1. Antibiotiklar va ularning ahamiyati Antibiotiklar zamonaviy tibbiyotning ajralmas qismidir Zamonaviy antibiotik olishda transformatsiyadan foydalanish Antibiotiklar

Kasallik qoʻzgʻatuvchilarga ta’sir qilish tarziga qarab antibiotiklar quyidagi guruhlarga bo’linadi;

• Bevosita ta’sir etuvchi antibiotiklar;
• Kasallik qoʻzgʻatuvchilar ajratgan toksinlarni neytrallovchi antibiotiklar;
• Xoʻjayin oʻsimlikka ta’sir etuvchi antibiotiklar;
• Oʻsimlik tanasida yuqori faol moddalarga aylanadigan;
• Oʻsimliklarning kasalliklarga chidamliligini oshiradigan (bilvosita ta’sirga ega) antibiotiklarga;

boʻlinadi. Streptomitsin, terramitsin, digidrostreptomisin, grizeofulvin (grizovin), anizomitsin, omfoterpsin, filitsin va boshqa samarali Antibiotiklarga kiradi. Trixodermin gʻoʻzaning vertitsillyoz vilti va qishloq xoʻjaligi ekinlarining kasalliklari: himoyalangan tuproqsa bodring, pomidor ildiz chirishi, kartoshka rizoktoniozi, bugʻdoy gelmintosporiozi, makkajoʻxori qorakuyasi va boshqa qarshi kurashda ishlatiladi. Trixodermaning Toshkent shtammi asosida trixodermin olish texnologiyasi ishlab chiqilgan.

Mikrob hujayralariga ta'sir qilish turiga ko’ra antibiotiklarning ikkita asosiy guruhi mavjud:

• Bakteriostatik. Ushbu turdagi dorilar bakteriyalarning rivojlanishi va ko'payishiga to’sqinlik qiladi qiladi.
• Bakteritsid. Ushbu guruhdan dori vositalarini qo'llashda mavjud mikroorganizmlarni yo'q qilish sodir bo'ladi.

Kimyoviy tarkibi bo'yicha turlar
Bu holda antibiotiklarni guruhlarga bo'lish quyidagicha:

• Penitsillinlar. Bu eng qadimgi guruh bo'lib, aslida giyohvand moddalarni davolashning ushbu yo'nalishining rivojlanishi boshlandi.
• Tsefalosporinlar. Bu guruh juda keng qo'llaniladi va b-laktamazalarning halokatli ta'siriga yuqori darajada qarshilik ko'rsatadi. Patogenlar tomonidan chiqariladigan maxsus fermentlar deyiladi.
• Makrolidlar. Bular eng xavfsiz va samarali antibiotiklardir.
• Tetratsiklinlar. Ushbu dorilar asosan nafas olish organlarini davolash uchun ishlatiladi va siydik yo'llari.
• Aminoglikozidlar. Ular juda keng ta'sir doirasiga ega.
• Ftorxinolonlar. Bakteritsid ta'siriga ega past toksik dorilar.

Bunday antibiotiklar qo'llaniladi zamonaviy tibbiyot hammasidan ko'proq. Ulardan tashqari, ba'zilari ham bor: glikopeptidlar, polienlar va boshqalar.

Hozirgi usullar logarifmik ko'payadigan bakteriyalarni maqsad qilgan birikmalarga qaratilgan (Coates va boshq., 2002). Masalan, penitsillin kabi tabiiy birikmalar ilmiy kuzatishlar (Fleming, 1929; Abraham, 1987) yoki bunday birikmalarni izlash (Pelaez, 2006) natijasida topilgan. Ushbu tabiiy birikmalar kimyogarlar amoksitsillin kabi analoglarni ishlab chiqarish uchun foydalangan 6-aminopenitsillan kislotasi kabi asosiy tuzilmalarni ta'minladi (Rolinson va Geddes, 2007). Analog yo'nalish yangi antibiotiklarni ishlab chiqishda juda muvaffaqiyatli bo'ldi va shunday davom etmoqda (Zanel va boshq., 2004; Zukerman, 2004). Yangi birikmalar tabiiy bo'lmagan kimyoviy yo'ldan ham ishlab chiqilgan, masalan, prontosil (sulfa preparatlarining kashshofi), metronidazol, izoniazid (Fernandez, 2006) va oksazolidinonlar. Aytish mumkinki, xinolonlar tabiiy bo'lmagan kimyoviy yo'l orqali yaratilgan bo'lishi mumkin, ammo ular dastlab xinindan olingan. Murakkab to'plamlarni fermentlar yoki butun hujayralar bilan skrining qilish, masalan, antisens RNK tomonidan maqsadni pasaytirish kabi qo'llaniladi (Vang va boshq., 2006), lekin hali sotiladigan antibiotikda natija bermadi (keyingi bo'limga qarang: "Genomik inqilob". ).
Bugungi kunga kelib, streptomitsin kabi sotiladigan antibiotiklar sun'iy qattiq yoki suyuq muhitda o'sadigan bakteriyalardan olingan. Biroq, bakteriyalarning aksariyat turlari sun'iy muhitda o'smaydi (Diaz-Torres va boshq., 2006). Sotiladigan antibiotiklar yetishtirilmaydigan bakteriyalardan ajratilmagan, chunki qattiq muhitda o'sish antibiotiklarni ishlab chiqishda muhim qadam bo'lgan. Endi, kultivatsiya qilinmaydigan bakterial genomlarning katta qismlarini klonlash va ularni rekombinant DNK texnologiyasidan foydalangan holda ifodalash mumkin
Antibiotiklar zamonaviy tibbiyotning ajralmas qismidir. Bakteriyalar orasida antibiotiklarga chidamli mutantlarning paydo bo'lishi muqarrar bo'lib ko'rinadi va bu bir necha o'n yillar davomida samaradorlikning pasayishiga va antibiotikni keng qo'llashdan olib tashlanishiga olib keladi. Ushbu muammoning an'anaviy javobi chidamli mutantlarni o'ldiradigan yangi antibiotiklarni joriy qilish edi. Afsuski, 50 yildan ortiq muvaffaqiyatdan so'ng, farmatsevtika sanoati endi ko'plab infektsiyalar uchun samarasiz bo'lgan antibiotiklarni almashtirish uchun juda oz miqdordagi antibiotiklarni, xususan, gramm-manfiy organizmlarga qarshi ishlab chiqarmoqda. Ushbu maqola yangi antibiotiklarni kashf qilishning mumkin bo'lgan yangi usullarini ko'rib chiqadi. Genomik yo'l maqsadli boy ekanligini isbotladi, ammo hali sotiladigan antibiotikni joriy etishga olib kelmadi. O'stirilishi mumkin bo'lmagan bakteriyalar yangi antibiotiklarning muqobil manbai bo'lishi mumkin. Hayvonlarda bakteriofaglar antibakterial ekanligi isbotlangan va ular maxsus yuqumli kasalliklarda qo'llanilishi mumkin. Ko'paymaydigan bakteriyalarga qaratilgan yangi antibiotiklarni ishlab chiqish antibiotiklarga chidamlilik paydo bo'lishini kamaytiradigan va antibiotik terapiyasining davomiyligini qisqartirish orqali bemorning muvofiqligini oshiradigan dorilarga olib kelishi mumkin bo'lgan yana bir yondashuvdir. Ushbu yangi kashfiyotlar yo'llari klinikadan oldin ishlab chiqilayotgan birikmalarning paydo bo'lishiga olib keldi, ammo bitta istisno bilan hali klinik sinovlarga kirmagan. Hozircha bozorga chiqadigan yangi antibiotiklarning aksariyati antibiotiklarning mavjud oilalarining tarkibiy o'xshashlari yoki jonli ko'payuvchi bakteriyalarga qarshi an'anaviy tarzda tekshirilgan tabiiy va tabiiy bo'lmagan yangi birikmalar bo'lishi mumkin.
DNK, masalan, tuproqdan bakteriyalar aralashmasidan olinadi va katta DNK bo'laklarini qabul qila oladigan bakterial sun'iy xromosoma (Rondon va boshq., 2000) kabi vektorga kiritiladi. Fragment ichidagi ochiq o'qiladigan ramkalar Streptomyces spp kabi kulturali hujayrada ifodalanadi va antibiotik faolligi uchun tekshiriladi. Streptomyces genetikasi juda murakkab va sanoat bu organizmlar yordamida fermentatsiyalar bo'yicha katta tajribaga ega. Antibiotiklarni ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan genlarning joylashishiga turli molekulyar DNK texnikasi yordamida erishiladi. Masalan, SelectX yetishtirilmaydigan organizmlardan DNKni kodlovchi antibiotik sintezini ushlash va boyitish yo‘llarini topdi. Merlion va NovoBiotics, masalan, ilgari sun'iy muhitda o'stirilmagan organizmlarni etishtirish usullarini ishlab chiqish orqali etishtirilmaydigan organizmlarga kirishga harakat qilmoqda. Ushbu turdagi harakatlar, ehtimol, antibiotiklarni yaratish uchun eng yaxshi imkoniyatlardir. Ushbu yondashuvning mumkin bo'lgan muammolari shundaki, ishlab chiqaruvchi DNK fragmentlari klonlash orqali aniqlanmaslik uchun juda kam uchraydi. Shuningdek, DNK fragmentlari antibiotikni ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan barcha genlarni o'z ichiga olmaydi va mezbon organizm DNK fragmentidagi genlarni to'g'ri ifodalamasligi mumkin. Ilgari yetishtirilmagan mikroblarni etishtirish juda qiyin va muvaffaqiyat cheklangan bo'lishi mumkin. Shu tarzda ishlab chiqarilgan hech qanday birikmalar hali klinik sinovlarda emas.
Foydalanilgan adabiyotlar
Alestig K, Hogevik H, Olaison L. Infective endocarditis: a diagnostic and therapeutic challenge for the new millennium. Scand J Infect Dis. 2000;32:343–356. [PubMed] [Google Scholar]
Apfel CM, Locher H, Evers S, Takacs B, Hubschwerlen C, Pirson W, et al. Peptide deformylase as an antibacterial drug target: target validation and resistance development. Antimicrob Agents Chemother. 2001;45:1058–1064. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
Arcus VL, Lott JS, Johnston JM, Baker EN. The potential impact of structural genomics on tuberculosis drug discovery. Drug Discov Today. 2006;11:28–34. [PubMed] [Google Scholar]
Balaban NQ, Merrin J, Chait R, Kowalik L, Leibler S. Bacterial persistence as a phenotypic switch. Science. 2004;305:1622–1625. [PubMed] [Google Scholar]
Ball AP, Bartlett JG, Craig WA, Drusano GL, Felmingham D, Garau JA, et al. Future trends in antimicrobial chemotherapy: expert opinion on the 43rd ICAAC. J Chemother. 2004;16:419–436. [PubMed] [Google Scholar]

• Clements JM, Ayscough A, Keavey K, East SP. Peptide deformylase inhibitors, potential for a new class of broad spectrum antibacterials. Curr Med Chem. 2002;1:239–249. [Google Scholar]