1-2-Semenar mashg’uloti

OQSILLAR BIOSINTEZI (TRANSLYATSIYA)

Zamonaviy tabiatshunoslik fanining ikkita muhim muammolaridan biri-tirikhujayrada oqsillar biosintezidir. Ikkinchisi esa noorganik tabiatda insoniyat uchunkelgusida energiya ajratish elementar zarralarning fizikaviy tadqiqoti asosidaamalga oshishi mumkin. Tiriktabiatda hayotiy jarayonlarni boshqarish oqsillarnio’rganish asnosida sodir bo’ladi. Organizmning tiriklik belgisi muayyan oqsil yoki oqsillar kompleksi orqalinamoyon bo’ladi. Jonzotlarning biologik belgilari quyidagi generatsiya asosidaamalga oshadi:

DNK → RNK → OQSIL → BELGI

Ma’lumki, sochimiz va terimizning rangi melonin degan pigmentga bog’liqbo’lib, albinoslarda u bo’lmaydi. Melonin sintezi oqsil – ferment tirozinazagabog’liq. Mazkur oqsilning mutatsiyasi yoki inaktivatsiyasi albinoslarning paydobo’lishiga sababchi bo’ladi. Oqsillarga bog’liq bunday jarayonlarni organizmdajuda ko’p kuzatish mumkin. Oqsillar biosintezini to’liq aniqlash irsiyat qonunlarini tadqiq qilish, organizmlarni o’sish varivojlanishini boshqarish, turli xil irsiy kasalliklarsabablarini aniqlash, davolash va boshqa bir qator muammolarni hal qilishgaimkon yaratadi.Oqsillar sintezi organizmda intensiv ravishda amalga oshadi. Odam jigarida10 kun davomida oqsillarning yarmi
yangilanadi. Qon zardobida 20-30 kundaoqsillar almashinadi. Har kun inson tanasida 100 g oqsil sintezlanishi lozim. Birkunda odam qonida 8 g gemoglobin, 23 g jigar oqsili va
32 g mushak oqsillarisintezlanib turadi.Hujayrada oqsillarning sintezi xuddi nuklein kislotalardek, matritsa (qolip) asosida amalga oshadi. Mazkur jarayon murakkab va bir nechabosqichlardaniborat. Oqsillarning biosintezi oqsil sintezlovchi muayyan tizim bo’lib, uning
tarkibiga quyidagi strukturalar kiradi:

1. 
   ribosomalar-nukleoprotein zarralari bo’lib, tarkibida 60% ribosom RNK va40% oqsilmavjud. Uzunligi 160Å, diametri 250Å, molekulyar massasi 4 mln. Bir qancha ribosomlar to’plami poliribosoma yoki polisomalar deb ataladi;
   
2. 
   matritsa RNK;
   
3. 
   transport RNK;
   
4. 
   oqsil sintezidagi bosqichlar bo’lmish initsiatsiya, elongatsiya, terminatsiyava translyatsiya jarayonlarini amalga oshiruvchi oqsillar va fermentlar;
   
5. 
   proteinogenli aminokislotalar;
   
6. 
   aminoatsil-t-RNKlarni hosil qiluvchi aminoatsil-t-RNK-sintetazafermentlari;
   
7. 
   makroergli nukleozidtrifosfatlar ATF va GTF;
   
8. 
   
   4
   Mg²⁺,Ca²⁺, K⁺, NH ⁺ionlari.
   

Oqsil biosintezida 200 dan ortiq makromolekulalar ishtirok etadi. Bularoqsillar va nuklein kislotalari bo’lib, faqat aminokislotalarni faollashtirish vatashilishi uchun 100 ta makromolekulalar zarurligi aniqlangan. Ribosoma 60 xilmakromolekuladan tashkil topib, translyatsiyada 10 dan ortiq oqsil turlari ishtiroketadi.
Aynan ribosomalarda jonsiz molekula bo’lgan nuklein kislota jonlioqsillarga aylanadi.Demak, ribosomalarda kimyo biologiyaga shakllanadi.