1-§. Zoologiya fani va uning vazifalari

12-§. Yomg‘ir chuvalchangining tashqi tuzilishi, nerv sistemasi va rivojlanishi
Halqali chuvalchanglar tanasi ko‘p sonli halqalarga bo‘lingan. Ularning hazm qilish, ayirish, qon aylanish, nerv, jinsiy sistemasi rivojlangan. Bu tipga ko‘p tukli halqalilar, kam tukli halqalilar va zuluklar sinflari kiradi. Yomg‘ir chuvalchangi halqali chuvalchanglar tipining kam tuklilar sinfiga kiradi. Kam tuklilar tuproqda va chuchuk suvlarda yashaydi.
Yashash muhiti va tashqi tuzilishi. Yomg‘ir chuvalchangi chirindiga boy nam tuproqlarda hayot kechiradi. Uni ariqlar bo‘yida, beda, sabzavot va poliz ekinlari ekilgan dalalar tuprog‘ida uchratish mumkin. Kuchli jaladan so‘ng ba’zan ko‘plab yer yuziga chiqishi sababli ular yomg‘ir chuvalchanglari deb ataladi. Yomg‘ir chuvalchangi tanasining uzunligi 8–10 sm, oldingi uchi konussimon o‘tkirlashgan. Tanasi halqaga o‘xshash tortmalar bilan ko‘p sonli bo‘g‘imlarga bo‘lingan (24-rasm). Har bir tana bo‘g‘imining qorin tomonida to‘rt juftdan kalta va ingichka tuklar joylashgan. Tuklar harakatlanayotgan chuvalchang uchun tayanch vazifasini bajaradi. Oldingi tomondagi bir necha tana halqalari yo‘g‘onlashib, maxsus belbog‘ hosil qiladi.
Teri-muskul xaltasi. Chuvalchang tanasi bir qavat epiteliy hujayralardan iborat yupqa teri bilan qoplangan (25-rasm). Bu hujayralar ishlab chiqaradigan shilimshiq modda terini doim namlab turadi. Teri ostida halqasimon va bo‘ylama muskullar joylashgan. Muskullar ostida ichki epiteliy qavati tana bo‘shlig‘ini o‘rab turadi. Tashqi va ichki epiteliy, halqasimon va bo‘ylama muskullar teri-muskul xaltasi deb ataladigan tana devorini hosil qiladi. Tana bo‘shlig‘ida ichki organlar joylashadi. Harakatlanishi. Yomg‘ir chuvalchangi tana shakli va tashqi tuzilishi tuproqda in qazib hayot kechirishga moslashgan. Chuvalchang harakatlanganida oldingi qismidagi halqasimon muskullar qisqarib, tanasi cho‘ziladi va ingichkalashadi; u tanasining oldingi uchini tuproq zarralari orasiga tiqadi. Shundan keyin tana devoridagi bo‘ylama muskullar qisqaradi; tanasining oldingi qismi yo‘g‘onlashib tuproq zarralari suriladi. Chuvalchang tanasining keyingi qismini tortib oladi va o‘ziga yo‘l ochadi. Tuklari harakatlanganida tayanch vazifasini bajaradi. Teri ustidagi shilimshiq parda uning siljishini yengillashtiradi.