1-amaliy mashg’ulot. Axborotni o‘lchash va tasvirlash. Darsning maqsadi

MЕGABAYT. 1 Mеgabayt ( 1 Mbt) = 2¹⁰ Kbt =1024 Kbt =1024* 1024 bayt =1048576 bayt.

GIGABAYT. 1 Gigabayt (1Gb) =2¹⁰ Mbt =1024 Mbt.

1 Gbt = 1024 Mbt = 1024*1024 Kbt =1024*1024*1024 bt =2³⁰ bt.

Axborotlar hajmining ortib borishi tufayli kеyingi vaqtlarda axborotlarni o’lchashning quyidagi birliklari amaliyotga qo’llanila boshladi:

1 Tеrabayt (Tbayt) = 1024 Gbayt = 240 bayt,

1 Pеtabayt (Pbayt) = 1024 Tbayt = 250 bayt.

Axborotning sintaktik, semantik va pragmatik o’lchovlari.

Axborotni o'lchash uchun ikki ko‘rsatkich kiritilgan: axborot miqdori I va ma’lumotlar hajmi V. Bu ko‘rsatkichlar axborot adekvatlik shakllarida turli ifoda va talqinga ega. Har bir shakl o‘ziga xos axborot miqdoriga va ma’lumotlar hajmiga ega.



4.1-rasm. Axborot o’lchovlari turlari

Axborotning pragmatik o‘lchovi. Bu axborotning o'lchov birligi foydalanuvchi qo'ygan maqsadni egallash uchun kerak bo‘lgan axborotning yaroqliligi bilan ifodalanadi. Paragmatik o'lchov ham nisbiy bo‘lib, u axborotni qaysi tizimda ishlatishga bog‘liqdir.

Axborotning sintaktik o‘lchovi. Axborotning sintaktik o‘lchovi.

Axbortdagi ma’lumotlar xajmi V_M - bu axborotdagi simvollar (xonalar) soni bilan o’lchanadi. Turli sanoq tizimida bir xona turli salmoqqa ega va dеmak, ma’lumotlarning o’lchov birligi o’zgaradi.

Misol. Ikkkilik sanoq tizimidagi sakkiz xonali 11010111 ikkilik kodining ma’lumotlar hajmi V_m=8 bit. unli sanok tizimida olti xonalik 247532 sonining mos ma’lumotlar xajmi V_m=6 dir.

Sintaktik bosqichda axborot miqdorini tizim holatining noaniqligi (tizim entropiyasi) tushunchasini ko’rmasdan aniqlab bo’lmaydi.

Aytaylik, axborot olinishgacha foydalanuvchi a tizimi xususida qandaydir dastlabki (aprior) ma’lumotga ega bo’lsin. Uning tizimdan voqif emaslik o’lchovi H(α) funksiya bo’lib, bu funksiya o’z navbatida tizim holatining noaniqlik darajasi va o’lchovi hisoblanadi.

Qandaydir P ma’lumot qabul qilingandan so’ng qabul qiluvchi qandaydir qo’shimcha I_β(α) axborotga ega bo’ladi va uning aprior voqif emasligi kamayadi, natijada tizim holatining apostеrior ( P ma’lumot qabul qilingandan so’nggi) noaniqligi H_β(α)ga tеng bo’ladi.

Unda, P ma’lumotdagi tizim xususidagi axborot miqdori I_β(α)qkuyilagicha aniqlanadi :

I_β(α)= H(α)-H_β(α) (1) (2.1) ya’ni, axborot miqdori tizim holati noaniqligining o’zgarishi (kamayishi) orqali o’lchanadi.

Qiymatlar hajmi V xabarda belgilar (razryad) soni bilan o’lchanadi. Turli sanoq tizimlarida bir razryad turlicha uzunlikka ega bo‘lganligi sababli ularning qiymat o‘lchov birliklari ham o‘zgaradi:

• 
  ikkilik sanoq tizimida o‘lchov birligi – bit (ikki razryad) (axborotni o'lchov birligi sifatida, ya’ni 8 bitdan iborat bo‘lgan «bayt» o‘lchov birligi ham ishlatiladi);
  
• 
  o‘nlik sanoq tizimida o'lchov birligi – dit (o‘nlik razryad).
  

Axborot miqdori I ni tizim holatining noaniqlik tushunchasi (tizim entropiyasi)ni ko‘rib chiqmasdan aniqlab bo‘lmaydi.

Xabarning ixchamlik koeffitsiyenti (darajasi) quyidagi ifoda bilan ko‘rsatiladi: Ma’lumotlarning informativlik koeffitsiеnti (darajasi) axborot miqdorining uning ma’lumotlar hajmiga nisbati orqali aniqlanadi, ya’ni

Y =I/V , bu yerda 0
Tizimda axborot o’zgartirilishi bilan bog’liq ish ko’lami Y ning ortishi bilan kamayadi. Shu sababli informativlik darajasini aniqlashga intilinadi.

Topshiriq – 1.

Kitob 100 sahifadan, har bir sahifa esa 35 satrdan iborat. Agar har bir satrda 50 ta simvol bor bo’lsa, kitobdagi axborot hajmini toping.

Buning uchun quyidagi amallar bajariladi:

1. 
   Bitta sahifadagi axborot hajmi 35 × 50 = 1750 baytga teng.
   
2. 
   Kitobdagi axborot hajmi (har xil o’lchov birliklarida):
   
   1. 
      1750 × 100 = 175 000 baytga teng.
      
   2. 
      175 000 / 1024 = 170,8984 Kbayt.
      
   3. 
      170,8984 / 1024 = 0,166893 Mbayt.