1. 1Biznesni rejalashtirish, uning roli va maqsadi

Reja:
1.1Biznesni rejalashtirish, uning roli va maqsadi.
1.2 Biznes-rejaning asosiy bo'limlari, ularning qisqacha tavsifi
1.3. Biznes – bozor iqtisodiyotining ustivor sohasi
1.1Biznesni rejalashtirish, uning roli va maqsadi.
Biznes rejalashtirish bir maxsus rdagi rejalashtirish. Biznes-rejalar xizmat ko'rsatish sohasida yangi korxona tashkil etilgan taqdirda tuziladi; kredit olish uchun arizalarni asoslashda; yangi savdo bozorlariga chiqishda va hokazo.. Mazmuniga ko‘ra biznes-reja xizmat ko‘rsatuvchi korxonaning maqsad va vazifalarini, uning tovar va xizmatlar bozoridagi raqobatbardosh o‘rnini, kutilayotgan moliyaviy mablag‘lar miqdorini jamlangan shaklda aks ettiruvchi hujjatdir. va moddiy resurslar, rejalashtirilgan marketing faoliyati, xizmatlar ko'rsatish bo'yicha faoliyatni tashkil etishning asosiy jihatlari, shuningdek, tadbirkorlik tavakkalchiligini baholash. Investitsion biznes-reja tashkilotning investitsiya faoliyati natijalarini ob'ektiv baholash vazifasini bajaradi va shu bilan birga muhim vosita dizayn va investitsiya qarorlarini baholash. Ushbu rejada faoliyatning asosiy jihatlari tavsiflanadi tijorat tashkiloti, investitsiya qarorini amalga oshirish natijasida uning moliyaviy holatidagi o'zgarishlar bashorat qilinadi, investitsiyalarning samaradorligi va maqsadga muvofiqligi aniqlanadi. Binobarin, investitsiya biznes rejasi bir vaqtning o'zida qidiruv, tadqiqot va loyihalash ishlari sifatida ishlaydi. Tashkilotda investitsiya biznesini rejalashtirish vaqt, aniqlik, qayta ko'rib chiqish va muvofiqlashtirish darajasi jihatidan farq qilishi mumkin. Biroq, rejalashtirishning barcha turlari quyidagilar bilan tavsiflanadi umumiy belgilar: · rejalashtirish tartibli jarayondir; · rejalashtirishning asosi - axborotni qayta ishlash; · rejalashtirishning bir qismi sifatida muayyan harakatlar loyiha. Rejalashtirish muayyan maqsadlarga erishishga qaratilgan. Tizimda tadbirkorlik faoliyati investitsion biznesni rejalashtirish boshqaruvning zarur elementi sifatida bir qator ishlarni amalga oshiradi muhim funktsiyalar, ular orasida eng muhimlari quyidagilardir: ü Rejalashtirish - faoliyatning yangi yo'nalishini ishlab chiqish imkoniyatlarini, tashkilot ichidagi jarayonlarni boshqarishni baholash imkonini beruvchi funktsiya; ü Mablag'larni jalb qilish (ssudalar, kreditlar), ularsiz zamonaviy Rossiya shartlari biron bir muhim loyihani amalga oshirish deyarli mumkin emas. Biznes g'oyani amalga oshirishda investitsiya biznesini rejalashtirish doirasida amalga oshiriladigan kredit resurslarini jalb qilish va ulardan samarali foydalanishni iqtisodiy asoslash hal qiluvchi rol o'ynaydi; ü O'z kapitalini yoki o'z texnologiyasini ishlab chiqarishga sarmoya kiritmoqchi bo'lgan potentsial hamkorlarni tashkil etish rejalarini amalga oshirishda ishtirok etish; ü tashkilotning barcha xodimlarini bo'lajak harakatlar to'g'risida xabardorligini oshirish, ularning sa'y-harakatlarini muvofiqlashtirish, biznes-rejani tuzish jarayonida ularni jalb qilish orqali maqsadlarga erishish uchun motivatsiya yaratish. Investitsion biznesni rejalashtirishning asosiy maqsadi dan iborat tashkilotni rivojlantirishning eng samarali yo'nalishini aniqlash va uning iqtisodiy asoslanishi va asosida bosqichma-bosqich ko'rsatmalar maqbul risklarni hisobga olgan holda investitsiyalarni amalga oshirish. Bundan asosiy maqsad Investitsion biznesni rejalashtirishning bir qator shaxsiy maqsadlari quyidagilardan iborat: § bo'limlar maqsadlarining (pastki darajadagi maqsadlar sifatida) biznes-rejada belgilangan maqsadlarga (yuqori darajadagi maqsadlar sifatida) muvofiqligi; § yuzaga kelishi mumkin bo'lgan moliyaviy muammolarning oldini olish uchun profilaktika choralarini ko'rish (masalan, aktivlarni diversifikatsiya qilish orqali biznes rentabelligining pasayishiga yo'l qo'ymaslik); § ularning bir-biriga kutilmagan ta'sirini oldini olish, investitsiya qarorlarini amalga oshirishga to'sqinlik qilish uchun biznes-rejani tashkilotning moliyaviy strategiyasi bilan muvofiqlashtirish; § investitsiya biznes-rejasida uni iqtisodiy asoslash orqali investitsiya qarorini tayyorlash; § investitsiya biznes-rejasining bajarilishi ustidan nazoratning asosiy usullarini belgilash; § investitsiya biznes-rejasini amalga oshirishda harakatlarni muvofiqlashtirish uchun tashkilotni rivojlantirishning tanlangan yo'nalishlari va ularning lavozim tavsiflariga mumkin bo'lgan tuzatishlar to'g'risida xodimlarni xabardor qilish. Yuqoridagi maqsadlarni amalga oshirgan holda investitsiya biznesini rejalashtirish quyidagilarni hal qilishga imkon beradi vazifalar: v investitsiyalarni amalga oshirishni hisobga olgan holda tashkilotning faoliyat yuritish istiqbollarini aniqlash; v miqdoriy va rejalashtirilgan tizimini taqdim etish sifat ko'rsatkichlari; v qo'shimcha moliyalashtirishni to'plash uchun potentsial investorlar e'tiborini jalb qilish. Paragraf bo'yicha xulosa qilaylik Loyihaning biznes-rejasi o'z mablag'larini loyihaga investitsiya qilish imkoniyatini ko'rib chiqayotgan investorlar uchun ham, loyihaning operatsion darajasidagi bevosita ijrochilari uchun ham zarur. Investorlar biznes-rejada daromad olish mexanizmini, tushunish va ishonchni ko'rishlari kerak, bu ularga investitsiya qilingan mablag'larni qaytarish uchun kafolatdir va menejerlar loyihani amalga oshirishda biznes-rejaga amal qiladilar. Shunday qilib, uchun biznes rejalashtirish qiymati iqtisodiy faoliyat zamonaviy sharoitda korxonalarni ortiqcha baholash qiyin. Bu strategik rejalashtirishning asosi va vakolatli qabul qilish uchun zaruriy asosdir boshqaruv qarorlari.


1.2 Biznes-rejaning asosiy bo'limlari, ularning qisqacha tavsifi
Biznes -Reja - bu korxonaning ishlab chiqarish, marketing va moliyaviy faoliyati to'g'risida batafsil ma'lumotni o'z ichiga olgan, shuningdek, hamkorlikning istiqbollari, shartlari va shakllarini baholashni o'z ichiga olgan jahon iqtisodiy amaliyotida umumiy qabul qilingan biznes takliflari va loyihalarini taqdim etish shakli. loyiha tashabbuskorining o'z iqtisodiy manfaatlari va hamkorlar, investorlar, iste'molchilar va raqobatchilarning ijtimoiy maqsadlarga erishishdagi manfaatlari. -biznesning iqtisodiy maqsadlari -loyihalar. Biznesni tuzish -reja tadqiqot va ishlanmalar natijalari asosida amalga oshiriladi, uning maqsadi korxona faoliyatining ma'lum bir bozordagi muayyan yo'nalishini belgilangan tashkiliy sharoitda aniqlashdir. -iqtisodiy sharoitlar. Biznes-reja asosiy vazifalarni hal qiladi: -kompaniyaning yo'nalishini, maqsadli bozorlarni va kompaniyaning ushbu bozorlardagi o'rnini aniqlash; Biznes -reja bajariladi quyidagi xususiyatlar: · korxonaning istiqbolli, strategik rivojlanishi, uning bozor va iqtisodiy vaziyatdagi o'zgarishlarga tayyorligini ta'minlash; · biznes maqsadlariga erishish uchun tadbirlarni rejalashtirish loyiha; · biznesni moliyalashtirish loyiha; · biznesga sarmoya kiritish loyiha; Ushbu asosiy funktsiyalarga qo'shimcha ravishda, quyidagi kabi kichik funktsiyalar: · korxona, uning raqobatchilari va boshqalarning imkoniyatlarini doimiy ravishda baholash orqali menejerlarning malakasini oshirish, bu esa yanada malakali qarorlar qabul qilinishini ta'minlaydi; · tadbirkorning ma'naviy va huquqiy burchi bo'lgan investorlar mablag'larini himoya qilish; · ishlab chiqilayotgan yoki ishlab chiqarilishi rejalashtirilgan mahsulotlarning asosiy iste’molchilarini aniqlash; · raqobatchilarni baholash va raqobat strategiyasini ishlab chiqish; investorni tadbirkorning ahvoli to'g'risida xabardor qilish, bu mumkin bo'lgan muammolarni bartaraf etish juda muhimdir. · moliyaviy muammolar; · etkazib beruvchilarni baholash va xom ashyo va butlovchi qismlarni etkazib berishning eng yaxshi variantini tanlash; · biznesni rivojlantirish bosqichlarida mumkin bo'lgan qimmat xatolarni aniqlash orqali bankrotlik ehtimolini kamaytirish reja. Biznesni tuzish uchun -Reja quyidagi ma'lumotlarni talab qiladi: Ø Yangi loyihaning g'oyasi va maqsadi; Ø Potentsial talab hajmi; Ø Loyihani amalga oshirish uchun ishlab chiqarish imkoniyatlarini baholash; Ø boshqaruv jamoasini baholash. Biznesning majburiy elementlari -reja: Ø korxonaning raqobatbardoshligini baholash; marketing strategiyasi, shu jumladan narx siyosati va talabni baholash; Ø sotish hajmi (3-5 yil yoki undan ko'proq prognoz); Ø loyihaning moliyaviy ko'rsatkichlari (prognoz); potentsial investorlarga takliflar. Biznes-reja quyidagi asosiy vazifalarni hal qilishga yordam beradi: -kompaniyaning aniq yo'nalishini, maqsadli bozorlarni va kompaniyaning ushbu bozorlardagi o'rnini aniqlash; -kompaniyaning uzoq muddatli va qisqa muddatli maqsadlarini, ularga erishish strategiyasi va taktikasini shakllantirish; -nomenklaturani tanlash va kompaniya tomonidan iste'molchilarga taklif qilinadigan tovarlar va xizmatlar ko'rsatkichlarini aniqlash, shuningdek ularni yaratish va amalga oshirish xarajatlarini baholash; -kompaniya xodimlarining va ularning ishini rag'batlantirish shartlarining belgilangan maqsadlarga erishish talablariga muvofiqligini baholash; -kompaniyaning bozorni o'rganish, reklama qilish, sotishni rag'batlantirish, narxlarni belgilash, tarqatish kanallari va boshqalar bo'yicha marketing faoliyati tarkibini aniqlash; -kuchli raqobat muhitida kompaniyangizning hayotiyligini ta'minlash; -muayyan sharoitlarda foydani maksimal darajada oshirishga erishish; -kompaniyaning moliyaviy va moliyaviy holatini baholash. Sarlavha sahifasi . Sarlavha sahifasida loyihaning nomi, loyihani amalga oshirishni rejalashtirayotgan tashkilotning nomi, uning joylashgan joyi, egasi (menejer) yoki muzokaralar olib borish huquqiga ega bo'lgan shaxs bilan bog'lanishingiz mumkin bo'lgan telefon raqamlari, familiyasi, ismi, ismi, familiyasi aks ettirilgan. egasining (rahbarning) va biznes-rejani ishlab chiquvchining otasining ismi (to'liq), tuzilgan sana (oy va yil). Agar biznes-reja tashqi investor yoki kreditorga yuborilsa, asosiysini kiritish mumkin moliyaviy ko'rsatkichlar(moliyalashtirishga bo'lgan ehtiyoj, o'zini oqlash muddati, rentabellik indeksi). Maxfiylik memorandumi . Memorandum ushbu biznes-rejada ishlab chiquvchilarning mualliflik huquqini himoya qilish uchun mo'ljallangan va agar u etarlicha qisqa bo'lsa, sarlavha sahifasida yoki sarlavha sahifasidan keyingi sahifada joylashtirilishi mumkin. Xulosa . Ushbu bo'lim umumiy ma'lumot beruvchi, reklama xarakteriga ega bo'lib, biznes-reja murojaat qilinadigan shaxsning qiziqishini jalb qilish uchun mo'ljallangan. Aynan shu bo'limdan potentsial investorlar o'zlarining birinchi taassurotlarini olishadi, bu ko'pincha loyihaning butun taqdiri uchun hal qiluvchi hisoblanadi. § qisqa Tasvir loyiha, uning maqsad va vazifalari; § resurslar bilan ta'minlash; § amalga oshirish mexanizmi; § mahsulotlarning o'ziga xosligi yoki raqobatbardoshligi yoki §xizmatlar; § zarur bo'lgan tashqi moliyalashtirish miqdori; § sotish va foyda prognozi; § investorlarga berilgan kreditlarni qaytarish; § loyiha samaradorligining asosiy ko'rsatkichlari. Taklif etilayotgan loyihaning maqsadi . Ushbu bo'lim bozorga taklif qilinadigan faoliyat, mahsulot yoki xizmatlarni aniq belgilashi va tavsiflashi kerak. Mahsulot ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan texnologiyaning ba'zi jihatlari ko'rsatilishi kerak. Sanoatdagi ishlarning holatini tahlil qilish . Ushbu bo'limda sohadagi mavjud vaziyat va tendentsiyalarni tahlil qilish natijalari taqdim etiladi va ularning loyihani amalga oshirish va natijalariga ta'siri to'g'risida xulosalar chiqariladi. Yangi loyiha g‘oyasini sohadagi ishlarning hozirgi holati kontekstida taqdim etish juda muhim. Tashkilotning holatini va u faoliyat yuritadigan va raqobatlashadigan sohani chuqur tushunishni namoyish etish kerak, chunki raqobatda g'alaba qozonishni ta'minlaydigan omillardan biri bu toifadagi mahsulotlarning bozor kon'yunkturasini bilishdir. Korxonaning tarmoqdagi o'rnini tahlil qilish . Ushbu bo'limda korxonaning tarmoqdagi o'rni, uning natijalari har tomonlama tahlil qilinadi iqtisodiy faoliyat, tashkiliy xususiyatlar: § korxona faoliyatining barcha turlari, uning mahsulotlari (xizmatlari), iste'molchilari (mijozlari); § korxonaning tashkiliy-huquqiy shakli, tashkiliy tuzilmasi, muassislari, xodimlari va hamkorlari, tuzilgan sanasi; § korxona (firma)ning moliyaviy-xo'jalik faoliyati; § korxonaning joylashgan joyi (korxona manzili, bino yoki binolarning xususiyatlari, mulk huquqi yoki ijarasi, rekonstruksiya qilish zarurati); § ishning o'ziga xos xususiyatlari (mavsumiylik, ish vaqti (haftaning soatlari va kunlari) va biznes sohasi yoki foydalaniladigan resurslar bilan bog'liq boshqa xususiyatlar). Mehnat mahsulining tavsifi. Ushbu bo'lim o'z ichiga olishi kerak batafsil ma'lumot mahsulot (xizmatlar)ning iste'mol xususiyatlari va raqobatchilarga nisbatan afzalliklari haqida. Ushbu bo'limga tabiiy namuna, fotosurat, chizma, texnik hujjatlar yoki ilova sifatida ilova qilinishi mumkin batafsil tavsif. Agar loyihaning predmeti bir nechta mahsulot bo'lsa, ularning har biri uchun biznes-rejada tavsif beriladi. Namuna bo'limi tuzilishi: § mahsulot (xizmatlar) nomi; § Maqsad va qamrov; § qisqacha tavsif va asosiy xususiyatlar; § mahsulot raqobatchilardan ustun yoki ulardan past bo'lgan parametrlarni taqsimlash bilan mahsulotning (xizmatlarning) raqobatbardoshligi; § mahsulotlarni chiqarishni litsenziyalashning mavjudligi yoki zarurati; § mahsulot sifati sertifikatining mavjudligi; § xavfsizlik va ekologik tozalik; § yetkazib berish va qadoqlash shartlari; § kafolatlar va xizmat ko'rsatish; §ekspluatatsiya; § foydalanish tugagandan keyin utilizatsiya qilish. Ushbu bo'limda kompaniyaning mahsulotlarini marketing va sotish rejasi, bozorni aniqlash, uni tahlil qilish va bozorda xatti-harakatlar strategiyasini ishlab chiqish kerak, ya'ni. nima uchun, qaysi hajmda va qaysi iste'molchilar mahsulot sotib olishini, talabga qanday ta'sir qilish mumkinligini ko'rsating. Shuningdek, u yangi mahsulot yoki xizmatni qanday sotish kerakligini, uning rejalashtirilgan narxini va reklama siyosati shakllantirilishini tavsiflaydi. Ishlab chiqarish rejasi Ushbu bo'lim barcha ishlab chiqarish va boshqa ish jarayonlarini tavsiflashi kerak. Shuningdek, u binolar, ularning joylashuvi, jihozlari, xodimlari bilan bog'liq barcha masalalar bilan shug'ullanadi. Ushbu bo'limda mahsulot hajmini qanday va qanday muddatlarda oshirish yoki kamaytirish mumkinligi haqidagi savollar aks ettirilishi kerak. Tashkiliy reja Ushbu bo'limda yuridik kuchga ega bo'lgan va ushbu loyihaga tegishli bo'lgan qonunchilik, me'yoriy va boshqa hujjatlar, shuningdek loyihani amalga oshirish jadvali ko'rsatilgan. Xavflarni tahlil qilish Har bir loyiha muqarrar ravishda uni amalga oshirishga tahdid soladigan muayyan qiyinchiliklarga duch keladi. Bunday qiyinchiliklarni oldindan ko'ra bilish va ularni bartaraf etish strategiyalarini oldindan ishlab chiqish juda muhimdir. Risk darajasini baholash va biznes duch kelishi mumkin bo'lgan muammolarni aniqlash kerak. Arizada rejalashtirish predmeti bo'lmagan, lekin biznes-rejaning asosiy bo'limlarida ko'rsatilgan barcha hujjatlar joylashtirilishi mumkin: § shartnomalar, litsenziyalar va boshqalar nusxalari; § manba ma'lumotlari olingan hujjatlarning nusxalari; § etkazib beruvchilarning narxlari ro'yxati; § asosiy bo'limlarga kiritilmagan moliyaviy ko'rsatkichlarni hisoblash jadvallari. Paragraf bo'yicha xulosa qilaylik, biznes-reja - bu biznes imkoniyatlari va istiqbollarini umumlashtiradigan va mavjud boshqaruv jamoasi tomonidan ushbu imkoniyatlarni qanday amalga oshirish mumkinligini tushuntiruvchi majburiy yozilgan hujjat. Biznes-rejani yozish ishlab chiqish jarayonini samaraliroq qiladi va rejani tartibli va ixcham qiladi.

1.3. Biznes – bozor iqtisodiyotining ustivor sohasi

Biznes («business») so’zi ingliz tilidan olingan bo’lib, ish degan ma‘noni anglatadi. Biznes bilan mashg’ul bo’lgan odatda odamlar biznesmenlar, ya‘ni ishbilarmonlar deb ataladi. Li YAkokka XX asrdagi biznesning «eng buyuk qahramoni» hisoblanadi. U dastlab Genri Ford kompaniyasida ikkinchi rahbar bo’lib ishlagan, keyinchalik esa uning raqobatchisiga aylangan va «Kraysler» avtomobil korporatsiyasining prezidenti lavozimini egallagan. U shunday deb yozgan: «Butun hayot bu vaqt omilidir. O’z oldingga aniq maqsad qo’y. Qo’lingdan kelgancha ta‘lim ol, so’ngra Xudo haqqi, biron narsa qil». Agar biron-bir foydali ish qilinsa – bu biznesning albatta bajarilishi lozim bo’lgan shartidir, biznesning o’zi bozor iqtisodiyotining ishbilarmonlik asosidir. Biznes erkin shaxsning tashabbusi va ijodkorligi asosida yaratiladi. U yollanma xodimning ko’r-ko’rona buyruqni bajarishi, majburiy mehnat qilishiga qarshi qo’yiladi. Biznesni harakatlantiruvchi kuch bu faollik, majburiyat, batartiblik va insonning o’ta mehnatsevarligidir. Ushbu talablarga asoslanmas ekan, biznes yakka tarzda amalga oshiriladimi, jamoaviy tarzdami, baribir muvaffaqiyatsizlikka uchrashi shubhasiz. Insonni biznesmen bo’lishga majbur qilish mumkin emas, uning uchun faqat tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish, o’z g’oya va ixtirolarini ishga solish uchun sharoit yaratib berish mumkin. Biznesni boshlashdan avval quyidagi asosiy tamoyillarga amal qilish lozim bo’ladi:
 Biznesning qonun va qoidalarini yaxshi bilish.
 Etarli miqdorda boshlang’ich kapitalga ega bo’lish.
 O’z zimmasiga olgan majburiyatlarni o’z vaqtida va to’liq bajarish.
Biznes bilan faqat qo’shnilar, do’stlar yoki tanish-bilishlar shug’ullanayotganligidan kelib chiqqan holda shug’ullanish mumkin emas . Ижтимоий мақсадлар shundaki, biznes bu doim ham muvaffaqiyat yoki foyda keltiradigan ish emas, u biznesmen uchun ham, uning hamkorlari uchun (jamoaviy biznes hollarida) ham ma‘lum bir xavf-xatar va tavakkalchiliklar deganidir. Biznes jiddiy raqobat, o’zaro kurash, doimiy izlanish va qarama-qarshiliklarni anglatadi. Ayrim iqtisodchilar biznes va tadbirkorlikni yanglish tarzda sinonim tushunchalar deb hisoblashadi. Boshqa iqtisodichilar esa ular o’rtasidagi farqni to’g’ri anglay oladilar. Garchi ular o’rtasida «Xitoy devori» bo‗lmasada, biroq ayrim jihatlardagi farqlarni ajratib ko’rs’tishimiz mumkin. Biznes va tadbirkorlik o„rtasidagi farqlar Biznes Tadbirkorlik 1. Erishilgan muvaffaqiyatni mustahkamlashga intilish, faoliyatning reproduktiv xarakteri 1. Tashabbuskorlik, uddaburronlik, izlanuvchanlik, ijodkorlik, serg’ayratlik 2. Foyda (daromad) keltiradigan ishga ega bo’lgan shaxs 2. Ishga ega bo’lgan shaxs 3. Kapitalga ega 3. Boshlang’ich kapitalga ega bo’lmasligi mumkin 4. Menejerlik iqtidoriga ega, doimiylikka intiladi, fikran va hatti xarakatlarda konservator 4. Tavakkalchilikka moyillik, novatorlik, «ilohiy» iqtidorga egalik 5. Kapitaldan daromad olish 5. Tadbirkorlikdan foyda olish 6. Amaliyotda ko’proq uchraydi 6. Amaliyotda kamroq uchraydi Biznes va tadbirkorlik sohalari ko’p hollarda «kichik» iqtisodiyot deb ataladi. Amaliyotning ko’rsatishicha, kichik biznes kelgusida yirik tadbirkorlikka, kichik tadbirkorlik esa yirik biznesga aylanishi mumkin. AQSH, Germaniya, YAponiya va Koreyadagi ko’plab avtomobil firmalari aynan shu yo’lni bosib o’tgan. Rivojlangan mamlakatlarda, ayniqsa, AQSHda ishbilarmonlar va tadbirkorlar millatning «oltin fondi» hisoblanishi bejiz emas, bu mamlakatlarda xalq orasida tadbirkorlik ruhining so’nmasligiga alohida e‘tibor qaratiladi. Biznes bu avvalo ish ekanligi sababli, u amal qiluvchi sohadan kelib chiqqan holda qishloq xo’jaligi, sanoat, savdo va bank biznesi kabi turlarga taqsimlanadi. Ishlab chiqarish miqyosiga bog’liq holda esa biznesni kichik, o’rta, yirik va xalqaro biznes turlarga ajratish mumkin. Biroq biznesning istalgan shakli va miqyosida ham uning pirovard maqsadi foyda yoki daromad olish hisoblanadi. Biznesning ushbu pirovard maqsadini quyidagi sxemadagi kabi aks ettirish mumkin. Bugungi kunda biznes va tadbirkorlikning ahamiyatini ko’pchilik to’g’ri tushungan va anglagan, chunki ular asosida doim ham foyda keltiruvchi ishni yo’lga qo’yish, boshqacha qilib aytganda pul to’plash yotmaydi, balki o’ziga, oilasiga, butun jamiyatga foyda keltirish birinchi o’ringa qo’yiladi. Biznesmen, tadbirkor – biz ilgari o’ylaganday, bizga o’rgatishganday kapitalist emas, u tashabbuskor, o’z faoliyatida muvaffaqiyatga erishish istagiga ega bo’lgan shaxsdir. Bunda biznesmen (tadbirkor) yoki uning komandasidan (jamoaviy bizesda) boshqa biror kishi muvaffaqiyatni ta‘minlashi ahamiyatga ega emas, tadbirkorlik ishi amaldagi qonunchilik qoida va normalariga mos kelsa bo’ldi. Bunday qonun-qoidalar doirasidan tashqarida tashkil etilgan tadbirkorlik faoliyatining «yashirin» va tabiiyki, noqonuniy, jamiyatga qarshi faoliyat deb atalishi bejiz emas. Hozirgi sharoitda biznes va tadbirkorlikning tashkiliy shakllari kichik biznes korxonalari va mikrofirmalar, qishloq xo’jaligida esa fermer va dehqon xo’jaliklari hisoblanadi. 1999 yilda ularning umumiy soni respublika bo’yicha 150,8 mingta, 2000 yilda 175,6 mingta, 2003 yilda 240 mingta bo’lgan bo’lsa, 2005 yil boshida 280 mingtaga etdi. Kichik biznes (KB) korxonalari eng arzon, oson boshqariluvchi bozor kon‘yunkturasi o’zgarishlariga tez moslashuvchan sub‘ektlar hisoblanadi. Ular yirik korxonalardan farqli o’laroq, atrof-muhitning yomonlashuviga kam ta‘sir ko’rsatadi, jiddiy ekologik muammolarga olib kelmaydi. Kapital sig’imining kichikligi va moslashuvchanligi tufayli biznes va tadbirkorlik sohasi korxonalari ishlab chiqarishni modernizatsiyalash va chiqarilayotgan mahsulot assortimentini yangilashda yirik korxonalarga nisbatan ko’proq muvaffaqiyatga erishadi va demak, bozor talabiga tezroq moslashib oladi.Fan-texnika taraqqiyoti kuchayib, yuqori texnologiyalar, mehnat qurollari va asbob-uskunalar tez-tez o’zgarib turgan iqtisodiyot globallashuvi – hozirgi kunda biznes va tadbirkorlik korxonalari yaratilayotgan va faoliyat ko’rsatayotgan muhit aynan shundaydir. Boshqaruv xarajatlarining nisbatan kamligi, faoliyatning ko’p funksionalligi iqtisodiy muvaffaqiyatga tez erishish imkoniyatlari KB va tadbirkorlik korxonalarini jamiyatning iqtisodiyot strukturasida ustivor bo’lishini belgilab beradi. Kichik va o’rta biznes, xususiy tadbirkorlik iqtisodiyotning nodavlat sektorida karvonboshi hisoblanishi shubhasiz, albatta. Bundan tashqari, muhim struktura yaratuvchi omil sifatida KB korxonalari iqtisodiyotning nodavlat sektori rivojlanishiga bevosita ta‘sir ko’rsatadilar. O’zbekistonda iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishning ustuvor yo’nalishlari qatoriga xususiy tarmoq va kichik tadbirkorlikni (biznesni) (KB) rivojlantirish kiradi. SHu nuqtai nazardan ham ularni rivojlantirishni jadallashtirish va YAIMdagi ulushini ko’paytirish, bozor iqtisodiyotiga mos tovar va xizmatlar bozorini shakllantirish hamda mahsulot eksportini oshirishda asosiy vazifalar quyidagilar hisoblanadi: davlat tashkilotlarini xususiy tadbirkorlik faoliyatiga aralashuvini cheklash, xususiy tadbirkorlarni resurslar va sotish bozorlarida ishtirokini kengaytirish, moliyaviy qo’llab-quvvatlash va qo’shimcha soliq imtiyozlarini joriy etish. Kichik tadbirkorlikni rag’batlantirish bo’yicha amalga oshirilgan keng qamrovli chora-tadbirlar, xususan, tadbirkorlikni erkin faoliyat yuritishi uchun kafolatlarning ta‘minlanganligi, ularni davlat tomonidan ro’yxatga olishning ixcham 17 mexanizmining joriy etilishi, kredit mablag’laridan foydalanish doirasining kengayishi, qulay makroiqtisodiy muhitning shakllanganligi, milliy valyuta kursi barqarorligi, KBning YAIMdagi ulushini o’sishini ta‘minladi. Bu sharoitlarda odamlar psixologiyasini o’zgartirish, tadbirkorlik motivatsiyasi tizimini yaratish muhim ahamiyat kasb etadi. Gap shundaki, biznes va tadbirkorlik «yuqoridan» berilgan chaqiriq va tashabbus emas, balki insonning, butun jamiyatning hayotiy ehtiyoji bo’lishi lozim. Biznes va tadbirkorlikni moddiy ishlab chiqarishni rivojlantirish hamda mavjud va ishlab chiqarishga jalb qilinayotgan resurslardan samarali foydalanishga yo’naltirish muhim. Jahon tajribasining ko’rsatishicha, aynan ishlab chiqarish yo’nalishidagi biznes tufayli ko’plab G’arb mamlakatlari, hozirgi kunda esa SHarq mamlakatlari ham ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish va iqtisodiyotning gullab-yashnashiga erishgan. SHu sababli ishlab chiqarish yo’nalishidagi, ya‘ni oldi-sotdiga emas, balki aholi va jamiyat uchun kerakli mahsulot chiqarishga asoslangan biznesni rivojlantirish iqtisodiyotning ustivor yo’nalishiga aylangan. Rivojlanishning aynan shu yo’li milliy boyliklarni ko’paytirishga xizmat qiladi. Qisqa xulosalar Bugungi kunda ko’plab mamlakatlar, xususan O’zbekiston ham rivojlanishning bozor yo’lidan ketmoqda. Bozor iqtisodiyotini olg’a tomon harakatlantiruvchi kuch bu raqobatdir. U ishlab chiqarishni kengaytirish, mahsulot sifatini oshirish va uning narxini pasaytirishni rag’batlantirib, ishlab chiqaruvchilarni fan-texnika taraqqiyoti bilan hamnafas qadam tashlashga, zamonaviy texnika va texnologiyalar, mehnat va ishlab chiqarishni tashkil etishning progressiv usullaridan foydalanishga majbur qiladi. Bozor iqtisodiyotining ustivor sohasi biznes va tadbirkorlik bo’lib, ularning tashkiliy shakllari kiichk va o’rta korxona hamda mikrofirmalar, qishloq xo’jaligida esa dehqon va fermer xo’jaliklari hisoblanadi. Kichik va o’rta biznes iqtisodiyotning nodavlat sektorida karvonboshi hisoblanadi. Rejalashtirish va bashorat qilishning maqsadli funksiyasi bu– zarur hisobkitoblar, bashorat va dalillar asosida korxona faoliyatining qisqa va uzoq muddatli strategiyasini belgilashdir. To’g’ri, bu xodimlar soni 5-10 kishidan 100 kishigacha bo’lgan mikrofirma va kichik korxonalarga qaraganda ko’proq yirik korxonalar uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Biroq har bir holatda rejalashtirish belgilangan pirovard natijaga erishi uchun yo’naltirilgan resurslar (moddiy va moliyaviy) hamda odamlar mehnatini bosqichma-bosqich qamrab oladi. Rejalashtirish odatda detalli hisob-kitoblar va ko’rsatmalarga asosan amalga oshiriladi. U bir tomondan barcha xodimlar uchun vazifalarni (har bir xodim qachon va nima qilishi kerak), ikkinchi tomondan rahbariyat uchun ko’rsatmalarni (korxona belgilangan maqsadga erishishi uchun qanday boshqaruv qarorlari qabul qilish lozim) belgilab beradi. Ishlab chiqilgan reja birinchidan, ishlab chiqarish imkoniyatlari bilan bog’langan bo’lsa, ikkinchidan, undagi xato va kamchiliklar minimal bo’lsa, uchinchidan esa, ishlab chiqarish rejalashtirilgan mahsulot iste‘mol talabiga ega bo’lsa, bu holda rejalashtirishni samarali deb hisoblash mumkin bo’ladi. Korxona rahbariyati tasdiqlagan reja buyruq maqomiga ega bo’lib, barcha bajaruvchilar uchun majburiy xarakterga ega bo’ladi. Biznes qanchalik yirik, ko’rsatilayotgan xizmatlar, bajarilayotgan ish va ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmi qanchalik keng bo’lsa, korxona hajmi va yo’nalishiga mos ravishda rejalashtirish jarayonida hal qilinishi lozim bo’lgan vazifalar doirasi shunchalik kengayadi. Biroq har qanday holatda ham rejalashtirish quyidagi savollarga javob bera olishi lozim:
 birinchidan, nimani, qachon va qancha miqdorda ishlab chiqarish;
 ikkinchidan, tanlangan muqobillikni aniqlangan hisob-kitoblar asosida amalga oshirish lozim;
 uchinchidan, mahsulot sifati, uning raqobatbardoshligi qanday va u iste‘molchilik talabiga ega bo’ladimi;
 to’rtinchidan, mahsulot chiqarish bilan bog’liq bo’lgan ishlab chiqarish xarajatlari va boshqa sarf-xarajatlar qoplanadimi;
 beshinchidan, kutilayotgan rentabellik darajasi, foyda hajmi va boshqa pul tushumlari ta‘minlanadimi.
Ushbu savollarga javob topa olmasa rejalashtirish oddiy rasmiyatchilikka aylanib, asoslanmagan xarakterga ega bo’ladi, ishlab chiqarishning kelgusi rivojlanishi izdan chiqib, korxonaning o’zi moliyaviy qiyinchiliklarga duch keladi va iqtisodiy barqarorlikni yo’qotadi. SHuning uchun ham rejalashtirish yoki rejani ishlab chiqishga kirishishdan oldin iqtisodiy tahlil o’tkazish muhim bo’lib, uning asosiy vazifalari quyidagilar hisoblanadi:
 rejani bajarish, ishlab chiqarish dinamikasi va mahsulotni sotish darajasi;
 ushbu ko’rsatkichlar o’zgarishiga omillarning ta‘sirini aniqlash;
 mahsulot chiqarish va sotishni ko’paytirish uchun ichki ishlab chiqarish zaxiralarini aniqlash;
 aniqlangan zaxiralardan foydalanish bo’yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish. Rejalashtirish va zaxiralar yoki foydalanilmagan imkoniyatlarni aniqlash bilan odatda korxonaning iqtisodiy xizmatlari (reja bo’limi, ishlab chiqarish bo’limi, mehnat bo’limi, ish haqi bo’limi va hokazo) shug’ullanadigan bo’lsa, ishlab chiqarish zaxiralaridan foydalanishga texnik, texnologik va boshqa bo’lim va xizmatlar jalb qilinishi mumkin. Boshqacha qilib aytganda korxonaning samarali faoliyat ko’rsatishi va uning iqtisodiy barqarorligini ta‘minlash butun korxona jamoasining vazifasidir. Mazkur yondashuv ayniqsa hozirgi kunda, ko’plab korxonalar xususiylashtirish va davlat tasarrufidan chiqarish natijasida aksiyadorlik shakliga o’tayotgan sharoitlarda muhim ahamiyat kasb etadi. Afsuski, amaliyotda xodimlar orasida ko’pincha «rahbariyat hamma narsani ko’proq biladi» tamoyili keng tarqalgan bo’lib, buning natijasida korxona rivojlanishiga oid bir qator masalalar, xususan, ishlab 24 chiqarish zahiralarini izlab topish va ulardan foydalanish vazifasi korxona rahbariyati zimmasiga yuklab qo’yiladi. Ishga bu qadar yondashiladigan bo’lsa, jiddiy va uzoq muddatli muvaffaqiyatdan umid qilish mumkin emas. To’g’ri, jamoa korxona hayotida, xususan, ishlab chiqarish zahiralarini izlab topish va ulardan foydalanishda ishtirok etishi uchun korxona rahbarining o’zi va bo’lim boshliqlari demokratik bo’lishi, byurokratiya va avtoritarizm xislatlaridan xoli bo’lishi, qabul qilinayotgan qarorlarda oshkorlaikni namoyon qilishi hamda oddiy xodimlarning talab va takliflariga etarlicha e‘tibor bilan qarashlari lozim. Boshqaruvning aynan shu usuli bugungi kunda xorijdagi ko’plab korxona va firmalarda keng qo’llanmoqda. Rejalashtirish doimo kelajakka yo’naltirilgan bo’ladi. Bu holat uni ma‘lum bir darajada bashorat qilishga o’xshash qilib qo’yadi. Biroq rejalashtirishdan farqli ravishda bashorat qilish jarayonida belgilangan maqsadlarga erishish imkoniyatlari aniqlanadi. Bashorat ehtimoliy xarakterga ega bo„ladi. Unda odatda kelgusida turli hatti-harakatlar va tashqi (tabiiy, iqlim, iqtisodiy, ilmiy-texnik va hokazo) omillar ta‘siri ostida u yoki bu maqsadlardan chetga chiqish ehtimoli darajasi baholanadi. Reja va bashorat korxona rivojlanishi istiqbollarini aniqlashga yo’naltirilgan ikkita muqobil yondashuv emas, balki xo’jalik strategiyasini ishlab chiqishning birbirini to’ldirib turuvchi bosqichlari bo’lib, bunda reja korxona boshqaruvining asosiy vositasi hisoblanadi. SHu sababli har bir holatda bashorat qilingan ko’rsatkichlardan rejalashtirilgan ko’rsatkichlarga o’tish ta‘minlanishi lozim bo’ladi. Amaliyotda bashoratning ilmiy, texnik, iqtisodiy, ijtimoiy, demografik va boshqa turlari ajratib ko’rsatiladi. Ko’pincha kompleks bashorat – ilmiy-texnik, ijtimoiy-siyosiy, texnik-iqtisodiy va hokazolardan foydalaniladi. Bashorat har qanday holatda ham ob‘ektiv jarayonlar talablariga maksimal darajada mos kelishi kerak. Rejalashtirish tizimining dastlabki bo’g’ini sifatida bashorat qilish korxonaning ichki faoliyatidan tashqari keng masalalar doirasini qamrab olishi zarur. Masalan, unga hal qilib bo’lingan, biroq amaliyotda qo’llanilmagan texnik, iqtisodiy, investitsion muammolar; istiqbolda yangi mahsulot ishlab chiqarish uchun mo’ljallangan materiallar, texnologik jarayonlar, asbob-uskuna va qurilmalar; ishlab chiqarish modernizatsiyasi tufayli kadrlarga bo’lgan ehtiyojni aniqlashni kiritish mumkin. Bashorat qilishda shuningdek, kelgusida yuzaga kelishi mumkin bo’lgan muammolar, o’tkazilayotgan tadqiqotlarni baholash ham muhim ahamiyat kasb etadi. Korxonaning kelajakda t - yildan so’nggi holatini bir maqsadli bashorat qilishni uning faoliyati o’zgaruvchi ko’rsatkichlarida yo’l qo’yish mumkin bo’lgan qiymatlar modelini navbatma-navbat ifodalash sifatida aks ettirish mumkin
(V): B = [F x(t), y(t), z(t), t],
Bunda: x – bashorat qilinayotgan ko’rsatkich o’zgaruvchilari (investitsiyalar, korxona personali, taqsimlanmagan foyda va hokazo); u – shart-sharoitlar sifatida ko’rib chiqiluvchi o’zgaruvchan ko’rsatkichlar (bozor holati, soliqlar, tabiiy-iqlim sharoitlari va hokazo); z –asos qilib olingan korxona faoliyatining bashorat qilinayotgan ko’rsatkichlari boshlang’ich qiymati.