2.2. Ярим ўтказгичли диодлар ва уларнинг вольт-ампер тавсифи.
Ярим ўтказгич деб солиштирма ўтказувчанлиги металлардан катта, диэлектриклардан кичик бўлган жисмларга айтилади. Ҳар қандай жисмни солиштирма ўтказувчанлик хоссаси, жисмнинг ички тузилишини, уларни таркибида (атомида) электронларни қандай жойлашгани (структурасига) боғлиқ бўлади.
Қаттиқ жисмнинг ҳар бир атоми мусбат зарядланган марказий ядро ва унинг атрофида катта тезлик билан айланадиган манфий зарядли электронлардан иборат. Электронларни баъзи бирлари ядро билан ўзаро махкам боғланган бўлиб, электронни ядродан ажратиб олиш жуда қийин, айрим охирги орбитадаги электронларни ядро билан кучсиз боғланган бўлганлиги учун маълум шароитда ундан ажратиб олиш мумкин. (6-расм)
Охирги орбитадаги электронлар сони тўлиқ бўлмаса ва маълум бир шароитда (иссиқлик таъсир қилганда) ўз атомларидан осонгина ажралиб эркин ҳаракат ҳолатига ўтади. (Термоэлектрон эмиссия ҳодисасини эсланг). Агар ярим ўтказгич таркибига валент электронлар сони бошқача бўлган бирикмадан бир оз киритилса, у ҳолда унинг ўтказувчанлиги бирмунча ўзгаради. Агар соф германий кристали олинса, германий атомида n-32 электрон мавжуд бўлиб, улар қўйидаги тартибда жойлашгандир. Электронлар сони z-ни ҳисоблаймиз. Агар n1=1 (2та); n2=2 (8та); n3=3 (18та); n4=4 (32та); электрон бор.
N= n1+ n2+ n3+ n4=2+8+18+32=60та
N=60-28=32та электрон.
Ярим ўтказгичлар электроникаси солиштирма электр ўтказувчанлик ўтказгич ва диэлектрикларнинг электр ўтказувчанликлари орасида бўлган махсус моддалар хусусиятидан фойдаланишга асосланган. Бундай моддалар электроникада ярим ўтказгичлар деб юритилади.
Ярим ўтказгичлар асосида ''диодлар'' қурилган. Диоднинг асосий тавсифларидан бири бўлган жараён уларни вольт-ампер тавсифи. (7-расм)
Диоднинг электр чизмага белгиланиши.
.
Агар чизмадаги U тўғри кучланишни ўзгартирсак, диоддан ўтаётган ток ҳам ўзгаради. Агар берилган кучланишдан кўпроқ кучланиш берилса, албатта диод ишдан чиқади. (чизмадаги штрихланган жой). Ҳозирги пайтда жаҳон саноатида паст ва юқори қувватли, ярим ўтказгичли диодлар кўплаб ишлаб чиқарилган ва улар турли соҳаларда жуда кенг фойдаланилади. (жадвалга қаранг)
|
Саноатда ишлаб чиқарилган диодлар класификацияси
|
|
Юқори ва паст частотали диодлар
|
Варикап- лар
|
Ўта юқори частотали диодлар
|
Фотодиод- лар. Фотоэлек- триклар
|
Тристорли диодлар
|
Тристорли триодлар
|
Тунелли диодлар
|
Стабелит- ронлар
|
Тўғрила- гичлар блоклари
|
Нур сочувчи диодлар.
|
Ўтказувчан диодлар
|
Ток стабили- заторлари
|
Ярим ўтказгичли асбобларнинг электр чизмаларга белгиланиши.
|
Ярим ўтказгич номи
|
Чизмада белгиланиши
|
1
|
2
|
3
|
1
|
Ярим ўтказгичли тўғрилагич диоди
|
|
2
|
Тунелли диодлар
|
|
3
|
Тескариланган диодлар
|
|
4
|
Бир томонлама ўтказувчан диодлар(стабилетрон)
|
|
5
|
Икки томонлама ўтказувчан диодлар(стабилетрон)
|
|
6
|
Варикап диодлар
|
|
7
|
Диодли тристорлар
|
|
8
|
Аноди бошқариладиган тристорлар
|
|
9
|
Катоди бошқариладиган тристорлар
|
|
10
|
Аноди бошқариладиган ва очиб ёпиладиган тристорли диодлар
|
|
11
|
Катоди бошқариладиган ва очиб ёпиладиган тристорли диодлар
|
|
12
|
Нур сочувчи диодлар
|
|
13
|
Жуфт диодлар (оптопора)
|
|
14
|
Жуфт тристорли диордлар
|
|
Барча ишлаб чиқарилган диодлар ташқи ҳарорати 60-70оС бўлганда ҳам нуқсонсиз ва беҳато ишлайверади.
Ярим ўтказгичли диодларни қўлланилиши.
Ярим ўтказгичли диодлар яратилгандан кейин улардан кенг қўлланила бошланди. Улар асосан электротехника, электроника ва автоматика соҳаларига ишлатилмоқда.
Ярим ўтказгичли диодлардан ярим ўтказгичли тўғрилагичлар яратилди. Маълумки диод бир томонлама ўтказувчан хоссасига эга, токни тўғри томонга ўтказади, тескари томонга ўтказмайди. Улардан электрон калит сифатида кенг фойдаланилади.(расмда электрон калитлар чизмасини икки усули берилган).
Do'stlaringiz bilan baham: |