1- mavzu: Morfemika

 
 
7-MAVZU:OTLARDA KELISHIK KATEGORIYASI.EGALIK 
KATEGORIYALAR. OTLARNING YASALISHI   2 SOAT 
 
 
Ma’ruza rejasi: 
1.Otlarning turlanishi  kelishik shakllari haqida ma’lumot. 
2.Otlarni kesimga xoslovchi  shakllar 
3.Qarashlilik shakli haqida ma’lum 
4.Otlarda so‘z yasalishi 
5.Otlarda modal shakl yasalishi 
6.Otlarning tuzilish jihatdan turlari 
7.Otni to‘liq morfologik tahlil qilish    
 
Otlarda egalik kategoriyasi 
Predmet  yoki  predmetlik  tushunchasining  uch  shaxsdan  biriga  (ba’zan  predmetga) 
taalluqli  ekanligini ko‘rsatuvchi umumiy  ma’nolar va bu  ma’nolarni ifoda etuvchi shakllar 
tizimiga egalik kategoriyasi deyiladi. 
Predmet  yoki  predmetlik  tushunchasining  uch  shaxsdan  biriga,  ya’ni  so‘zlovchi  (I 
shaxs), tinglovchi (II shaxs), o‘zga (III shaxs) shaxsga taalluqliligini ifodaslaydigan affikslar 
egalik  affikslari  deyiladi.  Egalik  affikslari  shaxs  ma’nosi  bilan  birga  uning  sonini  (birlik 
yoki ko‘plik ma’nosini) ham ifodaslaydi. Egalik affikslari quyidagi jadvalda berilgan. 
 
Shaxs  
Birlik  
Ko‘plik 
I shaxs 
     -(i)m (kitobim) 
-(i)miz (kitobimiz) 
II shaxs 
-(i)ng (kitobing) 
-(i)ngiz (kitoblari) 
III shaxs 
     -i, -si (kitobi) 
  -i, -si (kitobi) 
 
Jadvaldan  ko‘rinadiki,  III  shaxs  egalik  affiksi  birlik  va  ko‘plik  son  uchun  umumiy. 
Predmetning  bir  shaxsga  yoki  ko‘p  shaxsga  taalluqliligi  egalik  affiksi  olgan  ot  bog‘lanib 
kelgan  so‘zning  grammatik  son  shakliga  qarab  aniqlanadi:  uning  kitobi  –  birlik,  ularning 
kitobi – ko‘plikdir. 
Shuningdek,  egalik  affikslari  ot  negizining  unli  yoki  undosh  tovush  bilan  tugashiga 
qarab ikki xil shaklda qo‘llanadi.