning o'ziga xosligi uchun o'zaro bog'liqlikning o'zaro bog'liqligi. Psixologik byulleten, 101, 213-232.
Adam, E. K., Klimes-Dougan, B. va Gunnar, M. (2006). Chaqaloqlik, bolalik va katta yoshdagi stress fiziologiyasini ijtimoiy tartibga solish: aqliy salomatlik va ta'limga ta'siri. D. Koch, G. Douson va K. Fischerda Insonning xulq-atvori va rivojlanayotgan miya: Atipik rivojlanish. Nyu-York: Guilford Press.
Barrett, S. va Heubeck, B. G. (2000). 3 va 4-sinflarda maktabdagi qiyinchiliklar va ko'tarilishlar va tashvish va yurish-turish muammolari o'rtasidagi munosabatlar. Amaliy jurnal. Rivojlanish psixologiyasi, 21, 537-554.
Cohen, L. H. va Park, C. (1992). Bolalar va o'spirinlarda hayotiy stress: kontseptual va uslubiy masalalarga umumiy nuqtai. A. M. La Greca, L. J. Siegel, J. L. Wallander va C. E. Walker (Eds.), Stress va bolalar salomatligini engish (25-43 betlar). Nyu-York: Guilford.
del Barrio, M. V. (1997). Bolalarning stress omillari va ularni engish. M. I. Hombrados (Koord.), Stress va salomatlik (351-378 betlar). "Valensiya": Promolibro.
Martines, A. M. (2005). Jismoniy salomatlik. L. Ezpeletada (Ed.), Rivojla