1-2-Lekciya. Mobil qosımshalar jaratıw ushın programmalastırıw ortalıqları

JavaScript
Biraq JS-de Android-ni islep shıǵıw jáne de qolaylaw.
React Native ramkası járdeminde siz bay mobil UI menen mobil qosımshalar jaratılıwmasıńız múmkin. Usınıń menen birge, bunday programmalar pútkilley jergilikli, yaǵnıy olar mobil veb-qosımshalar emes. Óytkeni, React Native ápiwayı Android qosımshaları menen birdey komponentlerden paydalanadı.
JavaScript-dıń abzallıqları :
qurıw Android Studio'ga qaraǵanda tezirek;
sapalı UI jaratıw ushın flexbox ámeldegi;
API járdeminde tarmaq arqalı ápiwayı maǵlıwmatlardı uzatıw.


Dart
Flutter - bul Google kompaniyasınıń salıstırǵanda jańa texnologiyası bolıp, 2018 jılda shıǵarılǵan tolıq SDK.
Bir qatar parametrler boyınsha ol React Native-ga qaraǵanda jaqsılaw sheshim esaplanadı. Óz-ara platforma qosımshaların jazıw imkaniyatın beredi, sol sebepli ol Dart tilinde ulıwma kod bazasına iye Android qosımshaların islep shıǵıwda nátiyjeli boladı.
Dart JavaScript-ga alternativ retinde jaylastırılǵan. Ol ekilik kodqa dúzilgen, bunıń nátiyjesinde operatsiyalardıń joqarı tezligine eriwiladi. XML ornına Dart layout terekleri dep atalatuǵınlardan paydalanadı.
Dartning tiykarǵı abzallıqları :
úyreniw ańsat, Java tilin biliw;
programmanıń joqarı natiyjeliligi;
Flutter-dagi Hot Reload - bul operativ qayta júklew.
8-Lektsiya. Java programmalastırıw tiliniń tiykarǵı konstrukciyasi
Java baslanǵısh kod strukturası hám main () metodı
Java programmalastırıw tilinde baslanǵısh kod baslanǵısh kod faylına kiritilip bir klassni ańlatadı.
Klass programmanıń bir bólegin kórinetuǵın etedi, birpara qallarda kishi programma bir klassdan ibarat bolıwı múmkin. Klass figurali qawıslar ishinde jazılıwı kerek.
public class Program1
{
//dastur kodı
}
Klass ádetde bir neshe metodlardı óz ishine alıwı múmkin. Metodlar bul klassga tiyisli ámellerdi orınlaw kórsetpelerinen dúziledi. Metodlar klass ishinde, yaǵnıy figurali qawıslar arasında, daǵaza etiliwi kerek.
public class Program1
{
void go ()
{
//metod kodı
}
}
Metoddıń figurali qawısları ishine bul metod atqarılıwı kerek bolǵan kórsetpeler
kiritiledi. Metod ádetde bir-neshe ańlatpalar kompleksinen dúziledi.
Ulıwmalastırıp aytqanda, klass baslanǵısh kod faylına kiritiledi. Metodlar klass ishine kiritiledi. Ańlatpalar metodlar ishine kiritiledi.
Java virtual mashinası jumısqa túskende ol atqarap atırǵan klassda jaylasqan tómendegi metodtı izlaydi:
public static void main (String[] args)
{
//metod kodı
}
Keyin bolsa bul metoddıń figurali qawısları ishinde jaylasqan barlıq instruktsiyalarni atqaradı. Xar-bir Java programması keminde bir klassni hám bir main () metodın óz ishine alıwı
kerek.
Túsindirmeler
Programma jazıw dawamında bul programmada isletilineip atırǵan elementler hám qollanilayotgan usıllarǵa túsindirme jazıw mútajligi payda boladı. Ásirese programma jazıw ushın uzaq waqıt talap etilse yamasa bir programmanı bir neshe programmist jazayınotgan bolsa bul túsindirmeler axamiyati jáne de yoqori
boladı. Java programmalastırıw tilinde basqa programmalastırıw tilleri sıyaqlı túsindirmeler programma atqarılıwına hesh qanday tásir etpeydi hám olar programmist ushın maǵlıwmat retinde qollanıladı.
Java programmalastırıw tilinde túsindirme qoyıwdı úsh xilusuli bar. Eń keń tarqalǵan usılı bul túsindirme basına // simvollarini qoyıw bolıp tabıladı. Bul simvollardan keyin jaylasqan elementler qatardıń aqırıǵa shekem túsindirme esaplanadi. Mısalı :
System. out.println (“Sálem!”); //ushbu qatar konsolga tekst shıǵarıp beredi
yamasa
//quyidagi operator x ma`nisin bir bahaǵa asıradı
x++;
Eger uzınlaw túsindirme beriw kerek bolsa, bir neshe qatardı // elemenlari menen belgilew Múmkin, yamasa ekinshi usıldan paydalanıw múmkin. Bul usılda /* hám */ belgili sheklewchilaridan paydalanıladı. Birinshi belgi túsindirme basına ekinshisi túsindirme aqırına qóyıladı.
Mısalı :
/*
Tómendegi programma Java programmalastırıw tilinde jazılǵan bolıp
Ol konsolga Sálem sózimi shıǵarıp beredi
*/
public class SálemProgramması
{
public static void main (String[] args)
{
System. out.println (“Sálem”);
}
}
Túsindirme beriwdiń úshinshi usılı programmanıń túsindirmelerine tiykarınan hújjetlerdi avtomatikalıq payda qılıw ushın isletiledi. Bul túsindirmeler /** hám */ belgileri menen shegaralanadı.
Identifikatorlar
Programmada isletiletuǵın ózgeriwshi, klass, metod yamasa ob'yekt atları identifikatorlar dep ataladı. Java identifikatorlari xarflar, sanlar, “$” simvoli hám “_” simvolidan tashkil tabıwı múmkin. Mısalı,
test, test1, _test, TEST, $test
barlıǵı tuwrı identifikator esaplanadi. Identifikatorlar tańlawda tómendegi qaǵıydalarǵa ámel qılıw kerek:
• Identifikatorlar hárip, “$” simvoli yamasa “_” simvoli menen baslanıwı kerek;
• Birinshi xarfdan keyin identifikator xarflar, “$” simvoli, “_” simvoli yamasa sanlardıń
qálegen kombinatsiyasın óz ishine alıwı múmkin;
• Identifikator qálegen muǵdardaǵı simvollardan tashkil tabıwı mimkin;
• Java gilt sózlerin identifikator retinde isletiw múmkin emes;
• Identifikatorlar hárip úlkenligin parıqlaydı. Mısalı, test hám Test eki xar-qıylı
identifikatorlar.
Tuwrı dúzilgen identifikatorga mısallar :
_test
$test
______test_2
_$
júdá_batavsil_berilgan_identifikator
Tómendegiler bolsa nadurıs dúzilgen identifikatorlar:
:test
-test
test#. test
4 test
Tómendegi kestede identifikator retinde qollap bolmaytuǵın Java gilt sózleri berilgen.

Joqarıda keltirilgen identifikatorlarga qoyılatuǵın talaplar menen birgelikte Java programmalastırıw tilinde identifikatorlarni dúziwde tómendegi usınıslar da beriledi:
• Klass hám interfeys atlarına : birinshi xarfi úlken hárip bolıwı hám eger bir neshe
sózden ibarat bolsa xar bir sózdiń birinshi xarfi úlken hárip bolıwı kerek.
Mısalı:
Programma
XisobNomer
• Metod hám ózgeriwshi atlarına : birinshi xarfi kishi hárip bolıwı hám eger bir neshe sózden ibarat bolsa keyingi sózler úlken xarfdan baslanıwı kerek. Mısalı :
balansniTekseriw
xisobJumısınOrınlaw
• Konstantalar nomiga: barlıq xarflari úlken xarflarda bolıwı hám eger bir neshe
sózden ibarat bolsa saz'lar “_” simvoli menen ajratılıwı kerek. Mısalı:
DARAJA
MIN_NARX
Bul usınıslar májburiy bolmasada olarǵa ámel qılıw programmanıń baslanǵısh kodın programmist tárepinen o'qilishini ańsatlashtiriladi.
Ózgeriwshiler
Java programmalastırıw tilinde ózgeriwshin qóllawdan aldın onı járiyalaw kerek boladı. Daǵaza qılıw jarayoinida kompyuterge bul ózgeriwshinde qanday túrdegi maǵlıwmat saqlanilishi aytilib ótiledi. Mısalı,
int elementlerSanı ;
double elementMaydanı, elementKólemi;
Birinshi mısal elementlerSanı ózgeriwshisi int túrdegi bahalardı alıwın daǵaza etedi. int pútkil sanlardı ańlatadı. Ekinshi mısal elementMaydanı hám elementKólemi ózgeriwshilerdi double túrdegi bahalardı qabıllawın daǵaza etedi. double ratsional sanlardı ańlatadı. Bul mısaldan usıdan ayqın boladı, bir túrdegi ózgeriwshilerdi útir menen ajıratıp bir qatarda járiyalaw múmkin.
Java programmalastırıw tili xarflar (tırtıq), xar-qıylı túrdegi pútkil (byte, short, int, long) hám ratsional sanlar (float, double), logikalıq bahalardı (boolean) tiykarǵı baha túrlerine kiritedi. Bul tiykarǵı bahalar túri ápiwayı bahalar dep ataladı. Tómendegi keste Java ápiwayı bahaların kórsetedi.

Baha beriw operatorı
Ózgeriwshin ma`nisin ózgertiwdiń tuwrıdan-tuwrı usılı bul baha beriw
operatorın qóllaw bolıp tabıladı. Java programmalastırıw tilinde “=” (teń) belgisi baha beriw operatorı esaplanadı. Baha beriw operatorı ańlatpanıń shep bóleginde jaylasqan ózgeriwshi, teń belgisi hám ańlatpanıń oń bóleginde jaylasqan baha beriw ańlatpasınan ibarat. Bul jerde baha beriw operatorı basqa ózgeriwshiler, sanlar yamasa ózgeriwshi, sanlar, operatorlar hám metodlardat shólkemlesken quramalı ańlatpalar bolıwı múmkin. Tómende Java programmalastırıw tiliniń
baha beriw operatorına mısallar kórsetilgen:
xarorat = 36. 6 ;
ámeldegiEsap = ámeldegiEsap + 10 ;
jamiOgirlik = tiykarǵıOgirlik * qushimchaOgirlik;
Birinshi ańlatpada xarorat ózgeriwshisine 36. 6 ma`nisi belgilenip atır. Ekinshi ańlatpada ámeldegiEsap ózgeriwshisiniń ámeldegi ma`nisine 10 sanı qosılıp atır. Úshinshi mısalda jamiOgirlik ózgeriwshisine tiykarǵıOgirlik hám qushimchaOgirlik ózgeriwshileriniń bahaların kóbeymesinen payda bolǵan baha belgilenedi.
Daǵaza etilgen lekin baha belgilenmagan ózgeriwshiler initsializatsiya etilmegen dep ataladı. Baslanǵısh kodta jaydı saqlaw hám aljasıqlardı aldın alıw maqsetinde ózgeriwshin bır jola járiyalaw hám baha belgilew ámellerin bır jola orınlaw múmkin. Mısalı,
int alınǵanSan = 0;
double tezlik = 120. 5;
Java programmalastırıw tilinde berilgen ózgeriwshiniń ma`nisin ózgertiw ushın belgilew operatorı hám arifmetik operatorların birgelikte isletiw de múmkin. Mısalı,
x += 2;
ańlatpası
x = x + 2;
ańlatpası menen bir-qıylı bahaǵa iye. Tómendegi kestede quramalı belgilew operatorları keltirilgen.

Arifmetik operatorlar
Java programmalastırıw tili bahalar ústinde ámellerdi orınlaw ushın tómendegi arifmetik ámellerdi óz quramına aladı:

Joqarıdaǵı barlıq arifmetik operatorlar pútkil hám ratsional sanlar menen isletiliwi múmkin. Nátiyjedegi bahanıń túri ámelde isletilingen bahalardıń túrine baylanıslı. Eger ámeldegi eki operandalarning bahaları pútkil san bolsa nátiyje de pútkil san boladı. Eger operandalarning biri yamasa ikkisi ratsional san bolsa nátiyje ratsional baha boladı. Mısalı,
count = count1 + count2
Eger count1 hám count2 ózgeriwshiler pútkil san bolsa count ózgeriwshiniń ma`nisi de pútkil san (int) boladı. Eger count1 yamasa count2 ózgeriwshileriniń biri ratsional bolsa count ózgeriwshisiniń ma`nisi ratsional baha boladı.
Inkrement hám dekriment operatorları
Java programmalastırıw tilinde bahalardı bir birlikke ózgertiriwshi operatorlar bar. Bahanı bir birlikke asırıwshı operator inkrement operatorı bolıp ulıwma kórinisi n++ kórinisinde boladı. Bahanı bir birlikke kemeytiriwshi operator dekriment operatorı bolıp n-- kórinisinde boladı. Mısalı,
int n = 1;
int m = 4;
n++;
System. out.println (“n ma`nisi =” + n);
m--;
System. out.println (“m ma`nisi =” + m);
programma kodı tómendegi qatarlardı ekranǵa shıǵarıp beredi,
n ma`nisi = 2
m ma`nisi = 3
Increment hám dekriment operatorları ózgeriwshi ma`nisin bir birlikke ózgertirip jańa bahanı ózgeriwshige belgilep qóyadı. Nátiyjede ma`nisi ózgergen ózgeriwshilerdi arifmetik ámellerde isletiw múmkin. Mısalı,
2* (n++)
Biraq bul túrde inkrement operatorı arifmetik operatorınan keyin atqarıladı, yaǵnıy arifmetik ámelde n ózgeriwshiniń eski ma`nisi isletiledi, arifmetik ámelden keyin n ma`nisi bir birlikke ózgeredi. Bul xolatni tómendegi mısalda kóriw múmkin,
int n = 3;
int k = 2* (n++);
System. out.println (k);
System. out.println (n);
programma kodı tómendegi qatarlardı ekranǵa shıǵarıp beredi,
6
4
++n da inkrement operatorı esaplanadi. Standart n++ inkrement operatorınan ayırmashılıǵı
sonda, eger bul operator arifmetik ámelde qatnassa ózgeriwshiniń ma`nisi bir birlika ózgertiriledi hám bul jańa baha arifmetik ámelde isletiledi. Mısalı,
int n = 3;
int k = 2* (++n);
System. out.println (k);
System. out.println (n);
programma kodı tómendegi qatarlardı ekranǵa shıǵarıp beredi,
8
4
n++ hám ++n operatorları inkrement operatorları xosoblanib eki operator da n ózgeriwshi ma`nisin bir birlikke ko'paytiradi. Eger ++ belgisi ózgeriwshiden keyin tursa baha qaytarılǵannan (isletilingennen) keyin ol bir birlikke asıradı. Eger ++ belgisi ózgeriwshiden aldın tursa baha qaytarılishdan (isletiliwinen) aldın ol bir birlikke asıradı.
Joqarıda inkrement operatorına tiyisli barlıq ayrıqshalıqlar dekriment operatorına da tiyisli, tek dekriment operatorında ózgeriwshiniń ma`nisi bir birlikke kemeytiriledi.
Mısalı,
int n = 5;
int k = n--;
System. out.println (k);
System. out.println (n);
programma kodı tómendegi qatarlardı ekranǵa shıǵarıp beredi,
5
4
Kerisinshe,
int n = 5;
int k = --n;
System. out.println (k);
System. out.println (n);
programma kodı tómendegi qatarlardı ekranǵa shıǵarıp beredi,
4
4
n-- hám --n operatorları dekriment operatorları esaplanıp eki operator da n ózgeriwshi ma`nisin bir birlikke azaytadı. n-- operatorı baha qaytarılǵannan (isletilingennen) keyin ózgeriwshi ma`nisin bir birlikke azaytadı.--n operatorı baha qaytarılishdan (isletiliwinen) aldın ózgeriwshi ma`nisin bir birlikke azaytadı.