1- mavzu: Iqtisodiy geografiya fanining

4.  Qishloq  xo„jalik  geografiyasi. 
Qishloq  xo„jaligi  moddiy  ishlab 
chiqarishning  ikkinchi  yirik  tarmog„idir.  U  kishilik  jamiyatining  eng 
qadimgi xo„jalik sohasi hisoblanadi. Hozirgi vaqtda bu sohada hammasi 

---

 
63 
bo„lib,  1  mlrd.  dan  ortiq  kishi  yoki  jami  iqtisodiy  faol  aholining  70 
foizdan  ko„prog„i  ish  bilan  band.  Qishloq  xo„jaligi  2  yirik  tarmoqqa: 
dehqonchilik  va  chorvachilikga  bo„linadi.  Dehqonchilik  o„z  navbatida 
bir  necha  tarmoqlarga  bo„linib,  shulardan  eng  yirigi  donli  ekinlar 
yetishtirishdir.  Donli  ekinlar  turi  ancha  bo„lib,  jahon  ekin 
maydonlarining  o„rtacha  yarmi  (0,7  mlrd.  ga)  da  ekiladi.  Donli  ekinlar 
salmog„iga  ko„ra  qo„yidagicha  bo„linadi:  bo„g„doy-30  %,  sholi  -28  %, 
makkajo„xori -25 %, arpa – 9 %, oq jo„xori – 3 %, javdar – 2 % boshqa 
donli ekinlar – 3 %.  
Aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta‟minlashda moy, ildiz meva, 
sharbat,  quvvat  beruvchi  ziroatchilik  tarmoqlari  ham  ahamiyatlidir. 
Aholi  tomonidan  iste‟mol  qilinadigan  moyning  2/3  qismi  soya, 
kungaboqar, yer yong„oq, chigit kabilardan olinadi. Soya yetishtirishda 
–  AQSH,  Braziliya,  Argentina,  Xitoy,  yer  yong„oq  yetishtirishda  – 
Hindiston,  kungaboqar  yetishtirishda  –  Rossiya,  Ukraina,  zaytun 
yetishtirishda – Italiya, Ispaniya alohida ajralib turadi.  
Ildizmevalilardan  kartoshka  yetishtirishda  Rossiya,  Polsha,  Xitoy 
eng  yirik  mamlakatlardir.  Qand  lavlagi  asosan,  qand  shakar  olishda 
ishlatiladi  va  uni  yetishtirishda  Ukraina,  Fransiya,  Rossiya  yetakchilik 
qiladi.  Choy  (Hindiston,  Xitoy,  Shri-Lanka),  kofe  (Braziliya, 
Kolumbiya,  Meksika),  kakao  (Gveniya  qo„ltiq  bo„yi  davlatlari)  quvvat 
beruvchi ekinlar hisoblanadi.  
Jahonda 80 dan ortiq mamlakatlarda paxta ekilib, yiliga o„rtacha 17-
18 mln. t. tola ishlab chiqariladi. Xitoy, AQSH, Hindiston, O„zbekiston 
eng  ko„p  paxta  yetishtiradigan  davlatlar  hisoblanadi.  Paxta  tolasini 
eksport qilishda esa AQSH, O„zbekiston, Xitoy yetakchilik qiladi. 
Chorvachilik  jahon  aholisining  kundalik  iste‟molidagi  eng  asosiy 
mahsulot  (go„sht,  sut,  tuxum,  asal  kabi)larni,  sanoat  uchun  esa  muhim 
xom-ashyo  (teri,  jo„n,  pilla,  mo„yna  kabi)  larni  yetkazib  beradi. 
chorvachilik  qoramolchilik,  cho„chqachilik,  qo„y  va  echkichlik, 
yilqichilik,  tuyachilik,  parrandachilik,  asalarilichilik,  pillachilik  kabi 
tarmoqlarga bo„linadi.  
Aholi  iste‟molidagi  jami  go„shtning  1/3  qismi  va  sut  9/10  qismini 
qoramollar  yetkazib  beradi.  Jahonda  ularning  umumiy  soni  1,3  mlrd. 
bosh bo„lib, yarmidan ko„pi Yevrosiyo mamlakatlarida boqiladi.  
Qo„ychilik (1,2 mlrd. bosh) ihtisoslashishiga ko„ra mayin va yarim 
mayin    jo„nli  qo„ychilik,  iqlimi  yumshoq  va  namliroq  dasht  va 
chalacho„l  mintaqalarida  teri  va  go„sht  beruvchi  qo„ychilik,  jumladan, 

---

 
64 
qorakul  qo„ychiligi  esa  qirg„oqchil  chala  cho„l  va  cho„l  mintaqalarida 
eng ko„p boqiladi.  
Qo„ylar soniga ko„ra Avstraliya (165 mln.), Xitoy (110 mln.), Yangi 
Zelandiya  (85  mln.),  Rossiya  (58  mln.)  davlatlari  jahonda  eng 
yiriklaridan biri hisoblanadi.