1- mavzu: Morfemika

Sonlarning otlashishi 
 
   Gapda  son  bog‘langan  ot  tushib  qolishi  mumkin.  Bunday  holda  son  otlashadi. 
Otlashgan  son  xuddi  otlarga  o‘xshab  egalik,  ko‘plik  va  kеlishik  qo‘shimchalarini  oladi: 
Bеshga, uchni, ikkimiz, ikkinchilar. 

---

 
89 
 
Bunday  sonlar  gapda  ega,  to‘ldiruvchi,  qaratqich  aniqlovchi,  undalma  vazifalarini 
bajaradi (misollar 1-§ da bеrildi).  
Sonlarning tuzilish jihatdan turlari 
     Sonlar tuzilish jihatdan quyidagi turlarga bo‘linadi: 
     1. Sodda sonlar bir o‘zakdan iborat bo‘ladi:  bir, uch. 
     2. Qo‘shma sonlar ikki yoki undan ortiq sonning birga yozilishidan tuziladi:  o‘n uch, 
bir yuz o‘n sakkiz. 
     3.  Juft  sonlar  ikkita  turli  o‘zakning  juftlashishidan  tuziladi:  bеsh-olti,  еtti-sakkiz,  o‘n 
bеsh-o‘n olti. 
     4.  Takroriy  sonlar  bir  o‘zakning  takrorlanishidan  tuziladi:  ikki-ikki,  to‘rtta-to‘rtta, 
o‘nta-o‘nta. 
     Juft va takroriy sonlar chiziqcha bilan yoziladi. 
     Tilshunos  olimlar  sakson    va  to‘qson    sonlarining  sakkiz    va  o‘n,  to‘qqiz  va  o‘n 
so‘zlaridan tuzilganligini aniqlashgan. 
M.Xamrayevda: 
Predmetning  miqdorini,  sanog‘ini,  joylashish  tartibini,  ba’zan  ish-harakatning  bajarilish 
tartibini, miqdoriy belgisini bildiradigan mustaqil so‘z turkumi son deyiladi. Son necha? 
Nechanchi? Nechta? Qancha? Kabi so‘roqlardan biriga javob beradi. 
 
Son  otga  bog‘lanib,  u  ifodalagan  predmetning  konkret  miqdoriy  belgisini,  ba’zan 
fe’lga  bog‘lanib,  u  ifodalagan  harakatning  miqdoriy  belgisini  anglatadi:  to‘rtta  daftar, 
ikki oy o‘qidi, birinchi keldi kabi. Arifmetik amallarda esa son otga, fe’lga bog‘lanmagan 
holda keladi. Bunda son ifodalagan miqdor mavhum ma’noga ega bo‘ladi: ikki qo‘shuv 
uch  besh.  Arifmetik  hisoblashda  qanday  predmetlar  miqdorining  qo‘shilishi  bilan  besh 
hosil bo‘lishi aniq emas.