1- mavzu: Morfemika

Grammatik kategoriya 
 
Bir-biriga  qiyosan  olinadigan  ikki  yoki  undan  ortiq  grammatik  ma’no  bilan  shu 
ma’noni ifodalovchi grammatik shakllar tizimi grammatik kategoriya deyiladi. 
Grammatik  kategoriya  so‘zlarni,  so‘z  shakllarni,  so‘z  o‘rinlarini,  so‘z 
qurilmalarini  birlashtiradi,  umumlashtiradi.  SHunga  ko‘ra  grammatik  kategoriyalarning 
to‘rt turi farqlanadi: 1) so‘zning grammatik kategoriyalar; 2) so‘z shakllarning grammatik 
kategoriyalari;  3)  so‘z  o‘rinlarining  grammatik  kategoriyalari;  4)  so‘z  qurilmalarining 
grammatik kategoriyalari. 
So‘z va so‘z shakllarning grammatik kategoriyalari tizimi tilning morfologiyasini 
tashkil etsa, so‘z o‘rinlari va so‘z qurilmalarining grammatik kategoriyalari tizimi tilning 
sintaksisini tashkil etadi. 
Demak,  grammatik  kategoriyalarni  morfologik  kategoriyalarga  va  sintaktik 
kategoriyalarga ajratish mumkin. 
Morfologik  grammatik  kategoriyalarga,  birinchidan,  so‘z  turkumlarining  o‘zi, 
ya’ni  ot,  sifat,  son,  fe’l  kabilar  kirsa,  ikkinchidan,  ma’lum  bir  turkumga  xos  bo‘lgan 
kategoriyalar, ya’ni otlarga xos bo‘lgan son, egalik, kelishik kategoriyalari, fe’llarga xos 
bo‘lgan bo‘lishli-bo‘lishsizlik, nisbat, mayli, zamon, shaxs-son kategoriyalari kiradi. 

---

 
45 
 
Sintaktik  grammatik  kategoriyalar  deyilganda,  gap,  gap  bo‘laklari:  ega,  kesim, 
to‘ldiruvchi, aniqlovchi, hol kabilar nazarda tutiladi.