1- mavzu: “Nutq madaniyati” fanining mazmuni, maqsad va vazifalari

 

Talaffuz  me’yorlari.  Nutq  shaxsiy  hodisa.  Agar  so`zlovchi  adabiy 

me’yorlarini  kishi  egallamagan  bo`lsa  yoki  o`z  shevasi  bergan  shaxsiy  variantni 

afzal deb qarasa, uning puxta adabiy me’yordan cheklanishi mumkin. 

 

O`zbek tili xususiyat jihatidan uch lahzadan iborat. 

 

Kelishik me’yorlari. Adabiy tilimizda “kuchli” va “kuchsiz” me’yorlari bor.  

 

Kuchli  me’yorlar  adabiy  tilda  so`zlovchi  shaxslar  tomonidan  hamma  vaqt 

amalgam oshiriladi. 

 

Kuchsiz  me’yorlar  og`zaki  nutqida  ham  e’tibor  berilishi  oqibatida  yuzaga 

keladi. 

 

O`zbek  tilining  qorluq  lahjasidagi  maxsus  shahar  shevalarda  qaratqich  va 

tushum  kelishiklari  bir  xil  ko`rsatkichga  ega,  ya’ni  2  kelishik  uchun  ham  –ni 

xizmat qiladi. 

 

Qaratqich-qaralmish  aloqasida  xoslik  ma’nosi  ifodalanishida  ba’zi  bir 

o`zgacha  sharoitlarda  qaratqich  ko`rsatkichi  ishlatilmaydi.  Masalan:  O`zbek  tili, 

shahar kengashi, bahor fasli. 

 

Turli sabablarga ko`ra kelishik joylarini almashtirib ishlatish, ya’ni hamma 

hollarda ham hozirgi zamon o`zbek tili normalarini buzish hisoblanadi. 

 

Birlarni bee’tiqod. 

 

Birlarni riyo ko`rdim. 

---

 

Tushum  kelishigi  affiksini  vazn  talabi  bilan  tushirib  qoldirsa,  she’rda 

g`alizlikni hosil qiladi: 

 

Quloq soling alvon-alvon so`zlarga, 

 

Karvon yurar olsiz to`la tuzlarga, 

 

Uyga keeling, ikki birday miyani 

 

Urush janjal kim qo`yibdi sizlarga. 

 

Turkiy xalqlarning ba’zilari tilida jo`nalish kelishigi o`rnida ayrim hollarda 

o`rin-payt kelishigidan foydalanish uchraydi. 

 

Suratda ra’nosan o`zing, men mubtalo qayda boray? 

1. Matnlarni o‘qish,   mashg‘ulotda  tavsiya qilingan mashqlarni yozish,   savollarga 

javob  bera  olish,  matndagi  mantiqiy  bog‘lanishlarni  tushunish,  mavzuga  oid 

vazifalarni bajara olish; 

2.  Nutq  madaniyati  tushunchasiga  berilgan  ta’riflarni    o‘rganish,  uning  kasbiy 

nutqni  rivojlantirishga  ta’sirini  Sharq    mutafakkirlarining  asarlari  asosida 

tushuntira olish ;  

3.  Matn mazmuniga yaqin  tarzda gapirib berish; 

4.    Mashg‘ulotda  tavsiya  qilingan  leksikani    og‘zaki  va  yozma  shaklda  qo‘llay 

olish; 

5. “O‘z ona tilim haqida nimalarni bilaman?” mavzusida og‘zaki ma’lumot berish.   

6.  Salomlashish,  ma’qullash  formulalarini  qo‘llagan  holda  dialogni  olib  borish.  

Mazkur  mavzuni  o‘rgatishda  tibbiyotchi-pedagogning  nutq  madaniyati  fanining 

mazmunini  chuqur  o‘rganishiga  e’tiborni  qaratish  zarur.  Rezidentlarning  fanning 

asosiy  tushunchalarini  o‘rganishlarida  tibbiyot  tili  va  terminologiyasini,  tibbiy 

nutqiy madaniyatlarini oshirishni hisobga olish lozim. 

  Nutq  madaniyati  nutqning  adabiy  til  qoidalariga  asoslangan,  muayyan  talab  va 

usullarga bo‘ysungan, asosiy talabi nutqni ilmiy, sermazmun, aniq, ravshan, tiniq, 

to‘g‘ri, ta’sirli, badiiy, mantiqiy, jarangdor bayon qilishdan iborat. 

Masalan: Voiz avval  elning yuragiga  quloq tutib, tomirini tinglab, dardini qaerda 

ekanini obdon o‘rganadi, so‘ng unga dori quyish uchun minbarga chiqadi.