|
1-amaliy mashg’ulot;Tilning kommunikativ,emotsional-ekspressiv,akkumulyativ funksiyalari
1.,,Tilshunoslikka kirish’’kursining mundarijasi va vazifalari.
2.Til- ijtimoiy hodisa.
3.TIL-fikr ifodalashning muhim vositasi.
4.Tilning ijtimoiy vazifalari.
5.Tilning falsafiy masalalari.
1.Tilning funksiyalari.
2.Tilning kommunikativ funksiyalari.
3.Tilning emotsional funksiyalari.
4.Tilning akkulmulyativ funksiyalari.
TILSHUNOSLIK-(grekcha lingua-til,tikos-fan so’zlaridan,,lingvistika’’),murrakkab va ko’p qirrali,boshqa ijtimoiy fanlar bilan o,zoro bog’liq bo’lgan tilni ilmiy va amaliy o,rganuvchi fandir. TIL INSON,XALQSIZ VA JAMIYATSIZ BO’LMAYDI.TIL jamiyat uchn hizmat qiladi va uning a’zolari uchun aloqa quroli.Til jamiyat tarixidan darak beradi.Til, jamiyat va inson bir-birisiz bo’maydi.Tilshunoslik fani umumiy va xususiy bo’lishi mumkin.UMUMIY TILSHUNOSLIK jahon tillaridagi fonetik,fonologik,Grammatik,stilistik jihatlarni ilmiy o,rganadi.BU alomatlarni aniq bir tildagi izohini xususiy tilshunoslik o’rganadi.
Tilshunoslik fanining mavzusi tildir.TILNI CHUQUR O’rganish nazariy va amaliy ahamyatga ega.tilshunoslik amaliyot uchun ham kerakli ya’ni insonlar muloqati uchun zarur fan sifatida qarolmog’I kerak.
TILSHUNOSLIK FANINING ASOSIY VAZIFALARI;
-TILNING YOZUVI VA IMLO QOIDALARINIishlab chiqishning nazariy va amaliy asoslarini ko’rsatib berish.
-tilning tallafuz me’yorlari ko’rsatishning nazariy va amaliy asoslARINI ISHLAB CHIQISH.
-tilning fonetika va fonologiyasi,morfologiya leksika sintaksi, stilistika o’rganish asoslarini belgilab berish.
-til va jamiyat,til va tafakkur,til va madaniyat, til va psixologiya kabi tilga bog’liq masalalarni tadqiq qilish;
-tilning nutq va nutq faoliyati bilan munosabatini o’rganish.
-tarixiy yozma manbalarni ilmiy o’rganish asoslarini ishlab chiqish.
-eng qadiiy til proto til va uning boshqa tillar va shevalar bilan munosabatini o’rganish.
-tilning hozirgi holati bilan tarixiy rivojlanish bosqichlarini ilmiy tadqiq qilish.
TIL- IJTIMOIY HODISA ; Til paydo bo’lishi va uning taraqqiyot yo’lini o’rganish tilning qanday hodisa ekanligini o’rganish imkonyatini beradi. Tilshunoslikda avvaldan qarama-qarshi ikki fikr o’rtasida kurash ketadi.
Birinchisi;XIX asrda germanyada shleyxer tomonidan asos solingan tilning tabiiy hodisa ekanligi haqidagi fikr.uning fikricha til rivojlanishi xalq irodasiga bog’liq bo’lmaydi,u o’z qonunlari asosida rivojlanadi.Bundan til boshqa tabiiy hodisalar singari o’z o’zida paydo bo’ladi rivojlanadi,o’ladi degan fikr kelib chiqadi.
Aslida tilning paydo bo’lishi va rivojlanishi jamiyat va xalq bilan uzviy bog’liq.Jamiyat bor joyda til bor.MISOL uchun hindistonda ikki bolani bo’rilar to’dasi ichidan topishadi. Biri 2 yoshda ikkinchisi 7 yo 8 yoshda bo’lgan.ularga tilni qancha o’rgatishmasin gap tuza olishmaydi.buni kuzatgan olimlar sotsiologalar tilshunoslar shunday xulosaga kelishadi.
-til tabiiy hodisa emas.
-til paydo bo’lishi uchun kishilik jamiyati bo’lishi shart.
-til-nutq muhiti bolani chaqoloqligidan yaratilishi kerak.
-til va tafakkur bir vaqtda paydo bo’ladi rivojlanadi.
Shunday qilib til ijtimoiy harakterga ega ijtimoiy hodisa ekan.
TIL fikr ifodalashning muhimi vositasi chunki u ijtimoiy hodisa undan ijtimoiy hayotda so’zlashishda.fikr va xayollariizni ifodalashda foydalanamiz.til insonyat bilan birga paydo bo’ladi va uning hayotida muhim ahamyat kasb etadi.til tufayli inson tafakkuri boyidi,moddiy dunyo narsa predmetni ong orqali idrok qilish ular ustidan mulohaza yurutish,ularga oid fikrlarni so’z orqali ifodalash imkonyatiga ega bo’ldi.til inson tafakkurida umumlashtiruvchi vazifa bajaradi.fikrni so’zlar orqali ifodalash mustahkamlash fikrni so’zlarda qayd qilish uni fikr bo’lishini ta’minlaydi.til va taffakkur insonga xos bo’lgan tarixiy muhim hislatdir.
TILNING ijtimoiy vazifalari;til –biologik hodisa emas,ijtimoiy hodisa ekanligini hisobga olgan holda ,tilning ijtimoiy vazifalari juda muhim MASALAN TIL –JAMIYATDA avvalo axborat almashinuvida,insonlarda bir biri bilan fikr almashunuvi va o’z fikrlarini,tuyg’ularini ifoda etishda foydalaniladi va yana ko’plab boshqa vazifalari bor.shularni hisobga olgan holda tilni asosiy ijtimoiy vazifasi aloqa –munosabat vazifasi.
Tilning falsafiy masalalari;falsafa va fanda tilni ilmiy bilishning ikki bosqichi farqlanadi.
-Fahmiy yani emperik bilish
-nazariy (idrokiy,mantiqiy bilish).
Birinchi bosqichda o’rganilayotgan manba uning bo’limlari va tarkibiy qismlari va tasvirlash ishlari amalga oshiriladi.
Nazariy bilishni fahmiy bilishsiz aalga oshirilib bo’lmaydi.amaliy bilish jarayonida to’plangan faktik material nazariy bilish jarayonida aqliy tafakkur yo’li bilan umumlashtirib ularning mohiyati ochiladi.
Tilning funksiyalari haqida yuqorida juda ko’p marotaba to’xtalib o’tdik.tilning asosiy funksiyasi aloqa,muomala qilish vazifasi.
Til quyidagi funksiyalarni bajaradi;
KOMMUNIKATIV funksiya;aloqa ,muomala qilish uchun xizmat qilish tilning eng muhim funksiyasidir. Kishilar til orqali bir –birlarini tushunadilar.bu tilning kommunikativ yani ijtimoiy funksiyasidir.
EKSPRESSIV YANI EMOTSIONAL FUNKSIYA;kishilar bir birlariga til yordamida ta’sir qiladi.His –hayajon ,istak, ruhiy kechinmalarni isxor etish vositasi. modal so’z,ritorik so’roq gap kabi vositala ekspressivlikni kuchaytiradi.
-AKKUMULATIV funksiya tilda to’plangan tajriba va bilimlarini kelajak avlodga yetkazish funksiya.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
