1- mavzu: Iqtisodiy geografiya fanining

№ 
Viloyatlar 
Ball 
1 
Toshkent 
6 
2 
Farg„ona 
9 
3 
Namangan 
6 
4 
Andijon 
5 
5 
Sirdaryo 
0 
6 
Jizzax 
0 
7 
Samarqand 
0 
8 
Qashqadaryo 
10 
9 
Surxondaryo 
9 
10 
Buxoro 
8 
11 
Navoiy 
2 
12 
Xorazm 
2 
13 
Qoraqalpog„iston 
3 
 
Ma‟lumki,  yirik  aholi  punktlari  bu  iste‟molning  yuqoriligini 
bildiradi.  Yirik  sanoat  markazlariga  yaqin  foydali  qazilmalarning 
foydaliligi  koeffitsenti  yuqori  bo„ladi.  Misol  taraqasida  Toshkent 
viloyatida joylashgan Angren ko„mir konini oladigan bo„lsak, bu zaxira 
ko„miri  qo„ng„ir  tusli  ko„mir  bo„lib,  kaloriyasi  kam  hisoblanadi.  Lekin 
bu  konning  zahirasi  ko„p,  sanoati  rivojlangan  iqtisodiy  rayonda 
joylashganligi, ya‟ni iste‟molchi yaqinida ekanligi o„tgan asrimzning 40 
– yillarida ishga tushishiga sabab bo„ladi. 
Yuqorida keltirilgan jadval orqali tabiiy boyliklarni taqqoslab ham 
baholash 
mumkin. 
Taqqoslab 
baholash 
jahon 
hududlarini, 
mamlakatlarni,  qolaversa  davlatlar  ichki  resurs  tafovutlarini  aniqlashga 
keng  imkoniyat  yaratiladi.  Yuqoridagi  jadval  orqali  viloyatlarimizni 
yoqilg„i resurslari (neft, gaz, ko„mir) bilan ta‟minlanganligini taqqoslash 
mumkin.  Bu  resurs  turi  bilan  Qashqadaryo,  Farg„ona,  Surxondaryo, 
Buxoro  viloyatlari  yaxshi  ta‟minlangan.  Shuning  uchun  mazkur 

---

 
140 
viloyatlarda yoqilg„i-yenergetika sanoati tarmoqlari boshqa viloyatlarga 
nisbatan rivojlangan. 
Tabiiy  resurs  barcha  turlarini  sifat  jihatidan  baholash  ham  katta 
ahamiyatga  ega.  Mamlakatimiz  ko„pgina  tarmoqlari  dehqonchilik  bilan 
bog„liqdir.  Shu  sababdan  tuproq  resurslariga  e‟tibor  berish  zarur 
hisoblanadi. Tuproqning tabiiy holati, ya‟ni donadorini, chirindi miqdori  
dehqonchilikning 
hosildorligiga 
ta‟sir 
ko„rsatadi. 
Ma‟lumki 
respublikamiz  dehqonchilik  qiladigan  yerlarida  asosan  bo„z  tuproqlar 
tarqalgan.  O„z  navbatida  chirindi  miqdoriga  ko„ra  bo„z  tuproqlar  uch 
turga bo„linadi (os tusli, bo„z, to„q tusli bo„z tuproqlar). Bo„z to„proqlar 
asosan adir mintaqada joylashgan. Bu tuproqlar Farg„ona vodiysida ko„p 
maydonni    egallaydi.  Undan  tashqari  avtomorf  to„proqli  maydonlar 
mavjud  bo„lib,  ular  asosan  yirik  daryo  vodiylari  va  yoyilmalarida 
mavjud  bo„lib,  madaniy  to„proqlar  hisoblanadi.  Bu  tuproqlar  o„zoq 
o„tmishidan  dehqonchilik  qilinadigan  Zarafshon  vohasi,  Farg„ona 
vodiysi  kabi  joylarda  tarqalgan  bo„lib,  o„zoq  yillik  dehqonchilik 
natijasida ancha chirindi miqdoriga boyigan hisoblanadi. Mamlakatdagi 
dehqonchilik  cho„llarda  (Qarshi,  Shirobod,  Mirzacho„l  va  b.)  sizot 
suvlari  yer  satihiga  ko„tarilishi  natijasida  to„proqlarni  sho„rlanish 
darajasi ortgan. Shuning uchun bu tuproqlarni sifat darajasi pasygan. 
Hozirgi    davrda  tabiiy  resurslarni  texnologik  bahosi  yuksak 
ahamiyatga  ega.  Boyliklarni  aniqlashda,  foydalanishda,  texnologik 
jarayonlarni  jalb  etilishi,  ishlatilishi  bilan  birga,  yangi  texnologiyalarni 
joriy etilishini ham bu asosida tavsiya etilishi maqsadlidir.  
Yana  tabiiy  resurslarni,  ayniqsa  ulardan  foydalanish  jarayonlarini 
ekologik  jihatdan  baholash  muhimdir.  Har  bir  resurs  turlaridan 
foydalanishida  oldindan  ekologik  bahoga  e‟tibor  yaxshi  bo„lmaganligi 
oqibatida  hududlarda  qanchadan-qancha  mudhish  voqealar  sodir 
bo„lmoqda.  Bularga  Orol  va  Orolbo„yi,  Sariosiyo  va  uning  atrofii, 
Navoiy  shahri  va  atrofii,  Olmaliq-Angren  sanoatli  rayoni  muammolari 
va boshqalar misol bo„la oladi.  
Tabiiy    resurslar  turlarini  yuqorida  keltirilgan  baholar  jamlanishi, 
yaxlitligini  anglatuvchi  baho  kompleks  baho  hisoblanadi.  Kompleks 
bahoni  har  bir  resurs  turiga  qo„llanishi  samaralidir.  Chunki  kompleks 
baholar  asosida  resurs  turini  to„liq  baholash  mumkin.  Shunga  ko„ra, 
tabiiy  resurslardan  oqilona  foydalanishni  ishlab  chiqarishga  aniq 
imkoniyatlar yaratiladi.