1 Amaliy mashg’ulot Shahar elektr iste'molchilarining yuklamalarini hisoblash

Kvartiralar soni

1-3	6	9	12	15	18	24	40	60	100	200	400	600	1000
Elektr plitali kvartiralar:
а) aholi soni yuqori bo'lgan shaharlarda tabiiy gazda:
- 100 minggacha aholi	4,5	2,8	2,3	2,0	1,8	1,65	1,4	1,2	1,05	0,85	0,77	0,71	0,69	0,67
- 100 mingdan ko’p aholi	6,0	3,7	3,1	2,7	2,4	2,2	1,9	1,6	1,4	1,13	1,03	0,95	0,92	0,89
b) tabiiy ravishda suyultirilgan gazda (shu jumladan guruh zavodlarida) va aholi soni yuqori bo'lgan shaharlarda qattiq yoqilg'ida: aholi
- 100 minggacha aholi	6,0	3,4	2,9	2,5	2,2	2,0	1,8	1,4	1,3	1,08	1,0	0,92	0,84	0,76
- 100 mingdan ko’p aholi	7,5	4,3	3,6	3,1	2,8	2,5	2,2	1,8	1,6	1,35	1,25	1,15	1,05	0,95
8,5 kVt gacha bo'lgan elektr quvvati	10	5,9	4,9	4,3	3,9	3,7	3,1	2,6	2,1	1,5	1,36	1,27	1,23	1,19
Yuqori qavatli kvartiralar elektr plitalari bilan quvvati 10,5 kVt gacha	14	8,1	6,7	5,9	5,3	4,9	4,2	3,3	2,8	1,95	1,83	1,72	1,67	1,62
Bog'dorchilik shirkatlari uchastkalarida uylar	4,0	2,3	1,7	1,4	1,2	1,1	0,9	0,76	0,69	0,61	0,58	0,54	0,51	0,46

Kottej-hovli uylar iste’molchilarining solishtirma hisobiy yuklamasi 2-jadvalda keltirilgan.
kVt/kottej

Elektr energiyasi iste’molchilari	Kottejlar soni
	1-3	6	9	12	15	18	24	40	60	100
Tabiiy gaz plitalari bilan uylar	11,5	6,5	5,4	4,7	4,3	3,9	3,3	2,6	2,1	2,0
Tabiiy gaz plitalari va 12 kVtgacha bo'lgan elektr sauna quvvatiga ega uylar	22,3	13,3	11,3	10,0	9,3	8,6	7,5	6,3	5,6	5,0
10,5 kVt quvvatga ega elektr plitali uylar	14,5	8,6	7,2	6,5	5,8	5,5	4,7	3,9	3,3	2,6
10,5 kVt quvvatga ega elektr plitali va 12 kVt quvvatga ega elektr saunali uylar	25,1	15,2	12,9	11,6	10,7	10,0	8,8	7,5	6,7	5,5

Turar-joy binolarining kirish qismida kuch elektr iste’molchilarining hisobiy yuklamasi, P_kv.:

_{ } (2)


P_his.lift lift qurilmalarining quvvati quyidagi formula bilan aniqlanadi:
_{ } (3)
Bu yerda, K_t.lift – lift qurilmalarining talab koeffitsiyenti;
m – lift qurilmalarining soni;
p_lift.i – lift elektr motorining o'rnatilgan quvvati.
Suv nasoslarining elektr dvigatellari, ventilyatorlar va boshqa sanitariya-texnik qurilmalarining quvvati P_san.tex. ularning o'rnatilgan P_san.tex.nom. quvvati va K_t.san.tex. talab koeffitsiyenti bilan belgilanadi:
_{ } (4)

Elektr motorlari va iste’molchilarning zahira quvvati elektr yuklamalarini hisoblashda yong'inga qarshi qurilmalar hisobga olinmaydi.

Turar-joy binosining P_his.t.j. hisobiy elektr yuklamasi quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
_{ } (5)
_{ }=0,9
Lift qurilmalarining talab koeffitsiyenti _{ } 3 – jadvalda keltirilgan.

Lift qurilmalarining soni	Turar-joy binosi qavatlari soni
	12 qavatgacha	12 qavatdan yuqori
2-3 4-5 6 10 20 25 va yuqori	0,8 0,7 0,65 0,5 0,4 0,35	0,9 0,8 0,75 0,6 0,5 0,4

Sanitariya-texnik qurilmalarining talab koeffitsiyenti _{ } 4 – jadvalda keltirilgan.

Elektr dvigatellar soni		Elektr dvigatellar soni	 
2 3 5 8 10	1 (0,8) 0,9 (0,75) 0,8 (0,7) 0,75 0,7	15 20 30 50	0,65 0,65 0,6 0,55

Eslatma: Qavslar ichidagi qiymatlat quvvati 30 kVt dan yuqori bo’lgan elektr motorlar uchun ko'rsatilgan.
Turar-joy binolari elektr iste’molchilarining reaktiv quvvat koeffitsiyentlari 5-jadvalda keltirilgan.

Elektr energiya iste’molchilari	cos 	tgφ
Elektr plitali kvartiralar	0,98	0,2
Gazli yoki qattiq yonilg'i plitalari bo'lgan kvartira	0,96	0,29
Xo'jalik nasoslari, shamollatish va boshqa sanitariya-texnik qurilmalar	0,8	0,75
Liftlar	0,65	1,17

0,4 kV TP kuchlanish shinalaridagi mikrarayon(kvartal) turar-joy binolarining hisobiy elektr yuklamasi quyidagi ifoda bilan aniqlanishi mumkin, P_{his.mikroray.} kVt:
_{ } (6)
bu yerda, _{ } – turar-joy binosi solishtirma hisobiy yuklamasi, Vt/m².
_{ } – mikrorayon turar-joy binosining umumiy maydoni, m².


2. Jamoat binolarining hisobiy elektr yuklamalarini aniqlash
Ushbu binolarning elektr jihozlari loyihalari, sanoat korxonalarining elektr ta'minoti loyihalari yoki tegishli analoglar bo'yicha qabul qilinishi kerak.
Elektrlashtirish darajasida sezilarli o'zgarishlar bo'lmasa (masalan, elektrga ishlov berishga markazlashtirilgan o'tishni nazarda tutmagan) saqlanadigan turar-joy binolarida rekonstruksiya qilinadigan elektr tarmoqlari uchun hisoblangan elektr yuklamalari haqiqiy ma'lumotlarga muvofiq qabul qilinishi mumkin.
Jamoat binolarining hisobiy yuklamalari solishtirma yuklama usuli yordamida kengaytirilishi mumkin. Korxonalar uchun umumiy ovqatlanish, mehmonxonalar, maktablar va bolalar bog'chalarining 1 kishi va 1 m² maydonda do'konlar va ma'muriy binolar uchun solishtirma hisobiy yuklamasi.
_{ } (7)
bu yerda, _{ } – kvartira (uy) elektr iste’molchilarining solishtirma hisobiy yuklamasi, kVt/kv.;
M – ko’rsatkichlar soni.
Jamoat binolarining solishtirma hisobiy yuklamalari 6-jadvalda keltirilgan.

№	Jamoat binosi	Solishtirma yuklama	Hisobiy koeffitsiyent
			cosφ	tgφ
1	Ta'lim muassasalari, kVt / talaba
	Umumiy o'rta ta'lim maktablari
	elektrlashtirilgan oshxona va sport zallari	0,25	0,95	0,33
	elektrlashtirilmagan oshxona va sport zallari	0,17	0,92	0,43
	bufet va sport zallari	0,17	0,92	0,43
	bufet va sport zallarsiz	0,15	0,92	0,43
	kasb-hunar maktablari oshxonalari	0,46	0,8-0,92	0,75-0,43
	bolalar maktabgacha ta'lim muassasalari	0,46	0,97	0,25
2	Savdo markazlari, kVt / m^2
	Savdo magazinlari:
	konditsioner yo'q	0,23	0,82	0,7
	konditsioner mavjud	0,25	0,8	0,75
	Nooziq-ovqat do'konlar
	konditsioner yo'q	0,14	0,92	0,43
	konditsioner mavjud	0,16	0,9	0,48
3	Umumiy ovqatlanish joylari, kVt / joy
	O'rindiqlar soni to'liq elektrlashtirilgan:
	400 gacha	1,04	0,98	0,2
	500-1000	0,86	0,98	0,2
	1000 dan yuqori	0,75	0,98	0,2
	Qisman elektrlashtirilgan (gazli yoqilg'idagi plitalar bilan) o'rindiqlar:
	100 gacha	0,9	0,95	0,33
	100-400	0,81	0,95	0,33
	500-1000	0,69	0,95	0,33
	1000 dan ko’p	0,56	0,95	0,33
4	Kommunal va maishiy xizmat ko'rsatish korxonalari
	Kimyoviy tozalash va kir yuvish zavodlari, kVt/kg	0,075	0,8	0,75
	Sartaroshxona, kVt/ish joyi	1,5	0,97	0,25
5	Madaniyat va san'at muassasalari, kVt / joy
	Kinoteatr va kinokonsert zal:
	konditsioner yo'q	0,12	0,95	0,33
	konditsioner mavjud	0,14	0,92	0,43
	Klublar	0,46	0,92	0,43
6	Boshqaruv muassasalari, loyiha va konstruktorlik tashkilotlari, kredit moliya institutlari va aloqa korxonalarining binolari, kVt / m^2
	konditsioner yo'q	0,043	0,9	0,48
	konditsioner mavjud	0,054	0,87	0,57
7	Uy-joy kommunal xo'jaligi muassasalari, kVt / joy
	Mexmonxona:
	konditsioner yo'q	0,34	0,9	0,48
	konditsioner mavjud	0,46	0,85	0,62

Turar-joy va jamoat binolari iste'molchilarining elektr ta’minotida 1 kV gacha bo'lgan kuchlanishli liniyalarning hisobiy elektr yuklamalari quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:

_{ } (8)
bu yerda, _{ } – binoning eng katta yuklamasi, liniya bo'ylab ta’minlanadigan binolar sonidan;
_{ } – maksimal ishtirok etish koeffitsiyenti (ma'lumotnomalar bo'yicha qabul qilinadi);
_{ } – liniya bo'ylab ta’minlanadigan boshqa binolarning solishtirma yuklamasi.
Katta hisobiy elektr yuklamali mikrorayon (kvartal), 0,4 kV TP shinalariga berilgan yuklama quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
_{ } (9)
bu yerda, _{ } – mikrorayon jamoat binolarining solishtirma yuklamasi, 6 Vt/m² deb qabul qilingan;
S – mikrorayondagi turar-joy binolarining umumiy maydoni (kvartal), m².
TP 10(6) / 0,4 kV past kuchlanish shinalar bo'yicha hisobiy elektr yuklamalari kuchlanishi past tomondagi umumiy yuklamani maksimal ishtirok etish koeffitsiyentiga ko'paytirish orqali aniqlanadi. Bir va ikki transformator TP uchun ko’p hollarda maksimal birlashma koeffitsiyenti 0,9 ga teng deb olinadi.
Liniyalar va taqsimlash punktlarining hisobiy elektr yuklamalari 6..10 kV hisob-kitob yuklamalarining miqdorini ularning yuklamalarining maksimal miqdorini hisobga olgan holda koeffitsiyentga ko'paytirish bilan belgilanadi. Tarmoq elementiga biriktirilgan transformatorlar (ЦП, РП, liniyalar va boshqalar), (maksimal yuklarda ishtirok etish koeffitsiyenti), 7-jadvalda keltirilgan.
7-jadvalda shahar elektr tarmoqlari va sanoat korxonalarining yuklamalarining yuqori darajasini birlashtirish koeffitsiyentlari keltirilgan.

Maksimal yuklama	Korxonalarning hisobiy yuklamasini shahar elektr tarmoqlari yuklamasiga nisbati
	0,2	0,6	1	1,5	3
Ertalabki	0,75/0,6	0,8/0,7	0,85/0,75	0,88/0,8	0,92/0,87
Kechki	0,85…0,9	0,65…0,85	0,55…0,8	0,45…0,76	0,3…0,7

Eslatma: Ertalabki maksimal qiymat berilgan elektr pechlari, gaz yoki qattiq yonilg'i plitalari bilan yashaydigan uylar uchun koeffitsiyentlar. Kechki maksimal uchun qiymatda bir martalik ish rejimiga ega sanoat korxonalari mavjud bo'lganda, kichik koeffitsiyentlar qiymatlari qabul qilinishi kerak, katta korxonalar - barcha korxonalar ikki yoki uch smenali ish rejimiga ega bo'lganda.

3 . Yoritish yuklamasini hisoblash
Shahar tashqi yoritish tarmoqlari hisobiy yuklamasi sifatida belgilangan talab koeffitsiyentini hisobga olgan holda yoritish qurilmalarining quvvatining yig’indisi, 1 ga teng. Bunday holda, kuch yorug'lik texnikasi bilan aniqlanadi. Shaharning yoritilgan hududining xarakterini, amaldagi normalarni hisobga olgan holda yoritish, ishlatiladigan chiroqlar turi va parametrlariga bog’liq. Natijada yoritish hisob ishlari solishtirma yoritish kuchi bilan aniqlanadi, ushbu hududning yoritilgan yuzasi 1 m² ga tegishli:
_{ } (10)
bu yerda, _{ } – lampaning nominal quvvati, Vt; _{ } – gaz razryadli lampaning quvvat isrofi, Vt; m – bir qatorga tegishli chiroqlarning soni; M – chiroqlar qatorlari soni; l – alohida chiroqlarning masofasi, m; b – yo'lning kengligi ko'cha, yo’lak va boshqalar, m.
Solishtirma o'rnatilgan quvvat ko'chalarning barcha qismlari uchun belgilanadi, ular chiroqlarni joylashtirish sxemasi, ularning kuchi bilan farqlanadi.
Natijaviy o’rnatilgan quvvat:
_{ } (11)
bu yerda, S – yoritish maydoning yuzasi, m².
Bundan tashqi yoritish tarmog'ining hisobiy yuklamasi:
_{ } (12)
n - quvvat bilan ta'minlangan qurilmalar soni, elektr ta'minoti tizimining ko'rib chiqilayotgan elementi.
Odatda, tashqi yoritish uskunalari parametrlarini hisoblashda shaharlarning zamonaviy rivojlanishi ko'rib chiqilayotgan shahar hududining tabiatiga qarab standart yechimlardan foydalaniladi. Shu bilan birga, yoritish moslamalarining turli xil variantlari uchun ularning elektr parametrlari ko'rsatiladi: solishtirma o'rnatilgan yoritish kuchi (1 m² yoritilgan maydon va 1 km o'rnatish uzunligi).
Umumiy holatda reaktiv quvvat yuklamasi quyidagi ifoda orqali topiladi:
_{ } (13)
Umumiy to’la quvvat quyidagicha aniqlanadi:
_{ } (14)


Nazorat savollari:
1. Elektr yuklama deb nimaga aytiladi?
2. Hisobiy yuklama nima uchun kerak.
3. Shahar elektr iste’molchilarining hisobiy yuklamasi nima uchun hisoblanadi?
4. Shahar yoritish elektr tarmoqlari qanday hisoblanadi?

Katta shaharlarni elektr bilan ta’minlash uchun 6-10 kV kuchlanishli elektr tarmoqlari sxemalarini qurishning ikkita tubdan farq qiladigan prinsipial tizimi qo‘llaniladi: