|
3.
Aholisi va davlat tuzumi.
Aholi soni bo„yicha mamlakat Xitoy
va Hindistondan so„ng 3-o„rinni egallaydi. Aholisining soni 2001 –
yilning 14-dekabrida olingan ma‟lumotga ko„ra 285,9 mln. kishini
tashkil etdi.
Mamlakatda aholi soni uzoq vaqt davomida ko„proq immigrantlar
hisobiga o„sdi. 1821-1921 yillar davomida AQSHga 35 mln. immigrant
ko„chib keldi. O„tgan asrning 70 yillarigacha ko„chib kelganlar orsida
inglizlar, shotlandiyaliklar va irlandiyaliklar ko„pchilikni tashkil etgan.
Keyinchalik Yevropaning boshqa mamlakatlaridan ko„chib keluvchilar
soni orta bordi. II jahon urushidan so„ng esa Lotin Amerikasi
mamlakatlaridan (ayniqsa, Meksikaliklar) ko„plab ko„chib keldi. XVII
asr davomida va XIX asr boshlarida janubiy shtatlarga Afrikadan negr
qullar keltirildi.
Umuman, AQSH aholisi sonining o„sishda immigratsiyaning roli
katta bo„lib kelgan. Bir qator qattiq cheklashlarga qaramay, hozirgi
paytda ham yiliga 1 mln. dan ortiq kishi shu mamlakatga ko„chib
kelmoqda.
Aholining o„rtacha yillik o„sish sur‟ati 0,9 foizga teng bo„lmoqda.
Aholi soni tabbiiy ko„payish hisobiga ham, immigratsiya hisobiga ham
o„smoqda. Mamlakatda keyingi yillarda aholining har mingtasida 16
bola to„g„ilmoqda, 9 kishi o„lmoqda. Tabiiy ko„payish koeffitsenti 7 ga
teng. O„rtacha yashash davri erkaklar uchun 73 yoshli ayollarda 80
yoshli tashkil etadi.
AQSHda yuzdan ortiq etnik guruhlar yashasada, etnograf olimlar
ularni uch asosiy guruhga ajratiladi:
1) AQSH amerikaliklari aholini asosiy qismini tashkil etadi.
Amerikaliklar avlodlari XVII – asrning boshlarida Angliyaning
73
Shimoliy Amerikadagi mustamlakasiga Yevropadan ko„chib kelgan
kishilar (ingliz, shotland, irland, golland, fransuz, ispan va
boshqalar)dan tashkil topgan. Undan tashqari keyinchalik AQSHga
muhojir bo„lib kelgan turli-tuman etnik guruhlar assambiliya bo„lib,
Amerikaliklar qiyofasiga, tili va madaniyatiga o„z hissalarini qo„sha
bordilar. Natijada, hozirda xalqi tashkil topgan bo„lib, ular ingliz tilini
o„z ona tillari deb biladilar.
2) Oraliq immigratsiya guruhlari bu guruh AQShga nisbatan
yaqinda ko„chib kelgan kishilardan iborat.
3) Tub joy xalqlari (hindlar, eskimoslar va boshqalar). Ular
mamlakat aholisini 1% dan ham kamrog„ini tashkil etadi.
AQSHning aholisini o„rtacha zichligi iqtisodiy rivojlangan
Yevropa mamlakataridan ancha past (o„rtacha 1 kv.km maydonga 29
kishi). Aholi notekis taqsimlangan. Aholining deyarli 70%i hududning
12 % qismini egallagan shimoliy – sharqiy shtatlarda yashaydi. Agar
Gavayi orollarida o„rtacha zichlik 1 km
2
da 46 kishini tashkil etsa,
Alyaskada 1 kishiga 5 km
2
to„g„ri keladi. Aholisining soniga ko„ra yirik
shtatlar quyidagilar: Kaliforniya (33 mln. kisht), Nyu-York (20 mln.
kishi), Texas (20 mln. kishi), Florida (15 mln. kishi).
AQSH aholisining joylashuvi avvalo shaharlar geografiyasi bilan
bog„liq. Mamlakatda 9000 dan ortiq shahar mavjud bo„lib, aholining
77%i shaharlarda yashaydi.
Qishloq aholisi ko„pincha alohida joylashgan fermalarda yashaydi.
Biroq turmush tarziga ko„ra, qishloq aholisi shaharliklardan uncha farq
qilmaydi.
Davlat tuzumiga ko„ra, AQSH 50 shtat hamda alohida federal
okrugdan iborat federativ respublikadir. Har bir shtat o„z
konstitutsiyasiga, qonun chiqaruvchi va ijrochi hokimiyat organlariga,
saylab quyiladigan gubernatoriga, shuningdek o„z ramziy belgisiga ega.
Kolumbiya federal okrugi hududida mamlakat poytaxti – Vashington
shahri joylashgan.
Amaldagi konstitutsiyasi 1878 yilda qabul qilingan. Davlat va
hukumat boshlig„i, qurolli kuchlar bosh qo„mondoni – prezident, uning
vakolatlari juda katta, saylov yo„li bilan 4 yil muddatga saylanadi.
Qonun chiqaruvchi hokimiyatni senat va vakillar palatasidan iborat ikki
palatali kongress amalga oshiradi. Senatda 100 senator bor, ular 6 yil
muddatga, har shtatdan 2 tadan saylandi va o„z qismi har 2 yilda
yangilab turiladi. Vakillar palatasiga 435 deputat 2 yilga saylanadi.
Ijrochi hokimiyat organi – AQSH hukumati prezident tomonidan
74
senatning roziligi bilan tayinlanadi, 13 vazirdan iborat bo„ladi. AQSH
davlatning konstitutsiyaviy tizimiga uch siosiy-huquqiy qoida asos qilib
olingan, bu qoidalar – hokimiyatning bo„linishi, federalizm va sudning
konstitutsiyaviy nazoratidan iborat. Hokimiyatning bo„linish qoidasi
davlat hokimiyatining uch tarmog„i – qonun chiqaruvchi, ijro va sud
hokimiyatlarining mustaqilligini va ular o„rtasida vazifalarning
chegralab qo„yilishini nazarda tutudi. Federal darajadagi uch tarmoq
Kongress, Prezident va Oliy suddir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
