1- mavzu: Morfemika


Ozaytirma va kuchaytirma sifatlar



Download 2,94 Mb.
Pdf ko'rish
bet130/576
Sana30.12.2021
Hajmi2,94 Mb.
#97132
1   ...   126   127   128   129   130   131   132   133   ...   576
Bog'liq
ona tili va adabiyot

Ozaytirma va kuchaytirma sifatlar 
Sifat belgini ozaytirib yoki kuchaytirib ifodalashiga ko‘ra ikki xil bo‘ladi: 
a) ozaytirma sifat; 
b) kuchaytirma sifat. 
Ozaytirma  sifat  o‘zakdan  anglashilgan  belgining  me’yoridan  ozligini  bildiradi. 
Ular morfologik va leksik usullar bilan yasaladi: 
1. Morfologik usul. Sifatlarga –ish, -imtir, -mtir affikslarini qo‘shib ozaytirma sifat 
hosil  qilinadi:  ko‘kish,  qizg‘ish,  oqimtir,  qoramtir.  –ish  qo‘shimchasi  qo‘shilgan  ba’zi 
sifatlar  o‘zagida  tovush  o‘zgarishlari  sodir  bo‘ladi:  sariq+ish-sarg‘ish.  Bu  so‘zda 
o‘zakdagi i unlisi tushib qolgan, q undoshi g‘  undoshiga almashgan. Qizil sifatiga  -ish 
qo‘shilishi bilan o‘zakdagi –il tovushlari tushib, g‘  tovushi orttirilgan. 
Sifatlarga  –gina,  -kina,  -qina  affikslari  qo‘shilib,  belgilarni  kuchsizlantirish 
ozaytirishi mumkin. Bunda –k bilan tugagan sifatlarga –kina, -q bilan tugagan sifatlarga -
qina,  qolgan  sifat  shakllariga  –gina  affiksi  qo‘shiladi.  Misol:  tuzukkina,  oriqqina, 
sariqqina, kattagina. 
2.  Leksik  usul.  Sifatning  oldidan  och,  nim  so‘zlarini  keltirish  bilan  belgi 
kamaytiriladi: och pushti, nimqizil. 
Kuchaytirma  sifatlar  o‘zakdan  anglashilgan  belgining  ortiqligini  bildiradi. 
Kuchaytirma sifatlar leksik va morfologik usul bilan hosil qilinadi.  
A) Morfologik usul. Bu usulda sifatni tovush o‘zgarishlari orqali takrorlash  yo‘li 
bilan:  
- Sifatning birinchi bo‘g‘ini ikkinchi bo‘g‘inidagi undosh bilan takrorlanadi: dum-
dumaloq, pak-pakana, but-butun 
-  Sifatning  birinchi  bo‘g‘iniga  –p  undoshi  qo‘shib  takrorlanadi:  sap-sariq,  qip-
qizil. 
- Sifatning oldingi ikki tovushi ajratilib unga p, m tovushlaridan biri qo‘shiladi va 
undan keyin so‘zning o‘zi takrorlanadi: yap-yangi, ko‘m-ko‘k. 


 
78 
 
-  Sifatning  birinchi  bo‘g‘inidan  keyin  ppa  shakli  qo‘shiladi:  soppasog‘  , 
to‘ppato‘g‘ ri. 
b)  Leksik  usul.  Sifat  tovush  o‘zgarishlarisiz  takrorlanib  orttirma  daraja  hosil 
qilinadi: katta-katta 
Qiyosiy  darajadagi  sifat  oldida  ma’noni  kuchaytiruvchi  yana,  yanada,  yana  ham 
so‘zlari kelishi mumkin: yanada yaxshiroq, yana ham balandroq, yana jonliroq. 
3)  Orttirma  daraja.  Predmetdagi  belgining  boshqa  predmetdagi  shunday  belgiga 
nisbatan  eng  ko‘p,  oliy  darajada  ekanligini  ifodalash  orttirma  daraja  deyiladi.  Sifatning 
orttirma daraja shakli leksik usul bilan ifoda qilinadi. 
Oddiy  darajadagi  sifat  oldidan  eng,  juda,  nihoyatda,  behad,  g‘  oyat,  g‘  oyatda, 
hammadan  kabi  so‘zlarni  keltirish  bilan:  juda  chiroyli,  nihoyatda  shirin,  g‘  oyatda 
mehribon kabi. 
Leksik  usulda  ba’zan  belgi  bildiruvchi  sifatlar  o‘rnida  boshqa  so‘zlar  ishlatilishi 
mumkin: zahar (garmdori), olov (sho‘x). 
Leksik usul. 
Sifat  tovush  o‘zgarishlarisiz  takrorlash  orqali  ham  orttirma  daraja  hosil  qilinadi: 
katta-katta, shirin-shirin. 
-  sifat  oldidan  to‘q,  jiqqa,  tim,  g‘irt  kabi  so‘zlarni  keltirish  bilan:  jiqqa  ho‘l,  tim 
qora. 
-  sifat  oldidan  so‘z  birikmalari  va  iboralarni  qo‘llash  orqali:  haddan  ziyod 
(chiroyli), quling o‘rgilsin (jonon). 
Morfologik usulda sifatni tovush o‘zgarishlari orqali takrorlash yo‘li bilan. Bunda: 
- sifatning birinchi bo‘g‘ini ikkinchi bo‘g‘inidagi undosh bilan takrorlanadi: dum-
dumaloq, pak-pakana, but-butun kabi. 
- sifatni birinchi bo‘g‘inidagi p undoshi qo‘shib takrorlanadi: sap-sariq, qip-qizil. 
- sifatning oldingi ikki tovushi ajratilib, unga p,m tovushlaridan biri qo‘shiladi va 
undan keyin so‘zning o‘zi takrorlanadi: yap-yangi, ko‘m-ko‘k. 
- sifatning birinchi bo‘g‘inidan keyin  –ppa shakli qo‘shiladi: soppa-sog‘ , to‘ppa-
to‘g‘ ri. 

Download 2,94 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   126   127   128   129   130   131   132   133   ...   576




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish