1-2 mig‘ 21 guruh talabasi Haroyeva Ruxsoraning “ Kurs ishi

Ma'naviy barkamol inson tarbiyasi. Bilimdonlik maxnaviy barkamollik mezoni. Shaxs ma'naviyatini yuksaltirish-jamiyat rivojining omili
Prezidentimiz Islom Karimovning maxnavit tushunchasiga doir bir necha asar va nutklarida, farmonu kursatmalarida maxnaviyat masalasiga jiddiy extibor bilan karab kelmokda.
Uning "Uzbekistonning siyosiy - ijtimoiy va iktidoiy isloxatlarining asosiy tamoyillari", "Yuksak malakali mutaxassislar - tarakkiyot omili", "Bunyodkorlik - farovon xayot asosi", "Uzbekiston iktisodiy isloxatlarni chukurlashtirish yulida", "Uzbekiston XXI asr busagasida: xavfsizlikka taxdid, barkarorlik shartlari va tarakkiyot kafolatlari", "Barkamol avlod - Uzbekiston tarakkiyotining poydevori", "Uzbekiston XXI asrga intilmokda", "Ozod va obod Vatan, erkin va farvon xayot - maxnaviy barkamollikning asosidir" singari keyingi asarlari xamda bir kator intervpyu va makolalari axoli maxnaviyatini yanada yuksaltirishga bagishlangan.
Islom Karimov tashabbusi bilan 1994 yili 23 aprelda Respublika "Maxnaviyat va maxrifat" jamoatchilik markazining tashkil kilishi, 1996 yil 9 sentyabrda "Maxnaviyat va maxrifat" jamoatchilik markazining faoliyatini yanada takomillashtirish tugrisidagi Farmon chikarilishi yukorida aytilgan suzimizning dalilidir.
Shuni taxkidlash joizki Prezidentimiz Islom Karimovning
Uzbekistonning uz istiklol va tarakkiyot yuli" (1992), "Istiklol va maxnaviyat"(1994) kabi asarlari va maxruzalarida maxnaviyat suziga ilmiy nuktai nazardan izox va baxo bergan. Uning taxkidlashicha "maxnaviyat insonga xayotda barkarorlik bagishlaydi, uning karashlari shunchaki boylik orttirish yulida kun kurishga yul kuymaydi, fojealar vaktida omon saklab koladi va moddiy kiyinchiliklar davrida irodani mustaxkamlaydi". "Maxnaviyat - uzluksiz xarakatdagi jarayondir. Fikr, tafakkur, xis - tuygu tinim bilmaganidek, ularning maxsuli ularok maxnaviyat xam doimo uzgarish va yangilanishda buladi". Yurtboshimiz: "Maxnaviyat insoniyatning, xalkning, jamiyatning, davlatning kuch - kuvvatidir", degan edi.
Biz ota - onalar erksevar ajdodlarimiz jasorati orkali mustakillik mazmun - moxiyatini bolalarimizga chukurrok tushuntirib berishimiz kerak. Ana shunda millat paydo buladi, xalk paydo buladi, kurgon paydo buladi.
Maxnaviyat inson va jamiyat madaniyatining negizi, inson va jamiyat xayoti maxlum yunalishining bosh omili. U muayyan iktisodiy - ijtimoiy xayot tizimining shakllanishi, uzgarishi yoki inkirozga yuz tutishiga kuchli taxsir kursatadi.
Xalk maxnaviyati - xalkdagi, raxbar maxnaviyati - raxbardagi insoniylik mezoni, shon - sharaf, or - nomus, poklik va oliyjanoblik xislatlarining muayyan darajasidan iborat deyish mumkin. Maxnaviyat boyib borsa, jamiyat ravnak etib boradi va aksincha, maxnaviyat kashshoklashsa, jamiyat bora - bora taxnazzulga, baxamlikka yuz tutadi. Prezidentimiz Islom Krimov "Uzbekiston XXI asrga intilmokda" asarida maxnaviyatga shunday taxrif beradi: "maxnaviyat xakida gap ketar ekan, men avvalo, insonni ruxiy poklanish va yuksalishga daxvat etadigan, inson ichki olamini boyitadigan, uning iymon - irodasini, extikodini mustaxkamlaydigan vijdonini uygotadigan kudratli botiniy kuchni tasavvur kilaman".1
Uning "Uzbekistonning siyosiy - ijtimoiy va iktidoiy isloxatlarining asosiy tamoyillari", "Yuksak malakali mutaxassislar - tarakkiyot omili", "Bunyodkorlik - farovon xayot asosi", "Uzbekiston iktisodiy isloxatlarni chukurlashtirish yulida", "Uzbekiston XXI asr busagasida: xavfsizlikka taxdid, barkarorlik shartlari va tarakkiyot kafolatlari", "Barkamol avlod - Uzbekiston tarakkiyotining poydevori", "Uzbekiston XXI asrga intilmokda", "Ozod va obod Vatan, erkin va farvon xayot - maxnaviy barkamollikning asosidir" singari keyingi asarlari xamda bir kator intervpyu va makolalari axoli maxnaviyatini yanada yuksaltirishga bagishlangan.
Islom Karimov tashabbusi bilan 1994 yili 23 aprelda Respublika "Maxnaviyat va maxrifat" jamoatchilik markazining tashkil kilishi, 1996 yil 9 sentyabrda "Maxnaviyat va maxrifat" jamoatchilik markazining faoliyatini yanada takomillashtirish tugrisidagi Farmon chikarilishi yukorida aytilgan suzimizning dalilidir.
"Maxruf" suzi bilimlarning barcha yunalishlarini, yaxni kuyi boskichi (xabardorlik) dan tortib, yukori darajasi (ilm - fan) gacha bulgan boskichni aks ettiradi. Maxrifat barcha davrlarda uz kurinishiga ega bulgan. Yunon - rim falsafasida maxrifat suzi tafakkur va sof bilim deya ifodalangan. Aristotelp esa bilimni insonning eng shirin va yaxshi faoliyati deb taxriflagan. Platonning: "Mukammal bilimning, yaxni men egallagan bilimning birdan - bir turi men uzim bilmagan narsalarni bilishimdir", degan iborasi xikmatli xakikat bulib koldi. Boshkacha aytganda maxrifatchilar bilimlarning cheksizligini tushunib yetganlar.
Maxrifat masalasiga Sharkning buyuk allomalari, dunyoviy va diniy ilm egalari juda katta extibor berganlar. Garb mutafakkirlarining asarlarida xam ilm, maxrifat masalasiga chukur yondashganligini kurish mumkin.
Maxrifat degani - bilimli, muayyan soxada maxlumoti bor degani bulib, insonparvarlik maxnaviy zaminidagina uz moxiyatiga ega buladi. Kishilarning bilimini, madaniyatini oshirishga karatilgan taxlim - tarbiyaga xam maxrifat deb karaladi. Bu suz ilmu urfon maxnolarida ishlatiladi. Maxrifatni xayotga singdirish - bilim va madaniyatning kushma mazmuni bulib, maorif esa ana shu mazmunini yoyish kuroli, vositasidir. Maorif asosan umumiy urta taxlim, urta maxsus, kasb - xunar taxlimi, oliy maktablarda umumiy va urta maxsus bilim beruvchi maktab va ukuv yurtlari tarmoklarini kamrab oladi.
Shaxs kamolida maxrifat tushunchasi esa kengrok bulib, bilim va madaniyatni yozish va yuksaltirishning xamma turlari va soxalarini uziga kamraydi.
Prezidentimiz Islom Karimov 1998 yili tarixchi olimlar bilan uchrashuvida shunday deganedi: "Ikkinchi masala shundan iboratki, biz komil inson tarbiyasini davlat siyosatining ustuvor soxasi deb exlon kilganmiz. Komil inson deganda, biz avvalo, ongi yuksak, mustakilfikrlay oladigan, xulk - atvori bilan uzgalarga ibrat buladigan bilimli, maxrifatli kishilarni tushunamiz. Ongli, bilimli odamni oldi - kochdi gaplar bilan aldab bulmaydi. U xar bir narsani akl, mantik tarozisiga solib kuradi. Uz fikr - uyi, xulosasini mantik asosida kurgan kishi yetuk odam buladi"1, deb taxkidlagan edi.
Bugungi kunda shaxs maxnaviy kamoloti "Taxlim tugrisida" gi Konun, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi asosida olib borilmokda va u davlat siyosati darajasigacha kutarildi.
Demak, maxrifat kishilarning ong - bilimini, madaniyatini oshirishga karatilgan taxlim - tarbiya, maorif demakdir.
Madaniyat tushunchasi: Maxnaviyat boya aytganimizdek, madaniyat tushunchasini xam uz ichiga kamrab oladi. Arablar kishilar xayotini 2 turga bulib, birini badaviy yoki saxroiy turmush, ikkinchisini madaniy turmush deb ataganlar. Badaviylik - bu kuchmanchi xolda dashtu saxrolarda yashovchi xalklarga, madaniylik esa shaxardi utrok bulib yashab, shaxarga xos turmush tarzida yashovchi xalklarga nisbatan ishlatilgan. Madniyat tushunchasi keng va tor maxnolarda ishlatiladi. Keng maxnoda: Madaniyat tushunchasi - insoniyatning butun tarixiy tarakkiyot jarayonida yaratgan barcha moddiy va maxnaviy boyliklarining yigindisini aks ettiradi.
Tor maxnoda: madaniyat atamasi - tushunchasi jamiyatning maxnaviy xayotini kursatish uchun kullaniladi.
Madaniyat atamasi keng kullanib, jamiyatning ishlab chikarish, ijtimoiy va maxnaviy xayotida kulga kiritilgan yutuklar majmuini, biror ijtimoiy gurux yoki xalkning maxlum darajada kulga kiritgan shunday yutuklari darajasini, ukimishlilik, taxlim - tarbiya kurganlik, ziyolilik va maxrifatlik xamda turmushning maxrifatli kishi extiyojlariga mos keladigan sharoitlari majmuini bildiradi.
Madaniyat - moddiy va maxnaviy mexnat va maxsulishaklida ijtimoiy norma va turli tizimlar tarkibidan maxnaviy kadriyatlarda, jamiyat va tabiat munosabatlari tizimida, insonning uzgaro va uz - uziga munosabatlari bobida xayotiy faoliyatini uziga xos tashkil etish va rivojlantirishdir.
Shaxs kamolotida madaniyatning bir necha turlari xam muxim axamiyat kasb etadi. Ular:
1. Moddiy madaniyat.
2. Maxnaviy madaniyat.
3. Umuminsoniy madaniyat.
4. Milliy madaniyat.
5. Axlokiy madaniyat.
6. Diniy madaniyat va boshka turlarga bulish mumkin.
Mamlakatimizda maxnaviyat va maxrifatni rivojlantirishga doir bir kancha Farmon va karorlar kabul kilingan bulib, ularning baxzilari kuyidagilardan iborat:
1. 1994 yil 23 aprelda "Maxnaviyat va maxrifat" markazining jamoatchilik asosidagi respublika bulimi tuzildi.
2. 1996 yil 9 sentyabrda "Maxnaviyat va maxrifat" jamoatchilik markazi faoliyatini yanada takomillashtirish va samaradorligini oshirish tugrisida" gi Prezident Farmoni kabul kilindi.
3. 1996 yil 27 sentyabrda "Maxnaviyat va maxrifat" jamoatchilik markazi koshida "Oltin meros" xalkaro xayriya jamgarmasini kullab - kuvvatlash tugrisida" gi Vazirlar Maxkamasining Karori kabul kilindi.
4. 1997 yil 22 iyulda "Xukukiy maxrifat targiboti markazini tashkil kilish va xukukiy adabiyotlarni axoliga yetkazib berishni yulga kuyish tugrisida" gi Vazirlar Maxkamasining Karori kabul kilindi.
5. 1998 yil 24 iyulda "Maxnaviy - maxrifiy isloxotlarni yanada chukurlashtirish va uning samaradorligini oshirish chora - tadbirlari tugrisida" gi Vazirlar Maxkamasining Karori kabul kilindi.
6. 1999 yil 3 sentyabrda "Respublika maxnaviyat va maxrifat Kengashini kullab - kuvvatlash tugrisida" gi Prezident Farmoni kabul kilindi.
Eng asosiysi shundan iboratki, 1997 yil 29 avgustdagi Oliy Majlis
9 - sessiyasida kabul kilingan "Taxlim tugrisida" gi konun va "Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi" da maxnaviyat masalasiga, shaxs kamolotiga, maxnaviy kadriyatlarga yanada katta extibor berildi. Ularda kuyidagi tamoyillar, yaxni maxnaviyat kadriyatlari rivojlantirildi:
1. "Vatan eng oliy makon. U - menikidir!"
2. "Eng oliy kadriyat - inson"
3. "Mulkning eng oliy shakli - intellektual mulk va inson faoliyatining eng oliy turi - intellektual mexnat"
4. "Vakt - eng oliy boylik"…
5. Umuminsoniy kadriyatlar.
6. Milliy kadriyatlar.
7. Oilaviy kadriyatlar.
8. Ijtimoiy kadriyatlar va xokazo.

Demak, maxnaviyat va maxrifat masalasiga kiskacha xulosa kiladigan bulsak: kishining ijtiimoiy moxiyati, deganda ajdodlardan unga irsiy birliklari orkali meros bulib utgan bilim olishga moyilligi xamda shaxsiy xayoti davomida orttirgan bilimi, kunikma, malaka va maxnaviyatining murakkab majmui tushuniladi.

Maxnaviyat - bu kishining egallagan foydali bilimlari amaliy xayotida sinalaverib, kunikma va malaka darajasidan utgan va ruxiga singib, xayot tarzida aks etadigan ijobiy ijtimoiy sifatlar majmuidir.1

1. Maxnaviyat - insonning zot belgisi, uning faoliyatining tarkibiy kismi, ongi, akl - zakovatining maxsuli.

2. Maxnaviyat - inson faoliyatining mazmuni bulib, kishilar uning vositasida uzlarini anglaydilar, jamiyat, tabiat, uz turmush tarzlari, amaliy faoliyatlari muammolarini xal etadilar.

3. Maxnaviyat - jamiyatning, millatning va yoki ayrim bir kishining ichki xayoti, ruxiy kechinmalari, akliy kobiliyati, idrokini mujassamlashtiruvchi tushuncha.

4. Maxnaviyat - xar bir insonning ichki ruxiyati, akl - zakovati, uni uzini - uzi anglash, yaxshiliklarga, ezgu niyatlarga tula kalbi, oldinga karab yangi marralar sari ongli ravishda faollik kursata bilish va intilish saloxiyatidir.
5. Maxnaviyat - inson kalbida, kungil kuzgusida aks etgan xakikat nuridir va xokazo.
Ozod va obod vatan, erkin va farovon xayot maxnaviy barkamollikning asosi ekanligi.
2000 yil 22 yanvarda Oliy Majlisning II - chakirik I - sessiyasining I - yigilishida Prezident Islom Karimov "Ozod va obod Vatan, erkin va farovon xayot - pirovard maksadimiz" mavzusida maxruza kildi. Uning mazkur maxruzasida va shu nomdagi jamiyat siyosiy, davlat kurilishi va boshkaruvi soxasida, iktisodiy, madaniy, sud - xukuk, tashki siyosat, xavfsizlikni taxminlash soxalarida eng muxim dolzarb bulgan masalalar kutarildi va ular bosh masala kilib belgilandi. Biz fakat ana shu masalalardan "Maxnaviyat soxasida" gi belgilab berilgan ustuvor vazifalar xakidagina tuxtalamiz va bu vazifalar kuyidagilardan iborat:

1. Birinchidan, milliy kadriyatlarimizni tiklash, uzligimizni anglash, milliy goya va mafkurani shakllantirish, mukaddas dinimizning maxnaviy xayotimizdagi urnini va xurmatini tiklash. Umumiy gap bilan emas. Tafakkurga tayanib barkamol shaxs - komil insonni tarbiyalashdan iborat.

2. Ikkinchidan, kuppartiyaviylik, kupfikrlilik sharoitida xar kaysi fukaroning uz fikrini erkin ifoda etishi va uni ximoya kila olishi jamiyatimizda ruy berayotgan demokratik uzgarishlarning negizi bulmogi lozim. Lekin turli karash va fikrga ega bulgan ijtimoiy katlamlar, siyosiy kuch va xarakatlarning uziga xos maksadlarini uygunlashtiruvchi goya - yurt tinchligi, Vatan ravnaki, xalk manfaati - barchamizuchun birdek mukaddas bulishi shart.

3. Uchinchidan, biz islom dini ota - bobolarimiz dini ekannini, u biz uchun xam iymon, xam axlok, xam diyonat, xam maxrifat ekannini yuksak kadrlash. Ollox bizning kalbimizda. Dinga xurmat va extikod biz uchun ulmas kadriyat.

4. Turtinchidan, 2000 yilni "Soglom avlod yili" deb exlon kilganimizning maxno - mazmuni, axamiyatini chukur anglash…

5. Beshinchidan, "Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi" ni amalga oshirish, boshlangan ishimizni izchil amalga oshirish. Katta - kichik raxbarlarning vazifasi, burchidir bu.
6. Oltinchidan, Uzbekistonda yashayotgan barcha millat va elatlarning tili, madniyati, urf - odat, anxanalarini rivojlantirishda kumak berish.
7. Yettinchidan, azaliy ota - bobolarimizdan kolgan udum, keksalarga xurmat, kichiklarga izzat - mustaxkamlash. Nuroniy otaxon - u, munis onalarimizni xurmatlash…
Milily kadriyatlar: Maxnaviyat, avvalambor, xar bir xalkning milliy kadriyatlaridan kelib chikadi.
Milliy kadriyatlar - bu umuminsoniy kadriyatlardan kelib chikib, xar bir xalkning tili, madaniyati, milliy muomala mulokati, turmush tarzi xamda oilaviy munosabatlarida amal kiladigan urf - odatlari va anxanalarini bir - biridan farklab turadigan milliy xususiyatlardir.
Milliy kadriyatlar umuminsoniy va mintakaviy kadriyatlar bilan birgalikda mavjud buladi. Umuminsoniy va mintakaviy kadriyatlar milliy kadriyatlarning kup tomonlarini uz ichiga oladi, Milliy kadriyatlar umuminsoniy va mintakaviy kadriyatlar taxsirida keng rivojlanish takomillashish imkoniga ega buladi. Ular urtasida muntazam davom etadigan dialektik munosabat jaxon sivilizatsiyasi rivojlanishining muxim omillaridan biridir.
Milliy kadriyatlarning shakllanishi va rivojlanishi xar bir millatning uziga xos tarixi, tili, madaniyati, axlokiy va psixologik fazilatlari, yashash sharoiti, turmush tarzi, ishlab chikarish faoliyati bilan boglangandir.
Sunggi bir asrga yakin davr davomida uzbek rakslarida, kuylarida, ashulalarida juda katta uzgarishlar bulganini inkor etib bulmaydi. Bu urinda Yevropa, Rossiya, Xindiston, Yakin Shark mamlakatlari madniyatining taxsiri xam katta buldi.
Uzbek milliy kuylari xam bugungi kunda mumtoz madaniy merosni uzida mujassamlashtirgan xolda jaxon madaniyatining bu boradagi kup jixatlarini uzida ijodiy singdirish asosida rivojlanib bormokda.
Milliy uzlikni anglash: Prezident Isloi Karimov "Uzbeiston XXI asr busagasida: xavfsizlikka taxdid, barkarorlik shartlari va tarakkiyot kafolatlari" asarida takxkidlaganidek, "tarix xotirasi, xalkning jonajon ulkaning, davlatimiz xududining xolis va xakkoniy tarixini tiklash, milliy uzligini angalsh, taxbir joiz bulsa, milliy iftixorni tiklash va ustirsh jarayonida goyat muxim urni tutadi". Shuningdek, Yurtboshimiz 1998 yili "Tafakkur" jurnali bosh muxarririning bergan savollariga javoblarida, tarixchi olimlar bilan uchrashuvda xam bu masalaga jiddiy karagan edilar. Milliy uzlikni anglash tushunchalarining tarkibiy kismlariga kuyidagilar kiradi:
1. Milliy birlikni va boshka etnoslarning mavjudligini tushunib yetish.
2. Milliy kadriyatlar: til, tugilib usgan joy, madaniyatga sodiklik.
3. Milliy manfaatlarni tushunib yetish.
4. Vatanparvarlik va boshkalar.
Prezidentimiz Islom Karimov aytganidek, "Bugungi kunimizga xos yorkin xususiyatlardan biri millatning uzligini anglashdir",1 degan edi.
Shaxsning milliy uzligini anglash deganda, avvalo muayyan millatga (etnik birlikka) mansublik, mazkur millatning insoniyat tarakkiyotidagi tarixiy urnini bilish, milliy kadriyatlarga sadokat, uz millati (etnosi) ning xozirgi kundagi rivojlanish yullarini bilishi xamda shu maksadda vijdonan xizmat kilishi tushuniladi. Demak, shaxs milliy uzlikni angalsh tushunchasining tarkibiy kisimlari kuyidagicha:
1. Millat (etnos) ga mansublikni anglash.
2. Mazkur millatning insoniyat tarakkiyotidagi tarixiy urnini bilish.
3. Milliy kadriyatlarga sadokat.
4. Millatning extiyojlari va manfaatlarini angalsh, uning rivojlanish yullarini bilish.
5. Milliy tarakkiyotga vijdonan xizmat kilish.
Milliy goya - millat, xalkning extiyojlari, manfaatlari ijtimoiy maksadlari va ideallarining, umuminsoniy kadriyatlarga xamoxang maxnaviyati va mentalitetining ifodasidir. I.Fixte tomonidan goyaga berilgan baxo bugungi kunda xam tugri, yaxni "Goya xayotga singib kirgan joyda buyuk kudrat va kuch beradi, fakat goyagina kudrat manbaidir".
Lekin ayni payitda milliy goya - tarix, madaniyatning inxikosidir, unda utmish va xozirning xayotbaxsh, ijobiy maxnaviy kudrati, milliylik va umuminsoniylik uz aksini topadi.
Miliy gurur - deganda milliat tili adabiyoti, madaniyati va sanxati, dini va tarixi, urf - odatlari, barcha moddiy va maxnaviy kadriyatlarni kadrlash, undan foydalanish tuygusi tushuniladi.
Umuminsoniy gurur - esa insoniyat tarixi, tarakkiyoti davomida erishgan yutuklardan, jaxon sivilizattsiyasi rivojidan konikish xissini ifodalaydi.
Axlokiy yetuklik - xam insonparvar jamiyatda rivojlangan shaxsning xarakterlovchi asosiy fazilatlaridan biridir. Xalolik, kamtarlik, sodiklik, mexribonlik kabi fazilatlar axlokiy yetuk shaxs moxiyatini tashkil eadi.
Milliy saviya - shaxsning maxnaviy rivojlanligi, tarbiyalanganligi darajasini belgilovchi muxim mezondir. Uning rivojlanligi xolatini mustakil bilim olishga intilish, uz bilimlarini doimo boyitib borish , bilimga chankokli tashkil etadi. Madaniy saviyasi yukori bulgan kishidagina yuksak siyosiy madaniyat mavjud buladi, shuningdek, milliy va umuminsoniy gururning xam urni katta.
Demak, mamlakatimizni rivojlantirishning maxnaviy - axlokiy negizlari yukoridagilardan umumiy xulosa kilgan xolda kuyidagilardan iborat kilib kursatish mumkin:
- umuminsoniy kadriyatlarga sodik bulish;
- xalkimizning maxnaviy merosini mustaxkamlash va rivojlantirish;
- insonning uz imkoniyatlarini erkin namoyon kilish;
- vatanparvarlik;
- milliy kadriyatlar;
- axlokiy kadriyatlar;
- badiiy kadriyatlar;
- diniy kadriyatlar;
- maxnaviy kadriyatlar;
- moddiy kadriyatlar;
- Islom Karimovning 1991 - 2000 yillar davomida yaratgan maxnaviyat va maxrifatga, uning dolzarb masalalariga bagishlangan asarlari;
- "Taxlim tugrisida" gi va Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi va boshkalarni asos kilib kursatish mumkin.
Mustakillikni maxnaviy asoslari tushunchasi, "maxnaviyat tushunchasi" ga nisbatan teng. Chunki, "maxnaviyat asoslari", "maxnaviyat" dan tashkari mafkuraviy munosabatlarni, keng maxnaviy - mafkuraviy vazifalarni bajaruvchi ijtimoiy muassasalarni, keng maxnodagi xayotni xam kamrab oladi. Mustakillikning maxnaviy asoslari deganda Uzbekiston maxnaviy xayotining rivojlanishiga taxsir kursatuvchi moddiy ishlab chikarishga oid bulmagan barcha asosiy omillar nazarda tutiladi, shu jumladan, davlatning taxlim - tarbiya, madaniyat, mafkura va targibot - tashvokot soxalarida olib borayotgan siyosati xam.
Maxnaviy asos, eng avvalo, shaxs va jamiyatning vokelikka - tabiatdan to insongacha, ijtimoiy munosabatlargacha bulgan faol munosabatidir. Bu munosabat ratsional, samara beradigan ishonchga aylangan bulishi lozim.

Jamiyat va insonning vokelikka munosabatini uchga bulish mumkin:

1. Umumiy dunyokarash yunalishiga oid munosabatlar, utmishga beriladigan baxo, kelajak xakidagi tasavvurlar, unga erishish uchun kilinishi lozim bulgan va boshka rejalar, intilishlar kerak.
2. Jamiyatning ijtimoiy tarakkiyotga munosabati, uning zaruriyatlarini tugri va notugri tushunish.
3. Insonga munosabat. Uning xissiy, akliy kamoloti, yuksalishi, ijodiy imkoniyatlarini ruyobga chikarish, jamoa va jamiyat bilan munosabatlari kanday bulishi tugrisidagi tasavvurlar xamda jamiyat tomonidan yaratilgan maxnaviy shart - sharoit, muxit.1
Demak, maxnaviy asos - vokelikka faol munosabat va maxlum maksadga, idealga intilish, shu ideallar asosida uz faoliyatini shakllantirish. "Inson - jamiyat - tabiat" tizimidagi uzaro bogliklik, uygunlik xolatlari asos bula oladi.
Demak, ma’naviy asoslar tizimida 3 ta katta guruxiy xamda 2 ta maxsus omilni ajratish mumkin:
Birinchi guruh - ijtimoiy ongga oid xodisalar, tushunchalar, goyalar, baxolar, mexyorlar, omillar, yaxni "sof maxnaviyat".
Ikkinchi guruh - "obxektivlashgan" maxnaviy madaniyat, shu jumladan, madaniy meros.
Uchinchi gurux - maxnaviy funktsiyalarni bajaruvchi ijtimoiy muassasalar.
Ikki maxsus omil bu - optimistik maxnaviy muxit va maxnaviy extiyojlarning yuksalishidir. Har guruh, uz navbatida tarkibiy kismlarga va nisbatan mustakil shakllarga bulinadi.