1 A. X. O‘roqov

IX- BOB. AVTOMOBIL YO‘LLARINI TA’MIRLASH VA SAQLASH 
ISHLARINI TASHKIL ETISH VA ISHLARNI QABUL QILISH
9.1. Avtomobil yo‘llarini ta’mirlash va saqlash ishlarini tashkil etish 
tamoyillari va uslublari
Yo‘llarni saqlash va ta’mirlash ishlari bir qator o‘ziga xos xususiyatlarga ega:
yuqori xilma-xillik (texnik xizmat ko‘rsatish va saqlashda eng oddiyidan tortib to 
murakkablashtirishgacha); 
yo‘l 
harakati 
tashkilotlari 
tomonidan 
xizmat 
ko‘rsatiladigan bitta yo‘lda (yo‘llar tarmog‘ida) ishlarning turlari va hajmlarining 
bir xilligi, bitta tashkilot ichidagi ob’ektlarning katta chiziqli hajmi; tuproqdagi 
farq, gidrologik va iqlim sharoitlari, ishlarning mavsumiyligi; pastki bo‘g‘inlarning 
mexanik jihozlaridagi farq; resurslarni cheklash. 
Tashkilotning tabiati va tamoyillaridagi eng katta farqlar-bu kam 
mexanizatsiyalashgan va eng ko‘p vaqt va mexnat talab qiladigan mazmundagi 
ishlardir. SHu bilan birga, ko‘pgina texnik xizmatlarni kechiktirish mumkin emas 
ularni iqlim yoki boshqa sharoitlarga qaramay, darhol bajarish kerak. 
Quydagi xususiyatlar yo‘llarga texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash ishlarini 
tashkil etish tamoyillarini belgilaydi: 

texnik xizmat ko‘rsatish va joriy ta’mirlash amalga oshiriladigan joylarda, 
shuningdek, ta’mirlash va kapital ta’mirlash maydonlarida talab qilinadigan tezlik 
va yuklar bilan avtoulovlarning yil davomida harakatlanishini ta’minlash; 

Yo‘llar va yirik inshootlarga etkazilgan mayda shikastlarni qisqa vaqt ichida 
bartaraf etish, aniq belgilangan muddatlarda ta’mirlash ishlarini bajarish; 

yuqori mehnat unumdorligiga erishish, yo‘llarni saqlash va ta’mirlashni 
maksimal darajada mexanizatsiyalash; 

pul, moddiy, mehnat va energiya resurslarining minimal qiymatida maksimal 
samarani ta’minlash. 
Yo‘llarni saqlash bo‘yicha ish hajmining chiziqli joylashishi ularni ko‘chma 
chiziqli 
birliklar 
tomonidan 
amalga 
oshirishning 
chiziqli 
prinsipini 
belgilaydi.Bunday holda mashina va ishchilarni uzatish faqat smena boshida emas, 

---

381 
balki ishlarning tarqalishi va ularning kichik hajmlari tufayli smena davomida ham 
bo‘lishi mumkin. 
Oddiy yo‘llardan foydalanish sharoitida, parvarishlash ishlari ko‘pincha 
murakkab mexanizatsiyalashgan brigadalar tomonidan amalga oshiriladi, ular 
uzunligi 70 ... 100 km uzunlikdagi uchastkada yo‘lning barcha tarkibiy 
elementlariga texnik xizmat ko‘rsatadilar. Bunday brigadalar obodonlashtirish 
ishlarini ham amalga oshirishi mumkin.
Ixtisoslashgan jamoalar murakkab faoliyat 
sharoitida yaratiladi: na podxodax k gorodu dlya soderjaniya elementov obstanovki 
i blagoustroystva dorog, dlya soderjaniya bolshix mostov, puteprovodov i t.d. 
Ixtisoslashuv har bir ishchi tomonidan bajariladigan ish turlarini kamaytirish, 
doimiy mehnat usullaridan foydalanish imkoniyatini yaratish, ish unumdorligi va 
sifatini oshirish imkonini beradi 
Mavsumiy ixtisoslashgan jamoalar katta hajmdagi ishlarni, masalan, yo‘l 
qoplamalarni yamash, chuqurliklarni bartaraf etish, kamayish, qorlarni bartaraf 
etishda tashkil etadilar.Jamoalarning son va malaka tarkibi yil davomida ularning 
tarkibidagi turg‘unlik asosida ish turlari va hajmlariga qarab belgilanadi. 
Ishni tashkil etish usullari.
Oqim yo‘nalishi usuli
(9.1, a - rasm) yo‘lning 
barcha uzunligi bo‘yicha ta’mirlashda maqsadga muvofiq. Yo‘lni ta’mirlash 
bo‘yicha murakkab oqim har bir ta’mirlangan uchastkada bir-birini o‘rnini 
bosuvchi ixtisoslashgan bo‘linmalar (guruhlar) ni texnologik ketma-ketlikda 
birlashtiradi (masalan, er yotqizig‘ini ta’mirlash, qoplash). 
Ta’mirlash ishlari davomiyligi 
T = t
r
+ t
m
bunda t
p
— oqim tarqatish vaqti, ya’ni barcha maxsus bo‘linmalar 
ta’mirlanadigan birinchi bo‘limda ishtirok etadigan vaqt; t
m
ta’mirlashning oxirgi 
texnologik bosqichini ishlab chiqarish vaqti (masalan, qoplama tuzilishi). 
Ta’mirlashning taxminiy davomiyligi (smenada) 
T
r.n
=( T
k 
– T
v
)K
cm
Bu erda T
k
— ta’mirlash uchun ajratilgan taqvim kunlarining soni; T
v
— 
ishlamaydigan kunlar soni (ta’til va dam olish kunlari, mashinani ta’mirlash va 

---

382 
texnik xizmat ko‘rsatish),ob-havo sharoitlari, kechikishlar va tashkiliy sharoitlar 
bo‘yicha o‘tishlar tufayli uzilishlar; K
sm
— siljish koeffitsienti, K
sm
= 1,8…20. 
Qurilish 
bo‘layotgan 
xududda 
transport 
vositalarining 
kechikishini 
kamaytirish uchun, yaqinlashib kelayotgan ikkita oqimning harakatini tashkil etish 
kerak. Bunday holda, o‘rtacha ish unumdorligi 2 baravar oshadi. 
Oqim usuli quydagi bir qator afzalliklarga ega: 

ixtisoslashtirilgan bo‘linmalar tomonidan ishlarni bajarish,bu yuqori 
madaniyat va ish sifatini,
yo‘l harakati bo‘linmalarida mablag'lardan oqilona 
foydalanishni ta'minlaydi; 

yo‘l ta’mirlash ritmi; 

ishni kichik maydonda jamlash, ishni operativ boshqarish va uning sifatini 
nazorat qilish imkonini beradi. 
Oqim uchastkasida-oqim yo‘nalishidagi kabi ketma-ket usul (9.1-rasm, b), , 
ish bir chiziqda bitta mexanizatsiyalashgan otryad tomonidan bajariladi qaysi ish 
turi tugallangach, bir uchastkadan boshqasiga o‘tiladi. 
Bu usul texnik xizmat ko‘rsatishda ham, yo‘llarni ta’mirlashda ham 
qo‘llaniladi.
Ta’mirlash ishlari davomiyligi quydagi formuladan aniqlanadi 
T
o
= t
p
+ t
M
+(n- 1)(t
n
+ t
M
), 
Bu erda 
n
— ish olib boriladigan uchastkalar soni; t
n
—keyingi uchastka 
ishlarini bajarish uchun o‘tish va joylashtirish vaqti. 
Oqimli uchastka-parallel usul (9.1 - rasm, b) - oqimli usulning bir turi. Bir 
vaqtning o‘zida bitta yo‘l tashkiloti xizmat ko‘rsatadigan ishlari yo‘lning ikki yoki 
uch qismida bir vaqtda davom etadi.Masalan, yo‘llarni parvarishlash bo‘limi 
yo‘lning uchta ta’mirlash punktida sirtni tozalashni tashkil etadilar yoki uzunligi 
l
1
,
l
2 
va 
l
3
bo‘lgan joylarda asfaltbeton qoplamalarni ta’mirlaydilar. Bu usulda bir 
necha mexanizatsiyalashgan bog‘lanishlarga ega bo‘lish kerak. 
l
1
≠ 
l
2 
≠ 
l
3
, ish 
hajmi bo‘lgani uchun, T
1
T
2
, T
3
vaqtlari har xil bo‘ladi. Uchasikaning umumiy 
ishlash davomiyligi eng katta uchastkani ta’mirlashning maksimal davomiyligi 
T
max
bilan aniqlanadi. Ta’mirlashdan tashqari bu usul yo‘llarni saqlashda, masalan, 

---

383 
eng yuqori toifadagi yo‘llarda bahordan keyingi davrda g‘adir-budurlikni bartaraf 
etish uchun foydalanish maqsadga muvofiqdir. 
Parallel usuli (9.1-rasm d) - ta’mirlash ishlari bir necha uchastkalarda parallel 
ravishda olib boriladi.Uchastkalarga sarflangan vaqt bir xil T
1
= T
2
= T
3
= T
0
bo‘lsa-da, ish hajmlari har xil bo‘lishi mumkin.
Bu faqat standart kilometrga 
asoslangan ish hajmlariga bo‘lishi mumkin. Usul, tashkiliy tuzilishga qarab, bir 
necha qismga bo‘lingan yo‘lni parvarish qilishni tashkil etishda tavsiya etiladi. 
Ularning har birida bir-birining o‘rnini bosadigan asbob-uskunalarga ega bo‘lgan 
yo‘l vagonlari bo‘lgan va qoplamaning turiga, yo‘lning maqsadiga va yilning 
fasliga qarab turli xil standart texnik xizmatlarni bajaradigan ixtisoslashgan guruh 
mavjud. Bu usul, ayniqsa, yuqori toifadagi yo‘llarni saqlashda samaralidir. 
9.1-rasm. Yo‘llarni turli usullar bilan ta’mirlash va saqlash ishlarini tashkil 
etish sxemalari:a – oqim yo‘nalishi; b – oqim yo‘nalishi-ketme ket usuli; v - oqim 
yo‘nalishi-parallel usuli; g – parallel; d – kombinatsiyalangan; L
o
– 
ta’mirlanadigan yo‘llarning umumiy uzunligi; l
1
, l
2
, l
3
– yo‘l bo‘laklarining 
uzunligi.
Kombinatsiyalangan usullar (9.1-rasm, d) - bir vaqtning o‘zida bir nechta 
elementar usullarning kombinatsiyasi.
Masalan, parallel usulni tarmoq ichidagi 
oqim yo‘nalishi-parallel usuli bilan birlashtirish juda samarali. Dastlab, yo‘l 

---

384 
uchastkasining keng jabhasida, Tx vaqtda ta’mirlashga tayyorgarlik ko‘rish uchun 
oddiy ish olib boriladi. Bu davrda ixtisoslashgan oqim tayyorlanadi. Keyingi 
ta’mirlash oqimi usuli har bir uchaskada amalga oshiriladi. 
Ishning umumiy muddati ushbu formula bilan topiladi 
T
0
=T
l
+ T
2
=T
l 
+ t
p
+ 2tm+t
H
. 
Ishni tashkil qilish usullarining yana bir kombinatsiyasi tanlanishi mumkin. 
Bu yoki boshqa usul texnik-iqtisodiy asoslash asosida tanlanadi.