1-– мавзу кириш. Таъминлаш манбалари ва вагонлар электр юкламаларини таснифи

6 
3.l-rasm. Teplovoz tortuviga cga vagon elektr ta’minotining funksional sxemasi.
 
4-босқич.
Якун-
ловчи 
(10 мин) 
4.1. Машғулот бўйича якунловчи хулосалар 
қилади. Мавзу бўйича олинган 
билимларни қаерда ишлатиш мумкинлиги 
маълум қилади. 
4.2. Кейинги мазву бўйича тайёрланиб келиш 
учун саволлар беради. 
4.3. Мустақил иш вазифасини беради. 
Саволлар 
берадилар. 
Тинглайдилар ва 
ёзиб оладилар. 
Вазифани ёзиб 
оладилар. 
3- Yuqori tezlikdagi vagonlarni elektr bilan ta’minlash tizimining 
xususiyatlari 
 
Мавзу режаси: 
1. 
Yo‘lovchi tashuvchi vagonlar elektr iste’molchilari uchun 
chastota o‘zgartgichlari
. 
2. 
Vagon past kuchlanishli iste’molchilarini ta’minlash uchunstatik 
o‘zgartgichlar
. 
3.
Elektr ustaralar ta’minoti uchun statik o‘zgartgichlar
 
Teplovoz tortuvida vagonlarni markazlashgan elektr ta’minoti teplovozdagi 
harakatga keluvchi yuqori kuchlanishli maxsus ko‘p fazali sinxron generator (1) 
(3.1-rasm)dan amalga oshiriladi. 
 
 
Generator ishlab chiqarayotgan tok chastotasi teplovoz dizeli ish rejimiga 
bog‘liq bo‘lib, uning aylanish tezligiga to‘g‘ri mutanoslikda o‘zgaradi. Shunga 
ko‘ra, teplovozlarda sinxron generatordan tashqari chastota o‘zgartgich (2) ni 
o'rnatish zarur. U ko
£
p fazali o‘zgaruvchan tokni bir fazali mo'tadil chastotaga 

---

aylantirish uchun xizmat qiladi. Mo‘tadil boMmagan chastotali tok ishlab 
chiqarayotgan sinxron generatoriga vagon elektr iste’molchilarini to
£
g‘ridan-
to‘g‘ri ulab bo‘lmaydi, chunki bu hoi rels elektr zanjirlari ishiga katta xalaqit 
berishi mumkin. 
Markazlashgan elektr ta’minotiga ega poyezdlar uchun statik, 
yuqori kuchlanishli yarim o‘tkazgich o‘zgartgichlar ishlab chiqilgan. 
Ular har bir vagonga o‘rnatilib, poyezdning yuqori kuchlanishli 
magistraliga ulanadi. O'zgartgichlar vagon past kuchlanishli 
iste’molchilarni uch va bir fazali mo‘tadil kuchlanish va chastota bilan 
ta’minlaydi. Vagonning statik o'zgartgichi tamoiliy jihatdan olganda 
quyidagi tamoiliy bloklarga ega bo‘lishi kerak: to‘g‘rilagich (u 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri poyezdning yuqori kuchlanish magistrali bilan 
bog'langan va elektr magistrali o‘zgaruvchan tokida qo‘Hanadi), 
invertor (u o'zgarmas tokni ko‘p fazali (asosan uch fazali) mu’tadil 
o‘zgaruvchan tokka aylantiradi), mo4adillagich (u past kuchlanishli 
iste’molchilarning kuchlanishlarini bir me’yorda ushlab turadi), uch 
fazali transformator (u invertoming kuchlanishini kerakli qiymatgacha 
pasaytiradi, aksariyat 380/220 V gacha). 
Generator kuchlanishi ham, V
v
ix kuchlanishi ham poyezd elektr 
magistrali kuchlanish regulatori orqali mo‘tadillashtiriladi. 
0‘zgartgich (5) ikkita uch fazali ko‘priksimon sxemaga ega qarama-
qarshi ulangan tiristorli toVrilagichlarda yig‘ilgan. To‘g‘rilagichlarga 
chastotasi f| o'zgaruchi kuchlanish beriladi. 0‘zgartgichning boshqarish 
bloki (7) galma-gal toVirlagichlar Vi va Vji ni ulab turadi. Bunda 
chiqish chastotasi f
2
qconst, vaqt siljishi 0,5 T
2
ga teng. Vagonlarda 
elektr ustaralarni ta’minlash uchun o‘zgarmas tokni o‘zgaruvchan 
tokka aylantirish uchun mo‘ljallangan PPB-50 turidagi statik 
o'zgartgichlar (invertorlar) yaratilgan. Ular tranzistorlarda joylashgan 
bo‘Iib (3.11-rasm), o'z-o'zini uyg‘otuvchi invertor asosida yig‘ilgan 
Invertor ikkita o‘zgartgich ko‘priksimon sxemalardan iborat. Har 
bir ko‘prik to‘rttadan tranzistor VI-V4 va V5-V8 dan, transformator T
r
ning birlamchi cho‘Ig‘amlari (9) va (10) dan iborat bo‘lib, tegishli 

---

ko‘priklar diagonallariga ulangan. Tranzistorlar VI-V8 lar umumiy 
emitterli sxema bo‘yicha ulanib, impuls (qayta ulanish) rejimida go‘yo 
elektron kalit sifatida ishlaydi. Kirish qismidagi kuchlanish U
vx
ning 
impulslari 
tranformator T
r
ning cho'lg^mlari (9) va (10) ga beriladi. Bunda 
ikkilamchi cho‘lg‘am (11) da kuchlanish induksiyalanadi. Uning shakl 
o'zgarishi to'g'ri burchakli to'rtburchakka yaqin. Transformatorning 1-8 
choMg'amlari teskari aloqa sifatida qollanishga ega. Ulardan 
tranzistorlar VI-V8 bazalariga boshqaruv ispulslari beriladi va 
ularning 
navbatma-navbat 
ochilib-yopilishlari 
ta’minlanadi. 
0‘zgartgichni past haroratda ishga tushirish uchun V12-S3-R1 va V13-
S4-R2 zanjirlari qo‘llanadi. Diod VII o‘zgartgichni ta’minlovchi 
o‘zgarmas tok qutblarini tasodifan o'zgarishidan himoyalaydi. SI va S2 
kondensatori o‘zgarmas tok tarmog‘iga yuqori garmonikalar ta’sir 
ko'rsatuvini oldini oluvchi filtr hisoblanadi. Bunday garmonikalar 
invertor ishlaganda paydo
3.2-rasm PPB-50 o‘zgartgichning prinsipial sxemasi. 
 

---

Elektr ta’minotini 50 V kuchlanishli akkumulator batareyasiga 
o'tkaziladigan bo‘lsa, teskari tok relesi kontaktlari kontaktor K2 ni 
zanjirdan uzadi va uyg
k
otish cho‘lg‘ami OV1 R2 qarshilik orqali ulanib 
qolgan bo‘ladi, natijada, uyg'otish cho‘lg‘amidan o‘tayotgan Ivi toki 
kamayadi. Bu motor magnit oqimi qiymatini pasaytiradi va aylanish 
tezligini oshiradi. Oqibatda, ta’minlovchi manba 
Segment (4) ga flanes (8) rezina bilan vulkanizatsiyalangan. Rezina 
kojux (23), boltlar (10) (egiluvchi shaybalar 9, flanes 8) bilan 
himoyalangan. Unga egiluvchan shayba (18) H shpilkalarda kardan 
vali (17) mahkamlab o‘rnatilgan.