1-amaliy mashg‘ulot. (4-soat) bo‘ylama profilni setkasini chizish. Nazorat va boshqaruv nuqtalarini belgilash. Loyiha chizig‘ini

Nazorat nuqtalari.
Nazorat nuqtalariga avtomobil va temir yo’llar bilan 
kesishish joylari, quvur va ko’prik ustidagi balandlik nuqtalari kiradi.
Ko‘tarmaningquvuryokiko‘prikustidagiengkichikbalandligisuvningquvurdan
oqibo‘tishtartibigabog‘liqbo‘ladi. 
I. Quvur uchun:
Suvquvurlardanbosimsizoqibo‘tganda, H
min
= h
t
+ h
y/t
+ Δ 
Suvquvurlardanyarimbosimlioqibo‘tganda, H
min
= H + 1 
bu yerda, h
t
= d -quvurdiametri, m;
h
y/t
- yo‘lto‘shamasiningbalandligi, m. 
Δ – quvurdevoriningqalinligi, m. 
H – quvuroldidagisuvningbalandligi, m. 
II. Ko‘prikuchun: 
Erkinoqimda, H
min
= 0.88H + Z + h
kons.
Erkinbo‘lmaganoqimda, H
min
= h
suv
+ Z + h
kons.
bu yerda,H – ko‘prikoldidagisuvningbalandligi,
Z –yuqorisuvlarsatxidanoraliqqurilmaningostigachabo‘lganmasofa, m.Z = 0.25m, Z 
= 
1magardaryodan 
muzbo‘laklari 
va 
shoh 
shabbalaroqadiganbo‘lsa. 
h
kons.
- konstruksiyaningbalandligi, m
h
suv
– suvningbalandligi. 
Boshqaruv 
nuqtalari.
Boshqaruvnuqtalarigatrassaboshivaoxiri, 
murakkabiqlimsharoitidao‘tayotganyo‘lningo‘zigaxosxususiyatlarinihisobgaolganh
olda [11] asosanyo‘lpoyiqirg‘og‘iningengkichikbelgisianiqlanadi. Buning uchun 
avval ШНҚ 2.05.02-07 “Автомобиль йўллари”me’yoriy hujjatiga asosan yo’l 
iqlim mintaqalarini aniqlab olamiz.Hududlarning tabiiy sharoiti ob-havo iqlim 
omillari majmui bilan tavsiflanadi va O’zbekiston Respublikasi hududi 1.1 - 
jadvalga asosan yo’l-iqlim mintaqasiga bo’linadi (1.4-rasm). 

---

1.1 - jadval 
Yo’l-iqlim 
mintaqasi 
Yo’l-iqlim mintaqasida tumanlarning geografik joylashishi va 
ularning qisqacha tavsifi 
1 
2 
I 
Ustyurt, Shim. Qizilqum, Buqatog’-Yetimtog’, Sultonvaystog’, 
Jan.qizilqum, Kuljuktog’-Тomditog’, Jingildi, Gazli tumanlarini 
qamrab oladi. Quruq iqlimli cho’l, cho’lli dasht geografit 
mintaqalarni turli darajadagi xarakatchanlikka va ko’rinishga ega 
bo’lgan keng tarqalgan barxan qumlarini o’z ichiga oladi. 
II 
Qo’ng’irot, Тaxta-Ko’pir, Beltog’, Orolbo’yi, Тo’rtko’l, Хorazm, 
Qorako’l, Buxoro, Kogon tumanlarini, so’ng Zarafshon daryosining 
o’ng va chap qirg’oqlari bo’ylab Navoiy shahri chegarasidan 
Oltoygacha kuchli va orticha sho’rlangan tuproqlar tarqalgan 
geografik mintaqani o’z ichiga oladi.
III 
Chirchiq,Ohongoron, Angren, Zomin, Forish, Chotqol Qoradaryo, 
Janubiy va G’arbiy Oloy, Тurkiston, Nurota, Sanzar, Хatirchi, 
Samarqand, quyi Qashqadaryo, G’uzor, Kitob, Shaxrisabz, 
Surxondaryo tumanlarini yetarli namlikka ega bo’lmagan geografik 
tekis, tog’ oldi mintaqalarni qamrab oladi.
IV 
Qolgan tumanlarga quruq iqlimli geografik mintaqada sug’orish va 
yuvish natijasida me’yoriy namlangan yerlar kiradi. 
1.2-jadval 
Ishchi qatlam tuprog‘i
 
Yo‘l-iqlim mintaqalar doirasida qoplama 
yuzasining eng kam ko‘tarilishi, m 
I 
II 
III 
IV 
Mayda qum, yengil yirik 
supes, yengil supes 
0,5/0,3 
0,6/0,4 
0,4/0,2 
0,9/0,7 
Changsimon qum 
changsimon supes 
0,8/0,5 
1,0/0,6 
0,7/0,4 
1,2/0,9 
Yengil suglinok, og‘ir 
suglinok
loylar 
1,1/0,8 
1,3/1,0 
1,0/0,7 
1,5/1,2 
Og‘ir changsimon supes, 
yengil changsimon 
suglinok,og‘ir changsimon 
suglinok 
1,2/0,8 
1,4/1,0 
1,1/0,7 
1,6/1,2 

---

Yo’llarni loyihalashda ularda ruxsat etilganidan maksimal bo’ylama 
nishabliklar, gruntli asos uchun qulay suv-issiqlik rejimini yaratish uchun yo’l 
sirtining namlanish manbalari (sizot suvlari va ba’zi joylarda sirti suvlarning 
ko’lmaklari) ustidan balandligi, shuningdek, yo’l poyining qor qoplami sathidan 
balandligi ko’zda tutilishi kerak. 
Bo’ylama profilda yo’l sirtining yer sirtiga nisbatan vaziyatini belgilash 
bo’ylama profilni loyihalash yoki loyiha chizig’ini o’tkazish deb ataladi.
Loyiha chizig’ini o’tkazishda quyidagilar ta’minlanishi zarur: 
-bo’ylama profilning ravonligi, ruxsat etilgan bo’ylama nishablik, yetarlicha 
ko’rinishlik bular avtomobillarning yuqori tezliklarda yurishiga imkon beradi; 
-yo’l poyidan suvning chetlatishi; 
-loyiha chizig’ining arrasimon ko’rinishda bo’lmasligi; loyixa chizig’i 
arrasimon ko’rinishda bo’lganida «yo’qotilgan ko’tarilishlar»-enkayishlarga, keyin 
esa yo’l bo’lagining ko’tarilishiga olib keladi, bularni bosib o’tganida 
avtomobillarning dvigatellari foydasiz ish bajaradi; 
-yo’llar nazorat nuqtalaridan o’tayotganida ko’rsatilgan balandlik belgilari 
orqali o’tishlari kerak, bular mavjud yo’lga tutashgan trassani boshi va oxiridagi 
balandlik belgilari, yuqori toifali yo’llar, temir yo’l bilan kesishish belgilari, 
ko’priklar qatnov iqsmining belgisi, suv bosadigan joylarda yo’l poyining suv 
sathidan balandlik belgilari va x.z. 
Loyiha chizig’ini o’tkazishning ikki usuli: o’rovchi va kesuvchi chiziqlar 
sifatida loyihalash usullari bo’lishi mumkin. (2.1 - rasm.). 
2.1-rasm. Loyiha chizig’ini o’tkazish usullari. 
1 - o’rovchi chiziq bo’yicha; 2 - kesuvchi chiziq bo’yicha