1- мавзу. Мамлакатнинг молия тизими: моҳияти ва мазмуни

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати

Download 103,15 Kb.

bet	6/14
Sana	22.02.2022
Hajmi	103,15 Kb.
	#99675

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 14

Bog'liq
2 5364229628024064186

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
^{1. Каримов И.А.}^{Асосий вазифамиз – Ватанимиз тараққиёти ва халқимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир}^-^{Т.: Ўзбекистон, 2012 йил, 80 б.}
^{2. Боди З}^.^{, Мертон Р. Финансы.: Пер. с англ.: Уч. Пос.- М.: «Вильямс», 2012.}
^{3. Маликов Т.С., Ҳайдаров Н.Ҳ. Молия: умумдавлат молияси.}^-^{Т.: “}^IQTISOD^-^MOLIYA^»^{, 2012.}^-^{556 б.}
^{4. Gadoеv E.F., Qurbonov X.A. Moliya. - T. O`zbеkiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg`armasi nashriyoti, 2005.- 189 б.}
^2-^мавзу.^{Давлат ва маҳаллий молия}
^Режа^:
^{1. Давлат ва маҳаллий молиянинг мазмуни.}
^{2. Давлат бюджетининг ижтимоий-иқтисодий моҳияти ва бюджет}^тизими
^{3. Бюджетлараро муносабатлар ва уларнинг шакллари}
^{4. Давлат кредити}

^{1. Давлат ва маҳаллий молиянинг мазмуни.}
^{Давлат молияси - кенгайтирилган ижтимоий такрор ишлаб чиқариш жараёнида яратилган миллий даромадни тақсимланиши жараёнида давлат ихтиёридаги марказлаштирилган пул фондларини шакллантириш ва улардан фойдаланиш билан боғлиқ пул муносабатлари тизимини ўз ичига олади.}^{Давлат молиясининг моҳияти ва унинг роли ва мақсадлари давлатларни бажарадиган функциялари, ишлаб чиқариш усуллари, ишлаб чиқариш муносабатлари хусусиятлари билан белгиланади.}
^{Давлатларнинг пайдо бўлиши билан молиянинг пайдо бўлишини объектив шарт-шароитлари давлатларнинг жамият иқтисодий тизимидаги ўрни ва унга тегишли булган функцияларида намоён бўлади.}
^{Давлатларнинг иқтисодий роли}^:
^-^ж^{амият иқтисодий тизимида мулкчилик муносабатларини ислоҳ қилиш;}
^{- институционал ўзгаришлар;}
^{- иқтисодий самарадорлик ва ижтимоий тенглик меъёрларини таъминлашдан иборатдир.}
^{Ана шундай давлатларнинг жамиятдаги ижтимоий-иқтисодий ролини амалга ошириши учун йирик миқдордаги молиявий ресурсларга эҳтиёж сезади ва бундай молиявий ресурсларни шакллантириш ва улардан самарали фойдаланиш жараёни давлат молиясининг мазмунини англатади.}
^{Давлат молияси давлатнинг иқтисодий, ижтимоий ва сиёсий вазифаларини бажариши учун зарурий пул маблағлари билан таъминлашга йўналтирилган мамлакатнинг молия тизимини муҳим бўғинидир. Ўзиниг иқтисодий моҳиятига кўра давлат молияси ялпи ички маҳсулот ва миллий даромадни тақсимланиши ва қайта тақсимланиши жараёнида давлат иҳтиёрида пул фондларини шакллантириш ва мазкур давлатнинг пул фондларидан кенгайтрилган такрор ишлаб чиқаришни ривожлантириш бўйича харажатларга, жамият аъзоларининг ўиб бораётган ижтимоий-маданий эҳтиёжларини қондиришга, мудофаа ва бошқариш соҳаларини молиявий таъминлаш бўйича давлат эҳтиёжларни қондиришга ишлатиш билан боғлиқ макроиқтисодий муносабатлар тизимидир. Давлат молиясининг ўзига хос хусусияти шу билан белгиланадики унда қатнашувчи субъект сифатида давлатнинг ўзи майдонга чиқади.}
^{Давлат молиясининг асосий бўғинлари}^{қуйидагилардан иборат:}
^{- давлат бюджети;}
^{- бюджетдан ташқари фондлар;}
^{- давлат кредити муносабатлари;}
^{- давлат корхоналари молияси.}
^{Юқорида санаб ўтилган давлат молияси буғинларининг функционал вазифалари ёрдамида давлат иқтисодий ва ижтимоий жараёнларнинг кенг спектрларига таъсир қилади, тармоқ ва худудий муаммоларни ҳал қилиш имкониятларига эга бўлади.}
^{Маҳаллий молия маҳаллий давлат ҳокимияти органлари молиявий ре6сурслари фондини шакллантириш ва улардан фойдаланиш билан боғлиқ пул муносабатлари тизимини ўзида ифодалайди. Маҳаллий молиянинг муҳим бўғинини маҳаллий бюджетлар ташкил этади.}
^2.^{Давлат бюджетининг ижтимоий-иқтисодий моҳияти ва бюджет тизими}
^{Бюджет давлат даромадларининг асосий қисмини}^ў^{зида жамлайди ва давлатнинг ижтимоий}^-^{иқтисодий, сиёсий вазифаларини амалга ошириш учун зарурий пул мабла}^ғ^лари^{фондини ўзида акс эттиради.}
^{Жамият тара}^ққ^{иётида х}^ў^{жалик механизмининг бос}^қ^ичма^-^бос^қ^{ич такомиллашиб бориши, давлатларни жамиятнинг и}^ж^{тимоий - и}^қ^{тисодий тизимидаги роли ортиши уларнинг ихтиёрида ижтмоий ишлаб чиқариш натижасида яратиладиган}^қў^{шилган қийматнинг бир қисми ҳисобига доимий равишда пул ресурсларининг шакллантирилишини объектив зарур}^қ^илиб^қў^{яди. Бундай давлат ихтиёридаги марказлаштирилган пул фондларининг асосий шакли бюджет бўлиб, бюджет давлатнинг асосий молиявий режаси ҳисобланади.}
^{Бозор муносабатларига}^ў^{тилиши ва давлат бошқарувининг демократик тамойилларини шакллантириш асосларидан бири б}^ў^{лган иқтисодиёт эркинлаштиришнинг}^ҳ^{озирги шароитида макро ва микро даражадаги молиявий ресурслар о}^қ^{имларининг бар}^қ^{арор механизмларини шакллантириш долзарб а}^ҳ^{амият касб этади. Молиявий ресурслар о}^қ^{имларини мукаммаллаштириш иқтисодиётни ривожланишининг}^ў^{заро нисбийлигини ва тенглигини таъминлайди, иқтисодиё}^т^{нинг турли секторлари ва со}^ҳ^{алари ривожланиши ва самарали ишлашини таъминлайди}^ҳ^{амда бюджет даромадлари ва харажатларининг мувофи}^{қлиги таъминланади}^.
^{Давлат б}^юджет^и^{нинг моҳияти}^ҳ^{ам давлатнинг қ}^ў^{лида марказлаштирилган пул жам}^ғ^{армалари ташкил этилиши ва давлатнинг ижтимоий}^-^{иқтисодий сиёсатини амалга ошириш билан бо}^ғ^ли^қ^{харажатларни молиялаштириш учун кенгайтирилган ижтимоий такрор ишлаб чи}^қ^ариш^{жараёни}^{натижасида яратилган}^қ^{ийматни бир қисми}^ҳ^{исобига марказлаштирилган пул фондларини шакллантириш билан бо}^ғ^ли^қ^{пул муносабатларини билдиради.}
^{Бюджет муносабатлари – жамият иқтисодий}^тизими^{нинг ажрамас қисми унинг амал қилиши давлат томонидан унга тегишли функцияларни бажариши учун зарурий молиявий базани шакллантириш билан объектив равишда аниқланади.}
^{Давлат бюджети орқали жамиятда яратилган ялпи ички ма}^ҳ^сулот^қ^{айта та}^қ^{симланади. Ялпи ички маҳсулотнинг}^қ^{айта та}^қ^{симланиши жамиятдаги умумий эҳтиёжлар: маориф}^,^со^ғ^ли^қ^{ни сақлаш, мамлакатдаги иқтисодий ва сиёсий бар}^қ^{арорлик, а}^ҳ^{оли таркибида ижтимоий}^ҳ^{имояга му}^ҳ^тож^қ^{атламни моддий жи}^ҳ^{атдан қўллаб-қувватлаш, тинчлик, чегаралар да}^ҳ^{лсизлигини сақлаш ва фавқулодда ҳолатлар учун сақланадиган давлат заҳираларининг мавжуд бўлиш зарурати туфайли келиб чиқади. Шунингдек, давлат бюджет орқали}^давлат^{жамиятнинг ижтимоий такрор ишлаб чиқариш жараёнига таъсир қилишнинг молиявий дастакларига эга бўлади. Давлат бюджети давлатнинг асосий молиявий режаси сифатида давлат ҳокимиятининг иқтисодий имкониятларини}^нг^{молиявий асосини яратади.}
^{Демак, бир томондан бюджетнинг пайдо бўлиши давлатларнинг пайдо бўлиши билан бевосита боғлиқ бўлиб, иккинчидан, бозор иқтисодиёти шароитида жамиятнинг ижтимоий, иқтисодий соҳаларидаги давлат ислоҳотларини амалга оширишнинг асосий инструменти сифатидаги бюджетнинг сифат белгиларига аниқлик киритилади.}
^{Бюджет- мураккаб иқтисодий категория ҳисобланади. Чунки унинг моддий асосини кенгайтирилган ижтимоий такрор ишлаб чиқариш жараёни ташкил}^қ^илади.^{Бюджет соҳасидаги давлат сиёсатини амалга ошириш жараёнида биринчи даражадаги вазифа унинг моддий мазмунини ўзида акс эттирувчи такрор ишлаб чиқариш нисбатлари бузилишига салбий таъсир этмаслиги лозим (ҳатто ҳар қандай кучли ижтимоий ҳимоя тизимларини шакллантиришга йўналтирилган бюджет сиёсатида ҳам). Акс ҳолда асосланмаган бюджет сиёсати натижасида ишлаб чиқариш жараёнидаги таназзуликларга олиб келинади ва охир оқибат давлат бюджети даромадлари шаклланишида ҳам муаммолар пайдо бўлади.}
^{Давлат билан корхоналар, ташкилотлар, муассасалар ва а}^ҳ^оли^ў^{ртасида юзага келувчи молиявий муносабатлар бюджет муносабатлари}^ҳ^{исобланади}^.^{Шунингдек, бюджет муносабатларининг молиявий муносабатлардан фар}^қ^{ли 4 жи}^ҳ^{атлари сифатида}^қу^{йидагиларни к}^ў^рсатиб^ў^{тишими мумкин}^:
^{- бюджет давлат}^қў^{лида миллий даромаднинг бир қисмини жамлаш}^,^{ижтимоий эҳтиёжлар ва ало}^ҳ^{ида дав лат - ҳудудий тузилмалар учун ундан фойдаланиш билан бо}^ғ^ли^{қ қ}^{айта та}^қ^{симлаш муносабатларининг ало}^ҳ^{ида и}^қ^{тисодий шакли}^ҳ^{исобланади;}
^{- бюджет ёрдамида миллий даромаднинг бир}^қ^{исми ва айрим}^ҳ^{олатларда миллий бойлик хал}^қ^х^ў^{жалигининг тармор}^қ^{лари, мамлакат ҳудудлари, ижтимоий фаолият соҳалари ўртасида қайта тақсимланади;}
^{- қийматни бюджет ор}^қ^{али қайта тақсимлаш нисбати молиянинг бошқа бўғинларига нисбатан йирик миқдорни ташкил қилади ва кенгайтирилган такрор ишлаб чиқариш эҳтиёжлари ва жамият ривожланишининг}^ҳ^{ар қайси тарихий босқичларида унинг ривожланиши олдидаги вазифалари ор}^қ^{али аниқланади;}
^{- бюджетни та}^қ^{симлаш со}^ҳ^{аси давлат молиясида марказий}^ў^{ринни эгаллаб, молиянинг бош}^қ^{а б}^ўғ^{инларига нисбатан бюджет му}^ҳ^{им а}^ҳ^{амиятга эга}^;
^{- бюджет муносабатларининг ўзига хос хусусиятларидан яна бири улар ЯИМ ва миллий даромаднинг тақсимланиши жараёнида давлат ихтиёрида марказлаштирилган пул фондларини шакллантириш билан боғлиқ императив характердаги пул муносабатлари тизимидир.}
^{Иқтисодий категория сифатида,}^{давлат бюджети}^{- ижтимоий такрор ишлаб чиқариш жараёнида ҳосил бўлган ЯИМ ва миллий даромадни тақсимланиш жараёнида давлат ва маҳаллий ўз-ўзини бошқариш органлари эҳтиёжлари учун зарурий марказлаштирилган пул фондларини шакллантириш ва улардан фойдаланиш билан боғлиқ императив тавсифдаги пул муносабатлари тизими ҳисобланади.}
^{Ҳуқуқий категория сифатида,}^д^{авлат бюджети}^{- давлат пул маблағларининг (шу жумладан давлат мақсадли жамғармалари маблағларининг) марказлаштирилган жамғармаси бўлиб, унда даромадлар манбалари ва улардан тушумлар миқдори, шунингдек молия йили мобайнида аниқ мақсадлар учун ажратиладиган маблағлар сарфи йўналишлари ва миқдори назарда т}^у^{тилади.}
^{Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози шароитида миллий иқтисодиётимиздаги макроиқтисодий барқарорлик ва иқтисодий ўсиш суръатларининг таъминланиши мамлакат миллий иқтисодиётига хорижий инвестицияларни кенг жалб қилиш, иқтисодиётдаги таркибий ислоҳотларни амалга ошириш, ишлаб чиқаришни модернизациялаш, маҳаллийлаштириш дастурини давом эттириш, миллий иқтисодиётнинг экспорт салоҳиятини янада ошириш, кичик бизнес ва тадбиркорлик ҳудудлар ва тармоқлар кесимида янада ривожлантириш, хизмат кўрсатиш тизимини ривожлантириш, аҳолининг турмуш даражасини янада ошириш, иқтисодиётнинг молиявий секторини барқарорлигини таъминлашга қаратилган ҳар томонлама пухта ўйланган изчил сиёсатнинг пировард натижаси бўлмоқда. Юқоридагиларнинг барчаси, Ўзбекистон республикаси президенти ислом Каримов томонидан “Ўзбек” модели деб ном олган мамлакатни ривожлантириш модели ва белгиланган ривожлантиришнинг энг муҳим устувор йўналишларининг тўғри эканлигини тасдиқлайди.}
^{Бунда давлатнинг асосий молиявий режаси сифатида давлат бюджети алоҳида аҳамиятга эга бўлиб, белгиланган бюджет солиқ сиёсатининг устувор йўналишларининг самарали ижроси юқорида тилган олинган ижтимоий- иқтисодий инлоҳотларнинг натижаларига ижобий таъсирини кўрсатди.}
^{Кейинги йилларда амалга оширилган ислҳотлар натижасида давлат молиясининг барқарорлиги кузатилди ва унда қуйидагилар муҳим аҳамиятга эга бўлди:}
^{-янги таҳрирдаги солиқ кодексининг қабул қилиниши солиқ тизимининг ҳуқуқий мақомининг янада такомиллашувини таъминлади;}
^{-солиқ юкини янада қисқартириш ва солиқ маъмурчилигини такомиллаштирилиши натижасида тадбиркорлик фаолиятига кенг йўл очиб берилди;}
^{-кучли ижтимоий ҳимоя тизимини шакллантириш ва уни барқарор молиявий таъминлаш мабларини шакллантиришда давлат бюджети ва бюджетдан ташқари мақсадли жамғармаларнинг алоҳида аҳамиятини ҳисобга олган ҳолда давлат бюджети харажатлари таркибида ижтимоий- маданий тадбир харажатлари ва аҳолини ижтимоий ҳимоялаш харажатлари устувор аҳамият касб этди. Натижада аҳолининг турмуш даражасини янада ошириш ва уларнинг даромадларини изчил ошири, иш ҳақи стипендия, ижтимоий нафақа ва пенсия миқдорини инфляция даражасидан юқори миқдорларда кўпайтириш йўли билан фуқароларни ижтимоий қўллаб қувватлашни кучайтирилди;}
^{-давлат бюджети ижросининг ғазначилик тизимини жорий этилиши унинг касса ижросини ягона стандартлар ва тартибларга мувофиқ самарали ижросининг таъминланмоқда;}
^{-тикланиш ва тараққиёт жамғармасини ташкил қилиниши реал секторнинг таянч тармоқларини модернизация қилиш ва техник қайта қуроллантириш, самарали таркбий ислоҳотларни амалга ошириш ва инвестиция сиёсатини молиявий таъминлашнинг самарали манбаларини шаклланишига олиб келди. Айниқса ушбу жамғарма инқирозга қарши чоралар дастурида белгиланган чора тадбирларни самарали ижросини таъминлашда алоҳида аҳамият касб этмоқда;}
^{- жойлардаги ижтимоий иқтисодий ислоҳотларни амалга оширишнинг асосий молиявий манбаларидан бири бўлган маҳаллий бюджетларнинг даромад базасини янада мустаҳкамлаш, уларни дотациядан чиқариш бўйича амалга оширилган ислоҳотлар натижасида уларнинг барқарорлиги таъминланди.}
^{Давлат бюджети даромадларининг асосий манбаи солиқлар ҳисобланиб, 2012 йилдаги солиқ сиёсатининг энг устувор йўналишлари қуйидагилардан иборат бўлди:}
^{-давлатнинг фискал манфаатларини инобатга олган ҳолда тадбиркорлик субъектлари учун солиқ юкини янада камайтириш, бунда тўғри солиқлар бўйича солиқ юки алоҳида аҳамиятга эга бўлиб, пировард натижада ишлаб чиқаришни кенгайтириш ва янги иш ўринларини яратишга имконият яратилди;}
^{- солиқ маъмурчилиги янада соддалаштирилди ва солиқ қонунчилигининг барқарорлигини таъминлаш натижасида солиқ тизимининг шаффофлиги оширилди.}
^{Давлат бюджети даромадларидаги солиқларнинг улуши қуйидаги жадвал маълумотларида келтирилган.}
^{- жадвал}

^{Давлат бюджети даромадлари таркиби}

^{Даромадларнинг турлари}	^{2011 й.}		^{2012 й.}
^{Даромадларнинг турлари}	^{млрд. сўм}	^%	^{млрд. сўм}	^%
^{Мақсадли фондларсиз даромадларнинг турлари}	^10421,3	¹⁰⁰	^13116,4	¹⁰⁰
^{1. Бевосита солиқлар}	^2769,2	^26,6	^3420,6‎	^26,0
^{2. Билвосита солиқлар}	^5162,1	^49,6	^6973,8	^53,3
^{3. Ресурс тўловлари ва мулк солиғи}	^1662,5	^15,9	^1974,1	^15,0
^{4. Бошқа даромадлар}	^827,6	^7,9	^747,8	^5,7

^{Манба: Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги маълумотлари.}
^{Жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики давлат бюджетига бевосита солиқлардан тушум 20}⁰⁸^{йилда 2769,2 млрд. сўмни ташкил қилган бўлса, 20}⁰⁹^{йилда ушбу солиқлардан тушум 3420,6 млрд. сўмни ташкил қилган. Уларнинг давлат бюджети даромадлари таркибидаги салмоғи 20}¹¹^{йилда 26,6 фоизни ташкил қилган бўлса, 2012 йилда 26%га туширилиши режалаштирилган. Бевосита солиқлар тадбиркорлик субъектлари ва жисмоний шахслардан тўғридан-тўғри ундириладиган солиқларни ўз ичига олиб кейинги йилларда ушбу туркум солиқлар бўйича солиқ юкининг пасайтирилиши уларнинг давлат бюджети даромадларидаги ҳиссасини камайишига олиб келмоқда. Натижада солиқ сиёсатининг устувор вазифаларидан келиб чиққан ҳолда солиқдан бўшаган маблағларнинг корхоналар ихтиёрида қолдирилиши уларнинг молиявий барқарорлигини оширилишига олиб келмоқда.}
^{Давлат бюджети даромадлари таркибида билвосита солиқларнинг улуши юқори бўлмоқда. Билвосита солиқларнинг улуши 2012 йилда 49,6%ни ташкил қилган бўлса, 2012 йилга келиб уларнинг салмоғини 53,3%га етказиш мўллжалланган. Мазкур туркум даромадлар асосан қўшилган қиймат солиғи, акциз солиғи, божхона божлари, жисмоний шахслар транспорт воситалари томонидан бензин, дизель ёқилғиси ва газ истеъмолига солинадиган солиқлар ҳисобига шакллантирилади. Билвосита солиқлар иқтисодий тавсифи бўйича истемолдан олинадиган солиқлар ҳисобланиб, ўтиш даври иқтисодиётида давлат бюджети даромадларида асосий салмоқни ташкил қилиши кузатилади.}
^{Давлат бюджети даромадлари таркибида ресурс солиқларининг салмоғи 20}¹¹^{йилда 15,9%ни ташкил қилган бўлса, 2012 йилга келиб 15,0%ни ташкил қилиши режалаштирилган. Кейинги йилларда табий ресурслардан самарали фойдаланишни солиқлар воситасида тартибга солиш тизими бўйича амалга оширилган ислоҳотлар натижасида ресурс солиқларининг давлат бюджетидаги ҳиссаси ортган.}
^{Давлат бюджетининг барча ижтимоий- иқтисодий вазифа ва мажбуриятларини бажариш, кўрсатилаётган ижтимоий хизматлар сифатини ошириш билан бир қаторда, бюджет сиёсатининг 2012 йилги асосий вазифалари этиб қуйидагилар белгиланди:}
^{Давлат бюджетининг харажатларига тўхталиб, авваламбор, инфляция даражасининг пасайиши, бюджет ташкилотларида бюджетдан ташқари маблағларни жалб қилиш тизимини шакллантириш ҳамда ижтимоий қўллаб – қувватлаш тизимининг манзиллилигини янада ошириш натижасида 201}¹^{- 2012 йилларда ЯИМга нисбатан бюджет харажатлари миқдорининг камайиб бораётлиги кузатилмоқда. Аммо номинал мазмунда (мутлақ кўрсаткичларида) давлат бюджети харажатларининг ортиб борганлигини кузатишимиз мумкин. Буни қуйидаги жадвал маълумотлари орқали таҳлил қиламиз.}
^{-жадвал}
^{Мақсадли фондларсиз давлат бюджети харажатларининг таркиби}

^{Харажатларнинг турлари}		²⁰¹¹^й.		^{2012 й.}
^{Харажатларнинг турлари}		^{млрд. сўм}	^%	^{млрд. сўм}	^%
^1.	^{Ижтимоий- маданий тадбирларга харажатлар}	^6170,9	^56,6	^8113,0‎	^59,1
^2.	^{Иқтисодиёт харажатлари}	^1305,8	^11,9	^1573,2	^11,5
^3.	^{Марказлаштирилган инвестицияларни молиялаштиришга харажатлар}	^820,0	^7,6	^825,0‎	^6,1
^4.	^{Давлат ҳокимияти органлари, бошқариш ва суд органлари харажатлари}	^271,9	^2,5	^351,9‎	^2,5
^5.	^{Фуқароларнинг ўз - ўзини бошқариш органлари харажатлари}	^85,0	^0,7	^118,5	^0,8
^6.	^{Вазирлар Маҳкамасининг захира фонди}	^34,2	^0,3	^54,2	^0,3
^7.	^{Бошқа харажатлар}	^2225,2	^20,4	^2696,5	^19,7
	^{Жами харажатлар}	^10913,0	¹⁰⁰	^13732,5	¹⁰⁰

^{Манба: Ўзбекистон Республикаси Молия Вазириги маълумотлари}
^{Давлат бюджети харажатларининг таркибида ижтимоий маданий тадбир харажатлари асосий салмоққа эга бўлмоқда. Хусусан, ушбу харажатлар 20}¹¹^{йилда 6170,9 млрд. сўмни ташкил қилган бўлиб, жами бюджет даромадларида 56,6%ни ташкил қилган. 2012 йилда эса ушбу харажатлар 8113,0 млрд. сўмни ва жами бюджет харажатларидаги улуши 59,1%ни ташкил қилиши режалаштирилган.}
^{Ушбу харажатларнинг таркибида маориф, соғлиқни сақлаш, кам таъминланган оилаларга нафақалар, шу жумладан болали оилаларга нафақалар асосий салмоққа эга бўлмоқда.}
^{2012 йилда иш ҳақи ва аҳолининг турмуш даражасини изчил ошириб бориш бўйича чора тадбирлар амалга оширилди. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 201}¹^{йилгача иш ҳақини 2,5 баробарга кўпайтириш бўйича белгилаб берилган вазифасини ижросини таъминлаш 2012 йилда ҳам давом эттирилди ва 201}³^{бюджет ташкилотлари ходимларининг иш ҳақи, пенсиялар, стипендиялар ва ижтимий нафақалар миқдори 1,4 баробарга оширилди.}
^{Иқтисодиётдаги таркибий ислоҳотларни янада чуқурлаштириш, корхоналарнинг инвестицион фаолиятини янада жонлантириш, хорижий инвестицияларни, аввало тўғридан тўғри хорижий инвестициялар кенг жалб қилиш ва улардан самарали фойдаланишишлаб чиқаришни модернизациялаш, техник ва технологик қайта қуроллантириш, янги иш ўринларини шакллантириш ва булар асосида миллий иқтисодиётимизни барқарор ва динамик ривожланишини таъминлаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президенти ПП-1213 “Ўзбекистон Республикасининг 2012 йилга инвестицион дастури ҳақида”ги Қарори тасдиқланган бўлиб, ушбу дастур асосидаги капитал қўйилмаларни молиялаштириш манбалари таркибида давлат бюджети ва бюджетдан ташқари фондларнинг аҳамияти юқори бўлмоқда. Буни қуйидаги жадвал маълумотлари орқали кўришимиз мумкин.}
^{Ўзбекистон Республикасида 2012 йилги инвестицион дастури капитал қўйилмаларининг асосий параметрлари}
^жадвал

^№	^{Молиялаштириш манбаларининг номлари}	^{2012 йилги прогноз, млрд. сўм}	^{Жамига нисбатан фоизда}
	^{Капитал қўйилмалар, жами}	^18220,3	¹⁰⁰
^1.	^{Марказлаштирилган инвестициялар}	^3819,8	^20,9
^1.1.	^{Давлат бюджети маблағлари}	^825,0	^4,5
^1.2.	^{Суғориладиган ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш фонди}	^92,9	^0,5
^1.3.	^{Бюджетдан ташқари фондлар маблағлари}	^654,9	^3,5
^1.4.	^{Тикланиш ва тараққиёт жамғармаси (сўм эквивалентида)}	^1372,2	^7,5
^1.5.	^{Хукумат кафолатлари асосидаги хорижий инвестициялар(сўм эквивалентида)}	^874,7	^4,8
^2.	^{Номарказлаштирилган инвестициялар}	^14400,5	^79,1

^{Ушбу жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, 2012 йилги инвестицион дастурда белгилангшан капитал қўйилмаларнинг умумий хажми 18220,3 млрд. сўмни ташкил қилиб, унинг 20,9 %ини марказлаштирилган инвестицияларга тўғри келади. 3819,8 млрд. сўмлик марказлаштирилган инвестицияларнинг 825 млрд. сўмлик қисми давлат бюджетидан молиялаштирилади.}
^{Суғориладиган ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш давлат дастури ижросини 2012 йилдаги ижросини давом эттириш мақсадида суғориладиган ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш фондидан мелиорация тармоқларини реконструкция қилиш, таъмирлаш ва қувурларни тозалаш тадбирларини амалга ошириш ҳамда тегишли ускуналарни сотиб олиш учун 92,9 млрд. сўм маблағ ажратилиши режалаштирилган.}

^{3.Бюджетлараро муносабатлар ва уларнинг шакллари}
^{Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва Ўзбекистон Республикасининг «Бюджет тизими тўғрисида»ги қонунига мувофиқ Ўзбекистон Республикасининг бюджет тизими 2 даражадан иборат бўлиб:}
^1).^{Республика бюджет}^и^{ва бюджетдан ташқари фондлар;}
^{2). Қ}^ора^қ^{алпогистон Республикаси ва маҳаллий бюджетлар}^.
^{Ўзбекистон Республикаси бюджетининг ташкилий - таркибини қуйидаги (3.1.чизмада) яққолроқ намоён бўлади:}

^{Ўзбекистон}^Р^{еспубликасининг консолидаллашган давлат бюджети}

^{Республика бюджети}

^Қ^ора^қ^алпо^ғ^истон^Р^{еспубликаси ва маҳаллий бюджетлар}

^{Республика бюджети}

^{Бюджетдан ташқари ижтимоий фондлар}

^Қ^ора^қ^алпо^ғ^исто^н^{Республикаси бюджети}

^Вилоят^-^{лар бюджети}

^{Тошкент ша}^ҳ^{ар бюджети}

^Ша^ҳ^{ар ва туманлар бюджетлари}

^{Ўзбекистон Республикаси бюджет тизими.}
^{Ўзбекистон демократик тамойилларга асосланган фуқаролик жамиятини қуришни ўз олдига мақсад қилиб қўйган экан, бунда давлат бюджетини шакллантириш муҳим ўрин тутади. Шуни ҳисобга олиб, Ўзбекистон Республикаси 2000 йил, 2 - чақириқ, III - сессиясида, «Бюджет тизими тўғрисида»ги қонуни қабул қилинди.}
^{Ушбу қонун:}
^{- Ўзбекистон Республикасининг бюджет тизими тузилиши ва уни бошқариш асосларини;}
^{- Ўзбекистон Республикасининг}^д^{авлат бюджети тузилиши ва таркибий тузилмаси тамойилларини;}
^-^д^{авлат бюджети ва унинг таркибига кирувчи бюджетларни тузиш. Кўриб чиқиш}^{, қ}^{абул қилиш ва ижро этиш тартибини;}
^{- бюджетнинг даромадларини шакллантириш ва унинг харажатларини амалга ошириш тамойилларини;}
^{- турли даражалардаги бюджетлар ўртасидаги}^ў^{заро муносабатларини;}
^{- Давлат бюджети маблағлари билан операцияларни амалга ошириш чо}^ғ^{ида ҳисобга олиш, ҳисобот ва назорат қилиш тартибини белгилайди.}
^{Бюджет тизими турли даражадаги бюджетлар ва бюджет маблағлари олувчилар йиғиндисини, уларни ташкил этишни ва тузиш тамойилларини, шунингдек бюджет жараенида пайдо бўладиган улар ўртасида}^ў^{заро муносабатларини ўзида ифодалайди. Молия йилига мўлжалланган барча даражадаги бюджетларни шакллантириш, к}^ў^{риб чиқиш,}^қ^{абул қилиш ва уларнинг ижросини ҳисобга олиш Ўзбекистон Республикасининг миллий валютаси – сўмда амалга оширилади.}
^{Ўзбекистон Республикасининг ушбу қонунида таъкидланишича, Ўзбекистон Республикаси бюджет тизими икки по}^ғ^{онали бюджетдан иборат:}
^{1. Республика бюджети.}
^{2. Маҳаллий бюджет.}
^{Қонунда к}^ў^{рсатилишича, маҳаллий бюджетлар бўғинлари таркибига қуйидагилар киради: 1.}^{Қорақалпоғистон Республикаси бюджети; 2. Вилоятлар бюджети; 3. Шаҳарлар бюджети; 4. Туманлар бюджети; 5. Шаҳарлар таркибидаги туманлар бюджети; 6. Туманлар таркибидаги шаҳарлар бюджети.}
^{Ўзбекистон Республикаси бюджет тизимининг ўзига хос ҳусусияти шундаки молиявий органлар бюджетни бошқариш тизимининг ягона молия органи шароитида амал қилади. Ҳар қайси бюджетнинг бўғинлари ўзига хос даромад ваколати ва харажат мажбуриятларига эга бўлиб, улар бир бутун бюджет вазифаларини бажаришга асосланади.}
^{Кейинги йилларда давлат бюджети таркибида маҳаллий бюджетларнинг ислоҳотларни амалга оширишдаги роли ошиб бориш тенденциясини кузатишимиз мумкин.}
^{Давлат бюджети давлатнинг асосий молиявий режаси экан барча даражадаги бюджетларни ўз ичига олувчи бюджет тизимига ҳам тарихан шаклланган давлатларнинг сиёсий тузилиши асосий таъсир этувчи омил ҳисобланади. Марказий ва маҳаллий ҳокимият органларининг ихтиёрида шакллантириладиган бюджетлар ўртасида бир бутун давлат бюджети даромад ва харажатлари тақсимланади. Давлат бюджетининг даромад ва харажатларини тақсимланишининг мукаммал механизми мавжуд бўлмайди ва шунинг учун турли даражадаги бюджетларни тартибга солиш бўйича молиявий ресурслар оқимлари вужудга келади.}
^{Ҳозирги шароитда мавжуд иқтисодий адабиётларда бюджетлараро муносабатлар тизими: д}^{аромад манбаларини бюджет тизими б}^ўғ^инлари^ў^{ртасида та}^қ^симлаш^{; харажат}^{мажбуриятларини бюджет тизими б}^ўғ^инлари^ў^{ртасида та}^қ^симлаш^{; бю}^{джетлараро трансфертлар тизими}^{каби 3}^{таркибий элементдан ташкил топади деб эътироф этилади}^.
^{Даромадларни бюджет тизими бўғинлари ўртасида тақсимланиши ва харажат мажуриятларини ҳар бир бюджет бўғини учун бириктирилиши бюджетлараро муносабатлар тизимининг вужудга келишини асоси ҳисобланади. Шунинг учун даромадлар қанчалик даражада тегишли харажат мажбуриятларига юклатилса, шунчалик бюджет тизими бўғинлари ўртасида даромадларни қайта тақсимланиши бўйича ўзаро муносабатлар қисқариб боради.}
^{Даромадларни ҳар бир бўғиндаги бюджетларга бириктирилган харажат мажбуриятлари бўйича мукаммал равишда тақсимланиш механизмини шакллантиришнинг имкониятлари мавжуд бўлмайди. Бунга қуйидаги омиллар таъсир кўрсатади:}
^{- мамлакат ҳудудларидаги табиий, иқтисодий ресурсларнинг тенг тақсимланмаганлиги;}
^{- ҳудудларнинг солиқ салоҳияти ва демографик муҳит шарт - шароитлари ўртасидаги тафовутнинг мавжудлиги;}
^{- бюджет тизимини тартибга солиш мақсадида ҳудудларни молиявий тенглаштириш сиёсатини амалга оширишга қаратилган даромадларнинг нисбатан юқори даражадаги марказлаштиришнинг зарурлиги ва бошқалар асосий таъсир эувчи омилар ҳисобланади.}
^{Юқоридаги омиллар бюджетлараро муносабатлар тизимини шакллантиришнинг объектив зарурлигини асослаб беради.}
^{Бюджетлараро муносабатлар молиявий муносабатларнинг алоҳида шакли сифатида бюджет муносабатларидан ўзига хос хусусиятлари бўйича фарқланади. Уларнинг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, бюджет муносабатлардан фарқли равишда бюджет тизимининг турли бўғинлари ўртасида даромадларни қайта тақсимлаш билан боғлиқ муносабатлардир яъни бундай молиявий муносабатларда иштирок этувчилар сифатида марказий ва маҳаллий ҳокимият органлари ихтиёрида шакллантириладиган бюджетлар майдонга чиқадилар. Ўзбекистон Республикаси “Бюджет тизими тўғрисида”ги қонунга мувофиқ турли даражадаги бюджетлар ўртасида даромадларни қайта тақсимланиши қуйидаги чизмада келтирилади.}
^{Давлат бюджети даромадларини бюджет тизими бўғинлари ўртасида қайта тақсимлаш йўллари}
^Юқ^{ори бюджетлардан}^қ^{уйи бюджетларга бюджет дотациялари ва бюджет субвенциялари бериш}
^{Бюджет ижроси жараёнида пайдо бўлган ўзаро ҳисоб-китоблар бўйича маблағларни юқори бюджетдан қуйи бюджетга, шунингдек қуйи бюджетдан юқори бюджетга йўналтириш}

^Б^{юджет ссудалари ажратиш}
^{Даромадларни бюджет тизими бўғинлари ўртасида қайта тақсимлаш.}
^{Республика бюджетидан бюджет дотациялари ва бюджет субвенциялари Қорақалпоғистон Республикаси бюджети, вилоятлар ва Тошкент шаҳар бюджетларига қабул қилинган Давлат бюджети доирасида ажратилади.}
^{Қорақалпоғистон Республикаси бюджети, вилоятлар ва Тошкент шаҳар бюджетларидан бюджет дотациялари ва бюджет субвенциялари туманлар ва шаҳарлар бюджетларига тегишли қабул қилинган бюджетлар доирасида ажратилади.}
^{Қорақалпоғистон Республикаси бюджетида ва маҳаллий бюджетларда даромадлар ва харажатлар ўртасида пайдо бўладиган вақтинчалик узилиш айланма касса маблағи меъёри ҳисобига, юқори бюджетлардан бериладиган бюджет ссудалари, фойдаланилмаган бюджет маблағлари қолдиқлари ҳисобига қопланади.}
^{Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорига биноан Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги Қорақалпоғистон Республикаси бюджетида, вилоятлар ва Тошкент шаҳар бюджетларида назарда тутилган айрим харажатларни мақсадли молиялаштириш учун қуйи бюджетлар ҳисобига киритиладиган даромадларни республика бюджетига ўтказиши мумкин.}

^{Download 103,15 Kb.
Do'stlaringiz bilan baham:}

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 14