1-amaliy mashg’ulot Mavzu: Axborot haqida tushuncha. Axborot turlari. Sanoq tizimlari. Shaxsiy kompyuterlarining apparatli ta’minoti. Kompyuterning asosiy va qo’shimcha qurilmalari

SANOQ SISTEMALARI 

1.

 

Ikkilik sanoq sistemasi

 

2.

 

Skkizlik sanoq sistemasi

 

3.

 

O’n oltilik sanoq sistemasi

 

4.

 

Boshqa sanoq sistemalari

 

 

Sanoq  sistemasi 

– bu  sonlarni  maxsus  belgilar  – 

raqamlar

  yordamida  ifodalash  turiga 

aytiladi. 

Sonlar: 

123, 45678, 1010011, CXL 

Raqamlar 

0, 1, 2, …         I, V, X, L, … 

Alifbo 

–bu raqamlar to‘plami.  {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9} 

Sanoq tizimlari turlari:

 



 

Nopazitsion 

– sonlarni yozishda raqamlarnig joylashishi uning joyiga(pozitsiyasiga) 

bog‘liq emas; 



 

Pazitsion 

 – bunda pozitsiyaga bog‘liq… 



 

Nopazitsion sanoq tizimi

 



 

Unar 

– bir raqami birni bildiradi (1 kun, 1 metr……); 



 

Rim raqamlari: 

I 

– 1 (barmoq),    

V

 – 5 (yoyilgan kaft, 5 barmoq),     

X

 – 10 (ikki kaft),    

L

 – 50,  

C

 – 100 (

Centum

),  

D

 – 500 (

Demimille

),    

M

 – 1000 (

Mille

) 

Rim sanoq tizimi

 

Qoidalar:

 



 

(odatda) uchtadan ko‘p bir xil raqamlarni ketma-ket qo‘yish mumkin emas. 

---



 

Agar kichik raqam(faqat bitta!) katta raqamdan chap tarafda turgan bo‘lsa, u 

holda u raqamlar yig‘indisi (summasi)dan ayiriladi (qisman nopazitsion!) 

 

Misollar:   

 

MDC

X

L

I

V =1000+500+100-10+50-1+5=1644 

2389 = 2000+300+80+9 

         

 

2389 = M M C C C L X X X I X 

 

Rim sanoq tizimi

 

Kamchiliklari:

 



 

Katta sonlarni yozish uchun(3999) yangi simvol-raqamlarni kiritish lozim 

bo‘ladi(

V, X, L, C, D, M

) 



 

Kasr sonlarni qanday yozish mumkin? 



 

Arifmetik amallar qanday bajariladi: 

       

CCCLIX + CLXXIV =?

  

Qayerda qo’llaniladi:

 



 

 kitobdagi bo‘limlarni belgilashda: 



 

 Asrlarni yozishda: 

«XXI asr axborot texnologiyalari asri

»

 



 

 Soatdagi sonlarni ko‘rsatishda 

 

Slavyan sanoq tizimi

 

Alifbolik(harflik) sanoq tizimi (nopоzitsion)

 

 

 

Pozitsion  sanoq  sistemasi: 

raqamning  pozitsiyasi  sonlarning  yozilishiga  qarab 

aniqlanadi. 

O’nlik sanoq sistemasi 

 

dastlab

 – barmoqlarda sanash Hindistonda o‘ylab topilgan, arablar moslashtirishgan, Yevropaga 

olib kelingan 

Raqamlar: 

0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 

Asosiy

 (raqamlar miqdori): 

10 

 

Suzdal 

Kremlining 

soati

 

---

 

Boshqa pozitsion sanoq sistemalari:

 

• 

ikkilik, sakkizlik, o‘noltilik (informatika) 

• 

O‘nikkilik (1 fut = 12 dyuym, 1 shilling = 12 pens) 

• 

yigirmalik (1 frank = 20 su) 

• 

oltmushlik (1 minut = 60 sekund, 1 soat = 60 minut) 

 

Ikkilik sanoq sistemasi 

Butun sonlarni ikkilikga o‘tkazish 

Ikkilik sanoq sitemasi:  

Foydalaniladigan raqamlar: 

0, 1

 

Asosi(raqamlar soni): 

2

 

 

 

---

 

 

 

• 

Ikkita holatni aniqlaydigan texnik qurilma kerak bo‘ladi(tok bor—tok yo‘q);  

• 

Ikkilik sanoq sistemasini ishonchliligi; 

• 

Operatsiyalarni  bajarishda  kompyuter  uchun  o‘nlikdan  ko‘ra  ikkilik  sanoq  sistemasi 

ma‘qul  

• 

Oddiy  o‘nlik  sanoq  sistemasidagi  sonlar  ikkilik  sanoq  sistemasida  judayam  katta 

ko‘rinishga kelib qoladi; 

• 

Ikkilik sanoq sistemasi ko‘p darajalarga (razryadlarga) ega; 

Inson uchun ikkilikdagi sonlarni o‘qish qiyin, chunki ularr bir xil ko‘rinishga ega, ya‘ni 1 

va 0 ko‘rinishiga. 

---